Սերբական կիրիլիցա

(Վերահղված է Վուկովիցաից)

Վուկովիցա (կոչվել է այբուբենն ստեղծողի՝ Վուկ Ստեփանովիչ Կարաջիչի անվամբ) կամ սերբական կիրիլիցա, որ Սերբիայում անվանում են պարզապես «այբբենարան», այբուբեն սերբախորվաթական լեզուների համար։ Ստեղծվել է XIX դարի սկզբում և այդ ժամանակից ի վեր փոփոխությունների չի ենթարկվել։ Գործածվում է առավելապես Սերբիայում ու Չեռնոգորիայում, ավելի հազվադեպ՝ Բոսնիա և Հերցեգովինայում։ Ռուսական կիրիլիցայի համեմատությամբ՝ սերբականում բացակայում են Ёё, Йй, Щщ, Ъъ, Ыы, Ьь, Ээ, Юю, Яя տառերը, բայց դրա փոխարեն առկա են վեց այլ տառեր՝ Јј, Ћћ, Ђђ, Њњ, Љљ և Џџ։ Տառերից յուրաքանչյուրը համապատասխանում է մեկ հնչյունի։ Այբուբենն ունի իր լատինական տարբերակը, որ կոչվում է գաևիցա։

Վուկովիցա
Տեսակկիրիլական այբուբեններ
Լեզուներսերբերեն
Կազմված էА, Б, В, Г, Д, Ђ, Е?, Ж, З, И, Ј, К, Л, Љ, М, Н, Њ, О, П, Р, С, Т?, Ћ?, У?, Ф, Х, Ц, Ч, Џ և Ш
Ժամանակաշրջան9-րդ դար – ներկա
ՀեղինակՎուկ Կարաջիչ
Ժառանգել էԵգիպտական հիերոգլիֆներ[1]
Փյունիկերենի այբուբեն
Հունարենի այբուբեն (մասամբ Գլագոլիցա)
Վաղ կիրիլիցայի այբուբեն
ISO 15924Cyrl, , Cyrillic
А а Б б В в Г г Д д Ђ ђ Е е
Ж ж З з И и Ј ј К к Л л Љ љ
М м Н н Њ њ О о П п Р р С с
Т т Ћ ћ У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч
Џ џ Ш ш

Սերբերենում որոշ տառերի գրելաձևը տարբերվում է ռուսերենից։ Առաջին հերթին դա վերաբերում է п, т, ինչպես նաև б, г, д տառերին։

Ժամանակակից սերբական այբուբենը բաղկացած է 30 տառից։

Տառ Հնչյուն Հնչյունադարձում Գաևիցա
А а [a] ա (ђа→ջյա, ља→լյա, ња→նյա, ја→[ь]յա) A a
Б б [b] բ B b
В в [v] վ V v
Г г [g] գ G g
Д д [d] դ D d
Ђ ђ [[[:Կաղապար:МФА]]] ջ (ђа→ջյա, ђе→ջե, ђи→ջի, ђо→ջյո, ђу→ջյու) Ð đ
Е е [e] է (բառասկզբում ու ձայնավորից հետո), ե (բաղաձայններից հետո) E e
Ж ж [[[:Կաղապար:МФА]]] ժ Ž ž
З з [z] զ Z z
И и [i] ի I i
Ј ј [j] յ (բառասկզբում ու ձայնավորներից հետո. ја→յա, је→ե, ји→ի, јо→յո, ју→յու, բաղջայններից հետո՝ ја→յա, је→յե, ји→յի, јо→յո, ју→յու) J j
К к [k] կ K k
Л л [l] լ L l
Љ љ [ʎ] լ ль) (ља→լյա, ље→լե, љи→լի, љо→լյո, љу→լյու) Lj lj
М м [m] մ M m
Н н [n] ն N n
Њ њ [ɲ] ն (нь) (ња→նյա, ње→նե, њи→նի, њо→նյո, њу→նյու) Nj nj
О о [o] օ (ђо→ջյո, љо→լյո, њо→նյո, јо→յո բառասկզբում ու ձայնավորից հետո, ьо բաղաձայններից հետո) O o
П п [p] պ P p
Р р [r] ռ R r
С с [s] ս S s
Т т [t] տ T t
Ћ ћ [ʨ] չ (ћ ավելի փափուկ, քան ч-ն) Ć ć
У у [u] ու (ђу→ջյու, љу→լյու, њу→նյու, ју→[ь]յու) U u
Ф ф [f] ֆ F f
Х х [x] խ H h
Ц ц ʦ] ց C c
Ч ч [ʧ] չ (արտասանվում է ավելի կոշտ, քան ћ) Č č
Џ џ [ʤ] ջ Dž dž
Ш ш [ʃ] շ Š š

Այբուբենը Չեռնոգորիայում

խմբագրել

Չեռնոգորիայում, ինչպես նաև նախկին Հարավսլավիայի մի շարք պետություններում գործածվում է երկու այբուբեն՝ վուկովիցա ու գաևիցա։ 2011 թվականին չեռնոգորական այբուբենում ավելացվեցին З́ ու С́ (լատինական տարբերակում՝ Ź ու Ś) տառերը[2]։ Նախապես պլանավորվում էր ավելացնել նաև Ѕ (կիրիլիցա)/З (լատինական) տառը[3]։

Աղբյուրներ

խմբագրել
  • Pravopisni priručnik - dodatak Velikom rječniku hrvatskoga jezika (Croatian). 2003. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Pravopisni priručnik hrvatskoga ili srpskoga jezika (Croatian or Serbian). 1987. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, Issue 1 (Jan./Feb. 2000): 21.
  2. «Црна Гора доби две нови букви» (մակեդոներեն). Утрински весник. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.(չաշխատող հղում)
  3. Montenet - Language: Montenegrin Alphabet