Քաղաքական ճգնաժամ Մոլդովայում (2019)

Քաղաքական ճգնաժամ Մոլդովայում (2019)
հունիս 2019
Տեսակ	political crisis?
Սկիզբ	հունիսի 7, 2019
Ավարտ	հունիսի 15, 2019

2019 թվականի կեսերին մի շարք իրադարձություններ, որոնք հաջորդեցին 2019 թվականի փետրվարին Մոլդովայի խորհրդարանական ընտրություններին և նոր կառավարություն ձևավորելու ու հաստատելու հետագա փորձերը ձախողվեցին խորհրդարանի խոսնակի նշանակման փուլում, որի պաշտոնին հավակնում էին և ACUM դաշինքից Անդրեյ Նեստասեն, և՛ Սոցիալիստների կուսակցությունից` Զինաիդա Գրեչանինը։

2019 թվականի հունիսի 8-ին Մայա Սանդուն վարչապետ է ընտրվել խորհրդարանի կողմից՝ ձևավորելով Սանդուի կաբինետը, իսկ Զինաիդա Գրեչաննին ընտրվել է խորհրդարանի խոսնակ։

Սակայն հունիսի 9-ին Սահմանադրական դատարանը ժամանակավորապես հեռացրել էր նախագահ Իգոր Դոդոնին, իսկ վարչապետի պաշտոնի հավակնորդներից Պավել Ֆիլիպը նշանակվել էր նախագահի պաշտոնակատար։ Ֆիլիպն անմիջապես հրաման է արձակել խորհրդարանը ցրելու մասին, իսկ նոր կառավարությունը հայտարարել է, որ այդ քայլն անօրինական է եղել^[1]։

Նախապատմություն խմբագրել

Մոլդովան խորհրդարանական հանրապետություն է։ 2016 թվականի դեկտեմբերին նախագահ է ընտրվել Իգոր Դոդոնը, որը նախկինում Մոլդովայի Հանրապետության Սոցիալիստների կուսակցության առաջնորդն էր։ Նա ընկալվում էր որպես ռուսամետ թեկնածու և աջակցում էր Ռուսաստանին^[2]։ 2019 թվականի փետրվարին խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում սոցիալիստների կուսակցությունը խորհրդարանում ստացել է 35 տեղ, նրան հաջորդում են Մոլդովայի դեմոկրատական կուսակցությունը (ՄԴԿ)՝ Վլադիմիր Պլախոտնյուկի նախագահությամբ (30 տեղ), ACUM Platforma DAII PAS ընտրական դաշինքը՝ Մայա Սանդուն և Անդրեյ Նեստասը (26 տեղ), «Շոր» կուսակցությունը՝ Իլան Շորը (7 տեղ) և անկախ թեկնածուները (3 տեղ)։ Ըստ Սահմանադրության՝ խորհրդարանն ունի երեք ամիս (հոդված 85)՝ կառավարություն ձևավորելու համար, եթե նրան չհաջողվի կառավարություն ձևավորել, նախագահը կարող է ցրել խորհրդարանը և նշանակել նոր ընտրություններ։ Սահմանադրական դատարանն այդ ժամկետը մեկնաբանել է որպես 90 օրվա համար համապատասխան, ինչը երկու օրով պակաս է մարտի, ապրիլի և մայիսի օրերի գումարից^[2]։ Նախքան նոր կառավարության կազմավորումը Ֆիլիպի կաբինետը պետք է կատարեր իր պարտականությունները։ Ֆիլիպը դեմոկրատական կուսակցության նախագահի առաջին տեղակալն է։ Խորհրդարանի հետընտրական կոնֆիգուրացիայի դեպքում կառավարական կոալիցիա պետք է մտնեին երեք խոշոր կուսակցություններից երկուսի ներկայացուցիչները։

Ճգնաժամ խմբագրել

Ուրբաթ օրը՝ հունիսի 7-ին, Սահմանադրական դատարանը որոշեց, որ նոր խորհրդարանական ընտրությունները պետք է կայանան, եթե կառավարություն չստեղծվի մինչև եռամսյա ժամկետը՝ սկսած մարտի 9-ի ընտրությունների արդյունքների հաստատումից^[3]։ Դա հանգեցրեց կոալիցիայի ձևավորմանը։

Հունիսի 8-ին ACUM դաշինքը վերջապես համաձայնության է եկել սոցիալիստների կուսակցության հետ։ Այս համաձայնագիրը թույլ տվեց Գործողություն և համերաշխություն կուսակցության առաջնորդ Մայա Սանդուին կառավարություն ձևավորել, իսկ խոսնակ դարձավ սոցիալիստների կուսակցության առաջնորդ Զինաիդա Գրեչաննին^[4]։ Դա եղել է մեկ օր ավելի ուշ, քան 90-օրյա ժամկետում և մեկ օր առաջ, մինչև եռամսյա ժամկետում^[2]։ Դոդոն հրաժարվել է միջամտել լուծարել խորհրդարանը. Դեմոկրատների պատգամավոր Սերգեյ Սիրբուն Սահմանադրական դատարան է դիմել Դոդոնին խորհրդարանը լուծարելու անկարողության համար։ Դատարանը, որը, ինչպես ենթադրվում է, գտնվում է դեմոկրատական կուսակցության ազդեցության տակ, հունիսի 9-ին բավարարել է խնդրանքը՝ հեռացնելով Դոդոնին և նշանակելով նախագահի պաշտոնակատար Ֆիլիպին։ Ֆիլիպը խորհրդարանի լուծարման մասին հրամանագիր է ստորագրել և հայտարարել, որ արտահերթ ընտրությունները կկայանան սեպտեմբերի 6-ին^[4]։ Իր լիազորություններից հեռացնելու մասին Սահմանադրական դատարանի որոշումը չճանաչող նախագահ Դոդոնը չեղարկել Է խորհրդարանի լուծարման մասին Ֆիլիպի հրամանագիրը^[5]^[6]։

