Ուսապարկ
Ուսապարկ (գերմ.՝ Rucksack - թիկունքին կրելու համար պայուսակ), մասնագիտացված պայուսակ՝ նախատեսված տարբեր իրեր մեջքին երկար ժամանակ կրելու համար։ Այն ունի երկու (երբեմն` մեկ) թեք (ուսից դեպի պարանոցի կողմերը) ուսաժապավեն, որոնք ամրացվում են ուսերին, ինչպես նաև, շատ դեպքերում, վերին մասում գտնվող բռնակ՝ կայունացնող և բեռնաթափող գոտիներով, և լրացուցիչ տարրեր` սարքավորումների և զինամթերքի ամրացման համար՝ կախված դրա կիրառման ոլորտից։
Ըստ կառուցվածքի՝ այն կարող է նմանվել բանակային պայուսակի կամ իրերի պայուսակի (ռուս.՝ вещмешок), բայց տարբերվում է բանակայինից նրանով, որ վերջինս ունի ուղիղ ժապավեններ և չունի լրացուցիչ տարրեր, իսկ իրերի պայուսակից տարբերվում է նրանով, որ ուսապարկի ուսաժապավենները առանձին են և վերին մասում ամրացված (կարված)։
Պատմություն խմբագրել
Ուսապարկի նախատիպերը բանակային պայուսակն էր, որը լայն տարածում էր գտել 18-19-րդ դարերում։ Ներկայումս կարելի է հանդիպել նաև դպրոցական պայուսակներ։ 20-րդ դարում տարածված էին բրեզենտից պատրաստված պարզ ուսապարկերը, որոնք պատրաստվում էին թեթև արդյունաբերությամբ և հաճախ կարվում էին տնայնագործական եղանակով[1]։
Երկար ժամանակ ուսապարկի հիմնական «օգտագործողները» մարզիկներն էին` զբոսաշրջիկները և լեռնագնացները։ Մասնավորապես, դեռևս 20-րդ դարի կեսերին խորհրդային ականավոր լեռնագնաց Վիտալի Աբալակովը մշակել է արշավախմբի և լեռ բարձրանալու համար նախատեսված պայուսակ, որը նրա անունով կոչվել է «Աբալակովյան» կամ «Աբալակ»։ Այն երկար ժամանակ եղել է ԽՍՀՄ տարածքում հասանելի սպորտային հանդերձանքի ստանդարտ, մեծ մասամբ՝ նաև միակ տարրը[2]։
Ուսապարկերի կառուցվածքային նշանակալի փոփոխությունները մտածվել և իրականացվել են 20-րդ դարի կեսերից, սովորաբար կառուցողականորեն լրացվել է «աբալակը»։ 1970-ականների կեսերին ի հայտ են եկել առաջին լիարժեք ինքնաշեն զբոսաշրջային և ալպինիստական ուսապարկերը, որոնք լայն տարածում են գտել զբոսաշրջիկների և ալպինիստների շրջանում։ Հենց ինքնաշեն տարբերակներում են առաջին անգամ ի հայտ եկել ուսագոտիները։ Թեթև և ամուր սինթետիկ գործվածքների հայտնությամբ ուսապարկերի կատարելագործման գործընթացը կտրուկ արագացել է։ Նյութերի և տեխնոլոգիաների նորամուծությունները համընկան սպորտային կենսակերպի նորաձևության հետ, ինչի արդյունքում այժմ ուսապարկերը լայնորեն տարածված են նաև առօրյա կյանքում։
Դասակարգում խմբագրել
Ըստ տարողության խմբագրել
