Վարձակալություն
Վարձակալություն, գույքային պայմանագրի մի ձև, որում գույքը փոխանցվում է ժամանակավոր տիրապետման և օգտագործման (կամ միայն ժամանակավոր օգտագործման) վարձակալին՝ սեփականատիրոջը վճարելու դիմաց։ Օրինակ՝ գյուղատնտեսությունում և արդյունահանող արդյունաբերություններում վճարվում է հողի կամ ընդերքի ժամանակավոր օգտագործման համար։ Ներառում է հողի վարձավճարը, նյութական ակտիվների օգտագործման տոկոսների մարում։ Պայմանագրին համապատասխան վարձակալված գույքի օգտագործման արդյունքում վարձակալողի կողմից ստացված մրգերը, ապրանքներն ու եկամուտները նրա սեփականությունն են։ Ռուսաստանի հարավում և արևմուտքում կայսերական շրջանում (ներկայիս Լեհաստան, Լիտվա, Բելառուս, Ուկրաինա) խոսակցական լեզվում վարձակալություն բառը օգտագործվել է նաև «պանդոկ» տիպի հաստատություն նշանակելու համար։ Ռուսաստանում վարձավճարը կարգավորվում է Քաղաքացիական օրենսգրքով։ Հատուկ կարգավորում կա նաև վարձակալության որոշակի տեսակների և գույքի որոշակի տեսակների համար[1]։
Օբյեկտներ խմբագրել
Վարձակալության օբյեկտը շարժական և անշարժ իրերն են, այդ թվում՝ հողամասեր, ձեռնարկություններ, շենքեր, շինություններ, սարքավորումներ, տրանսպորտային միջոցներ և այլ իրեր, որոնք օգտագործման ընթացքում չեն կորցնում իրենց բնական հատկությունները (այդպիսի իրերը կոչվում են ոչ սպառվող)։ Վարձակալության պայմանագիրը պետք է հստակ սահմանի վարձակալության տրվող հատուկ գույքը, այսինքն՝ տվյալները, որոնք թույլ են տալիս անհատականացնել վարձակալության օբյեկտը, պետք է ուղղակիորեն նշված լինեն պայմանագրում։ Այլ երկրների օրենսդրությունում թույլատրվում է վարձակալել ոչ միայն իրեր, այլ նաև գույքային արժեք ունեցող իրավունքներ, ինչպես նաև արժեթղթեր (մասնավորապես բաժնետոմսեր) և նույնիսկ առևտրային գործընկերության բաժնետոմսեր։
Վարձակալության պայմանագիր խմբագրել
Քաղաքացիական վարձակալության պայմանագիր է, որը կնքվել է գույքի սեփականատիրոջ և այն անձի միջև, որը ցանկանում է ժամանակավորապես տիրանալ և օգտագործել գույքը։ Դա փոխհատուցվող, փոխադարձ և համաձայնեցված համաձայնագիր է[1]։ Այն վարձակալած գույքի սեփականատիրոջը անվանում են վարձատու, իսկ գույքը վարձակալող անձին՝ վարձակալ։ Սովորաբար, պայմանագրում նշվում են կողմերը, գույքի կազմը և արժեքը, գույքի տնօրինման համար վարձակալողի պարտավորությունները, վարձակալության ժամկետը, այս ժամանակահատվածի վարձավճարի չափը, ինչպես նաև դրա վճարման կարգը և պայմանները։ Այս ժամանակահատվածում վարձակալողի կողմից գույքի տիրապետման և (կամ) օգտագործման արդյունքում ստացված մրգերը, ապրանքներն ու եկամուտները համարվում են նրա սեփականությունը, եթե պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ։ Վարձակալության պայմանագիրը պահպանվում է ինչպես սեփականության իրավունքի փոխանցման, այնպես էլ վարձակալողի մահվան դեպքում (ապա իրավունքներն ու պարտականությունները փոխանցվում են ժառանգին)։ Վարձակալության պայմանագիրը պետք է պարունակի տեղեկատվություն վարձակալվող գույքը ճանաչելու համար, հակառակ դեպքում այն համարվում է կողմերի կողմից չհամաձայնեցված։ Վարձակալության պայմանագիրը պետք է կնքվի գրավոր, եթե այն կնքվում է մեկ տարուց ավելի ժամկետով, և եթե պայմանագրի կողմերից գոնե մեկը իրավաբանական անձ է, անկախ պայմանագրի գործողությունից։ Ավելի քան մեկ տարի ժամկետով անշարժ գույքի վարձակալության պայմանագիրը ենթակա է պետական գրանցման (պայմանագրի գրանցումն իրականացվում է դաշնային գրանցման ծառայության համապատասխան տարածքային մարմնում)։
Պայմանագրի կողմեր խմբագրել
- Վարձատու՝ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, որը վարձակալին գույք է տրամադրում ժամանակավոր օգտագործման և տիրապետման համար վճար։ Գույքը կարող է վարձակալվել միայն դրա սեփականատիրոջ կամ սեփականատիրոջ կողմից լիազորված անձի կամ օրենքով։