Կոալիցիան և նախագահ Դոդոնը Ֆիլիպի որոշումն անօրինական են համարել^[2]։ Հունիսի 8-ին Դեմոկրատական կուսակցության կողմնակիցները սկսել են վրաններ տեղադրել Քիշնևում^[4]։

Ճգնաժամի լուծում խմբագրել

Հունիսի 14-ին Ազգային քաղաքական խորհրդի նիստից հետո դեմոկրատական կուսակցությունը հայտարարեց, որ քաղաքական ճգնաժամից խուսափելու համար որոշում է կայացրել հեռանալ իշխանությունից։ Հետագայում Պավել Ֆիլիպի կառավարությունը հրաժարական տվեց և իշխանությունը հանձնեց Մայա Սանդուին։

Հունիսի 15-ին Մոլդովայի Սահմանադրական դատարանը վերանայել և չեղյալ է հայտարարել հունիսի 7-ից մինչև 9-ը ընդունված իր որոշումները։ Չեղյալ են հայտարարվել խորհրդարանի լուծարման, արտահերթ ընտրությունների անցկացման, խորհրդարանի խոսնակ Զինաիդա Գրեչենիի նշանակման և Մայա Սանդուի կառավարության ձևավորման, ինչպես նաև նախագահ Իգոր Դոդոնին իր լիազորություններից հեռացնելու և Պավել Ֆիլիպին Մոլդովայի Հանրապետության նախագահի պարտականությունները կատարող նշանակելու մասին որոշումները^[7]։

Արձագանք խմբագրել

Հունիսի 8-ին Եվրամիությունը հրապարակել է հայտարարություն, որը հանդարտության կոչ է անում և պատրաստակամություն է հայտնում աշխատել ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարության հետ՝ չնշելով, թե որ կառավարության մասին է խոսքը^[3]։ Նույն օրը Ռուսաստանի փոխվարչապետ Դմիտրի Կոզակը դեմոկրատական կուսակցության գործողությունները «բացահայտ հանցավոր» է անվանել^[8]։ Ֆրանսիան, Գերմանիան, Լեհաստանը, Շվեդիան և Մեծ Բրիտանիան հայտարարել են Սանդուի նոր կառավարության իրենց աջակցության մասին և զսպվածության կոչ են արել^[9]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ The Associated Press (2019 թ․ հունիսի 9). «Moldova's Interim President Calls Snap Election Amid Crisis». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 «Moldova crisis: Snap elections called by interim president». BBC. 2019 թ․ հունիսի 9.
↑ ^3,0 ^3,1 Golea, Anatoli (2019 թ․ հունիսի 9). «Moldova crisis deepens as new president calls snap vote». Yahoo News.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Necsutu, Madalin (2019 թ․ հունիսի 9). «Moldova Faces Turmoil as Court Outlaws New Govt». BalcanInsight.
↑ «Не соответствует Конституции»: Додон аннулировал указ о роспуске парламента и проведении досрочных выборов
↑ «Зарубежные партнеры Молдовы призывают к спокойствию, а не признают правительство Санду». Канду позвал на переговоры ПСРМ и блок ACUM
↑ Конституционный суд Молдавии отменил решение о роспуске парламента
↑ «Russian Deputy Prime Minister Slams Actions of Former Ruling Moldovan Democratic Party as 'Criminal'». sputniknews.com. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 10-ին.
↑ European nations, Russia back new government in Moldova

[1] The Associated Press (2019 թ․ հունիսի 9). «Moldova's Interim President Calls Snap Election Amid Crisis». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 21-ին.

[bbc_0906-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 «Moldova crisis: Snap elections called by interim president». BBC. 2019 թ․ հունիսի 9.

[golea-3] 3,0 ^3,1 Golea, Anatoli (2019 թ․ հունիսի 9). «Moldova crisis deepens as new president calls snap vote». Yahoo News.

[Necsutu-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Necsutu, Madalin (2019 թ․ հունիսի 9). «Moldova Faces Turmoil as Court Outlaws New Govt». BalcanInsight.

[5] «Не соответствует Конституции»: Додон аннулировал указ о роспуске парламента и проведении досрочных выборов

[6] «Зарубежные партнеры Молдовы призывают к спокойствию, а не признают правительство Санду». Канду позвал на переговоры ПСРМ и блок ACUM

[7] Конституционный суд Молдавии отменил решение о роспуске парламента

[8] «Russian Deputy Prime Minister Slams Actions of Former Ruling Moldovan Democratic Party as 'Criminal'». sputniknews.com. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 10-ին.

[9] European nations, Russia back new government in Moldova

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]