Ուսապարկի հիմնական հատկանիշներից մեկը տարողությունն է։ Ուսապարկի տարողության հստակ դասկարգում գոյություն չունի․ վաճառքում սովորաբար նշվում է ընդհանուր առավելագույն ծավալը, որը կարող է լինել մի քանի լիտրից (ամենափոքր քաղաքային ուսապարկեր) մինչև մոտավորապես 150 լիտր (ամենածավալուն արշավային ուսապարկեր)։ ԱՄՆ-ում, ՄԵծ Բրիտանիայում և մի շարք երկրներում, որտեղ ընդունված է չափման անգլիական համակարգը, ծավալը կարող է նշվել ոչ թե լիտրերով, այլ քառակուսի դյույմերով (լիտրի վերածելու համար բաժանել 62․5-ի)։
Տուրիստական պայուսակները սովորաբար ունեն 40-70 լիտր ծավալ, որը բավարար է մի քանի օրվա (մինչև մի շաբաթ) արշավի համար։ Ավելի փոքր պայուսակները նախատեսված են երեխաների, ինչպես նաև կարճատև՝ 1-2 օրանոց արշավների համար, իսկ ավելի մեծ պայուսակները՝ շատ բեռ տեղափոխելու համար։
Ըստ դիզայնի խմբագրել
Փափուկ (առանց կոշտ տարրերի) Դրանցից են, օրինակ, խորհրդային հին ուսապարկերը, ներառյալ «կոլոբոկները» և «ալաբակները», ինչպես նաև պարզ քաղաքային ուսապարկերի զգալի մասը։ Դրանք սովորական գոտիով պայուսակներ են, հնարավոր է` արտաքին և ներքին գրպաններով, միջնապատերով և այլն։ Նման պայուսակների ծավալը սովորաբար չի գերազանցում 50-60 լիտր ծավալը։ Արտադրելը շատ հեշտ է, ունեն փոքր քաշը և զբաղեցնում են փոքր տարածք։ Պահանջում են իրերը տեղավորելու հմտություն, բայց նույնիսկ այդ դեպքում համեմատաբար անհարմար են ապրանքների տեղափոխման համար։
Կոշտ (հաստոցային) Այս դասում ներառված են հիմնականում լեռնագնացության և մեծ ծավալի զբոսաշրջային ուսապարկերը։ Դրանք հագեցած են կոշտ կախովի համակարգով, որը բաղկացած է ալյումինե (հաճախ տիտանե) շրջանակից և գործվածքային գոտուց։ Այս դիզայնի շնորհիվ ավելի հարմար է ուսապարկը կրել մեջքին, քանի որ քաշի մի մասը ուսերից տեղափոխվում է կոնքի վրա։ Ուսաժապավենն ամրացվում է շրջանակին, իսկ ուսապարկի բուն ծավալը մինչև 100 լիտր է։ Այսպիսի ուսապարկերն ավելի հարմար են բեռ տեղափոխելու համար, քան փափուկները, և իրերի փաթեթավորման լուրջ հմտություններ չեն պահանջում։ Ուսապարկի և մեջքի միջև ընկած շրջանակի հաշվին առաջանում է օդային շերտ, որն ապահովում է մեջքի օդափոխությունը։
Հաստոցային պայուսակների թերություններից է շրջանակի կոշտությունը, որը, օրինակ, կարող է լուրջ վնասվածքներ առաջացնել։ Դժվար է բարձրացնել կամ իջեցնել պարանով՝ կտրուկ լանջերին և ուղղահայաց քարանձավներում, իսկ շրջանակի պատճառով ուսապարկը զգալիորեն ծանրանում է։
Կիսակոշտ (անատոմիական) Այս դասում ներկայացված են գրեթե բոլոր տեսակների և ծավալի պայուսակները։ Կիսակոշտ ուսապարկի հիմքը ներքին շրջանակն է, օրինակ, «կոշտության շերտը»։ Այն ուսապարկի «մեջքին» (ուսապարկի մաս, որը հպվում է մարդու մեջքին) տեղադրված 2-3 մմ հաստությամբ դյուրալյումինի շերտ է՝ կորացված մեջքի ձևով, կամ 15-20 մմ հաստությամբ պենոպոլիէթիլեն է։ Օգտագործվում են նաև այլ կառուցվածքի շրջանակներ, օրինակ՝ գլանային