Պլանկի դարաշրջան

Պլանկի դարաշրջան, տիեզերքի գոյության ամենավաղ ժամանակահատվածը տիեզերագիտության մեջ, ժամանակի զրոյական պահից մինչև մոտ 10⁻⁴³ վայրկյանը (Պլանկի ժամանակ)։ Ենթադրվում է, որ այդ ժամանակի տիեզերքի ծայրահեղ փոքր չափերի պատճառով ֆիզիկական փոխազդեցություններում գերիշխել են գրավիտացիայի քվանտային էֆեկտները։ Համարվում է, որ այս ընթացքում՝ մոտ 13,79 միլիարդ տարի առաջ, գրավիտացիան մյուս հիմնարար ուժերի չափ հզոր էր, և հավանաբար բոլոր ուժերը միավորված էին։ . Պլանկի դարաշրջանում տիեզերքը ունեցել է ծայրահեղ բարձր ջերմաստիճան (Պլանկի ջերմաստիճան) և խտություն (Պլանկի խտություն), եղել է անկայուն։ Ընդարձակվելու և սառչելու ընթացքում սիմետրիայի խախտման հետևանքով առաջ են եկել հիմնարար ուժերը։

Ներկայումս ժամանակակից տիեզերագիտությունը համարում է, որ Պլանկի դարաշրջանը ի հայտ է եկել միավորման ընթացքում, որը հայտնի է որպես մեծ միավորման դարաշրջան, և որ սիմետրիայի խախտումը անմիջապես հանգեցրել է տիեզերական ինֆլյացիայի՝ ինֆլյացիոն դարաշրջանի, որի ընթացքում տիեզերքը շատ կարժ ժամանակահատվածում արագորեն ընդարձակվել է։

Տեսական հարցեր

Քանի որ ներկայումս դեռ չկա քվանտային մեխանիկան և ռելյատիվիստական գրավիտացիան միավորող տեսություն, գիտնականներն առայժմ չեն կարող կանխատեսումներ անել Պլանկի ժամանակից փոքր ժամանակահատվածների կամ Պլանկի երկարությունից (մոտ 1,616 × 10⁻³⁵ մետր) փոքր հեռավորությունների համար։ Առանց հասկանալու քվանտային գրավիտացիան՝ քվանտային մեխանիկան և ռելյատիվիստական գրավիտացիան միավորող տեսությունը, Պլանկի դարաշրջանի ֆիզիկան մնում է անհստակ։ Հիմնարար ուժերի միավորված լինելու և այնուհետև առանձնանալու մեխանիզմը դեռևս լավ ուսումնասիրված չէ։ Չորս ուժերից երեքը հաջողությամբ միավորվել են մեկ համակարգում, սակայն գրավիտացիայի հարցը դեռ բաց է մնում։ Եթե քվանտային էֆեկտներն անտեսենք, ապա կարելի է եզրակացնել, որ տիեզերքը սկիզբ է առել անվերջ մեծ խտությամբ սինգուլյարությունից։ Սակայն քվանտային գրավիտացիան ներառելու դեպքում այս եզրակացությունը ճիշտ չէ։ Միավորող տեսության առաջատար թեկնածուները լարերի տեսությունը և օղակային քվանտային գրավիտացիան են։ Ոչ կոմուտատիվ երկրաչափության և այլ ոլորտների ուսումնասիրությունը նույնպես խոստումնալից է՝ տիեզերքի առաջացումը հասկանալու համար։

Փորձարարական հետազոտություններ

Պլանկի դարաշրջանի գոյության դրույթը հաստատող փորձարարական տվյալներ մինչև վերջերս գործնականում չկային, սակայն WMAP զոնդով (Ուիլկինսոնի գերբարձրհաճախային անիզոտրոպության զոնդ) ստացված վերջին արդյունքները գիտնականներին թույլ տվեցին խոսել տիեզերքի գոյության առաջին 10⁻¹² վայրկյանի մասին (չնայած WMAP-ով գրանցված մնացորդային ճառագայթումն առաջացել է, երբ տիեզերքն արդեն մի քանի հարյուր հազար տարեկան էր)։ Թեև այս ժամանակահատվածը ևս կարգով շատ ավելի մեծ է Պլանկի ժամանակից, փորձերը շարունակվում են հիմա էլ ( «Պլանկ» նախագիծը)։ Կան խոստումնալից արդյունքներ, որոնք թույլ են տալիս հետազոտվող ժամանակի սահմանը շեղել դեպի տիեզերքի առաջացումը։ Հավանաբար դրանք տեղեկություններ կտան Պլանկի դարաշրջանի մասին։

Բացի այդ, վաղ տիեզերքում ընթացող պրոցեսների մասին որոշ տվյալներ ստացվում են արագացուցիչներից։ Օրինակ, ծանր իոնների ռելյատիվիստական բախիչի (RHIC) փորձերը թույլ տվեցին որոշել, որ քվարկ-գլյուոնային պլազման (նյութի վաղ վիճակներից մեկը) ավելի շուտ հեղուկի վարք ունի, քան՝ գազի։ Մեծ հադրոնային բախիչով հնարավոր է հետազոտել նյութի էլ ավելի վաղ վիճակները, սակայն ներկայումս չկան և չեն նախատեսվում լիցքավորված մասնիկների արագացուցիչներ, որոնք թույլ կտան Պլանկի էներգիայի կարգի էներգիա ստանալ (մոտ 1,22×10¹⁹ ԳէՎ)։

Տես նաև

• Մեծ պայթյուն
• Պլանկի մասնիկ
• Քվանտային գրավիտացիա

Աղբյուրներ

• A Brief History of the Universe. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
• The Planck Epoch.
• Genesis I: The Planck Epoch.
• Evolution of the Universe through the Planck Epoch.(չաշխատող հղում)

Արտաքին հղումներ

• The Planck Era from U of Tennessee Astrophysics pages
• The Planck Era Արխիվացված 2008-07-04 Wayback Machine from U of Oregon Cosmology pages
• The Planck Era Արխիվացված 2010-06-26 Wayback Machine by Sten Odenwald from Astronomy Cafe
• The Plank Epoch Արխիվացված 2021-01-30 Wayback Machine by professor James Schombert 39O
• The Planck Era - definition Արխիվացված 2006-07-05 Wayback Machine from U of Ottawa's Astronomy Knowledge Base