- Վարձակալ՝ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, որը կնքել է վարձակալության պայմանագիր և վարձատուին վճարում է տրամադրված գույքի օգտագործման և/կամ տիրապետման համար։ Քաղաքացիական օրենսդրությունը չի նախատեսում վարձակալողի նկատմամբ որևէ պահանջ և սահմանափակում (բացառությամբ քաղաքացիական իրավունակության, ինչպես նաև քաղաքացիական իրավահարաբերությունների այլ սուբյեկտների)։
Պայմանագրի ժամկետներ խմբագրել
Ռուսաստանի Դաշնության օրենքների համաձայն, վարձակալության պայմանագրի գործողության ժամկետը սահմանվում է կողմերի համաձայնությամբ և ամրագրվում է պայմանագրում։ Եթե պայմանագրում ժամկետը նշված չէ, ապա այդպիսի պայմանագիրը համարվում է կնքված անորոշ ժամանակով։ Նման դեպքը պայմանագրի կողմերին ցանկացած պահի թույլ է տալիս հրաժարվել այն կատարելուց, բայց դրա մասին մեկ ամիս առաջ նախազգուշացնելով մյուս կողմին, իսկ անշարժ գույքի վարձակալության դեպքում՝ երեք ամիս առաջ։
- անժամկետ՝ պայմանագրի գործողության ժամկետը չի որոշվում կողմերի համաձայնությամբ,
- երկարաժամկետ՝ 5-49 տարի,
- միջնաժամկետ՝ 1-5 տարի,
- կարճաժամկետ՝ մինչև 1 տարի։
Վարձակալության տեսակներ խմբագրել
Օրենսդրության համաձայն՝ վարձակալությունները կարող են տարբերվել ըստ տեսակների՝ վարձակալություն, ենթավարձակալություն և այլն։ Բացի այդ, Ռուսաստանի օրենսդրությունը առանձին-առանձին սահմանում է տարբեր տեսակի շարժական և անշարժ գույքի վարձակալության առանձնահատկությունները.
Հողի վարձակալություն խմբագրել
Հողամասի վարձակալությունը հողօգտագործման ձև է, երբ հողի սեփականատերը իր հողամասը վարձավճարով տալիս է մեկ այլ անձի՝ հողագործության համար։ Հողի վարձակալությունը ի հայտ է եկել հողի մասնավոր սեփականության ստեղծման ժամանակներից նույնիսկ ստրկատիրական համակարգում և զարգացել է կապիտալիզմի պայմաններում։ Հողի վարձակալությունը տարածված է եղել նախահեղափոխական Ռուսաստանում, իսկ ԽՍՀՄ-ում արգելված է եղել[2]։ Ռուսաստանի ժամանակակից օրենսդրությունում հողամասերի վարձակալությունը կարգավորվում է «Հողային օրենսգրքով»։
Տրանսպորտային միջոցների վարձակալություն խմբագրել
Վարձակալության տեսակ, որի օբյեկտը տրանսպորտային միջոցներն են։
Լիզինգ խմբագրել
Լիզինգը, այլ կերպ ասած՝ ֆինանսական վարձակալությունը, գույքային հարաբերությունների մի ամբողջ համալիր է, որը բնութագրվում է նրանով, որ վարձակալը պարտավոր է որոշակի վաճառողից ձեռք բերել վարձակալողի կողմից նշված գույքի սեփականությունը և վարձակալին տրամադրել այդ գույքը ժամանակավոր վարձատրության դիմաց[3]։ Լիզինգային գործարքի տնտեսական բովանդակությունը կարող է տարբերվել Ռուսաստանի քաղաքացիական իրավունքի նորմատիվ փաստաթղթերում դրա ձևակերպումից։
Վարձույթ՝ հետագա գնմամբ խմբագրել
Լիզինգից այն տարբերվում է նրանով, որ վարձատուն վարձակալողի համար գույքը հատուկ չի գնում, և նաև նրանով, որ երկու կողմերը բավարար են գործարք կնքելու համար։
Ենթավարձակալություն խմբագրել
Ենթավարձակալությունը վարձակալողի կողմից ամբողջությամբ կամ մասամբ վարձակալված գույքի փոխանցումն է երրորդ կողմին, որի դեպքում վարձակալը դառնում է վարձատու՝ տվյալ անձի նկատմամբ։
Ոչ նյութական ակտիվների վարձակալություն խմբագրել
Ոչ նյութական ակտիվների վարձակալություն՝ ցանկացած ոչ նյութական ակտիվների վարձույթ (մտավոր սեփականության իրավունքներ, ծրագրեր, ապրանքային նշաններ), ինչը ենթադրում է այս ակտիվի օգտագործման կամ բաշխման իրավունքները փոխանցելու իրավունք։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Аренда // Анкилоз — Банка. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 201. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 2). — ISBN 5-85270-330-3.(ռուս.)
- ↑ Аренда земли // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.(ռուս.)
- ↑ Гражданский кодекс РФ. Часть 2, статья 665․(ռուս.)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Аренда // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.(ռուս.)
- Мануйлов А. А. Аренда сельскохозяйственная // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.(ռուս.)