խառնուրդի շրջանակներ կամ տարբեր ձևերի պլաստիկ վահաններ։ Շրջանակն ապահովում է ուսապարկի կոշտությունը և դրա ձևի պահպանումը՝ անկախ ուղեբեռի բնույթից։ Ձևի շնորհիվ նման պայուսակները հաճախ կոչվում են «անատոմիական»։ Նրանք ունեն մինչև 140 լիտր ծավալ (երբեմն ավելի, բայց դա անհարմար է դառնում)։ Դրանք կարվում են սինթետիկ գործվածքներից, գոտիները, որպես կանոն, բավականին լայն, փափուկ և առաձգական են։
Կիսակոշտ պայուսակների թերություններից է դրանց սերտ հպումը այն կրողի մեջքին, ինչը բարդացնում է օդափոխությունը և հանգեցնում ուժեղ քրտնարտադրության։ Դա իր հերթին որոշակի պայմաններում կարող է առաջացնել մեջքի և գոտկատեղի հատվածների հիպոթերմիայի։ Դրանից խուսափելու համար շատ պայուսակներ հագեցած են հատուկ ձևավորված օդային ուղիներով ձևավորված օդափոխվող ծածկերով[3]։
-
Փափուկ պայուսակ «Կալաբոկ» -
Կոշտ «հաստոցային» պայուսակ -
Ժամանակակից «անատոմիական» պայուսակներ
Ըստ նշանակության խմբագրել
- Տուրիստական
- Նախատեսված են տուրիստական արշավների համար։
- Ալպինիստական
- Նախատեսված են լեռնային տեղանքներում վերելքների համար։
- Հեծանվային
- Նախատեսված են հեծանվավարների և մոտոցիկլավարների համար։ Կարող են լինել ճարմանդավոր (սովորական եղանակով կրվող) և բեռնախցիկներով[4]։
- Ռազմական
- Նախատեսված են մարտական պայմաններում զինծառայողների օգտագործման համար։ Մարքեթինգային նպատակներով օգտագործվում են նաև «տակտիկական» և «գրոհային» ուսապարկ (անգլերեն՝ «tactical» և «assault») անվանումները։
- Առավել բնորոշ տարբերակիչ առանձնահատկությունը (եթե այդպիսին չհամարվի կամուֆլյաժային ներկաքողարկումը) ուսապարկի վրա հատուկ ամրացումների առկայությունն է (ճարմանդներ, կպչուկներ), որոնցով դրա վրա կարելի է կցել լրացուցիչ կախազարդեր, ինչպես նաև հնարավոր է ուսապարկը կախել զրահաբաճկոնից։
- Ռազմական ուսապարկերի դասակարգումը միանշանակ չէ, հաճախ առանձնացնում են «գրոհային» (մինչև 30 լիտր՝ մարտում անհրաժեշտ նվազագույն ծավալ), «եռօրյա» (30-50 լիտր, 1-2 օրվա ընթացքում ինքնուրույն գործողությունների հաշվարկով) և «ռեյդային» (երկարաժամկետ ելքերի համար) ուսապարկեր։
- Ֆրիրայդային
- Նախատեսված են լեռնային դահուկներով, սնոուբորդով ձնառատ լանջերով իջնելու համար։
- Քաղաքային
- Փոքր (10-30 լիտր) ուսապարկեր են՝ նախատեսված անձնական իրերի՝ նոութբուքի, պլանշետային համակարգչի ամենօրյա կրման համար։ Փոխարինում են պայուսակին, պորտֆելին։ Այս ուսապարկերը հաճախ գրավիչ տեսք ունեն և ծառայում են որպես նորաձևության առարկա։ Քաղաքային ուսապարկերի շարքում կարելի է առանձնացնել մի քանի բնորոշ տեսակներ․
- հատուկ մասնագիտացված, նախատեսված են գործիքների, նոութբուքի, լուսանկարչական սարքավորումների համար, առանձնանում են հատուկ բաժինների և կիրառման համար նախատեսված տարրերի առկայությամբ, օրինակ՝ փխրուն սարքավորումների համար կոշտ պաշտպանիչ շերտի առկայություն, ներսից ամրագրված բաժիններ, փոքր իրերի գրպաններ և այլն,
- կանացի և մանկական, նախատեսված են մեջքին կրելու համար, կանացի ուսապարկերը հաճախ պատրաստվում են թանկարժեք նյութերից՝ օգտագործելով զարդարանքներ, իսկ մանկական ուսապարկերը՝ պատկերներ պարունակող վառ գործվածքներից,
- ուսումնական, դպրոցական պորտֆել է՝ պատրաստված ամուր սինթետիկ նյութերից, բավականաչափ ամուր է և լավ է պահպանում ձևը, հաճախ տարբերվում է գրավիչ գույներով, սովորաբար ունի մի քանի ընդարձակ արտաքին գրպան, իսկ ներսից ունի բաժիններ՝ դասագրքերի, տետրերի, գրենական պիտույքների տեղադրման համար[5]։
-
Հեծանվային ուսապարկ -
Հեծանվային ուղեբեռների պայուսակներ -
Ռազմական ուսապարկ -
Սովորական քաղաքային ուսապարկ -
Ուսապարկ ֆոտոապարատների համար
Կառուցվածք խմբագրել
Նյութեր խմբագրել
Ժամանակակից ուսապարկերը պատրաստվում են հիմանակնում սինթետիկ գործվածքներից (նեյլոն, կորդուրա, օքսֆորդ)։ Ճարմանդի և էլեմենտի հիմնակմախքը, որպես կանոն, պատրաստված է պլաստմասե կամ թեթև ալյումինե խառնուրդներից։ Քաղաքային ուսապարկերը երբեմն պատրաստվում են ջինսից կամ այլ բնական կտորից, արհեստական կամ բնական կաշվից, այս և այլ նյութերի համադրությունից։
Կախովի համակարգ խմբագրել
Պայուսակի կախովի համակարգը բաղկացած է մեկ կամ երկու ուսադիրներից և հնարավոր է` գոտուց։ Մինչև 20 լիտր ծավալով ուսապարկերը սովորաբար հագեցած են միայն ուսի ժապավեններով։ Ավելի մեծ ծավալով ուսապարկերն ունեն նաև գոտկատեղի գոտի, որը հնարավորություն է տալիս ուսապարկն ավելի լավ ամրացնել մեջքին՝ խուսափելով քայլելիս կամ սողալիս դրա շարժվելուց։ Այն նաև ծանրության մի մասը ուսերից և ողնաշարից տեղափոխում է գոտկատեղի վրա։ Հատկապես ռազմական ուսապարկերի դեպքում ժապավեններն ունեն արագ քանդվող ամրակներ, որը թույլ է տալիս հնարավորինս արագ ազատվել ուսապարկից։ Կրծքավանդակի վրա ուսաժապավենները կարող են ունենալ հորիզոնական ժապավենային ձգանակ, որը ժապավենները ֆիքսում է կրծքավանդակի վրա և կանխում ուսերից ժապավենների ընկնելը։ Գոտկատեղի գոտու կամ ժապավենի վրա կարող են ամրանալ լրացուցիչ փոքրիկ պայուսակներ՝ նախատեսված այն իրերի համար, որոնք անհրաժեշտության դեպքում կարելի է վերցնել առանց ուսապարկը հանելու։ Որոշ դեպքերում գոտիների վրա կարող են պատրաստվել նեղ գրպաններ (օրինակ, բջջային հեռախոսի կամ ռադիոկայանի համար)։
Միաժապավեն ուսապարկերն ունեն միայն մեկ ժապավեն, և հնարավոր է դրանք կրել անկյունագծով՝ կրծքավանդակի և որովայնի վրայով։ Զամբյուղը դնելու և հանելու հարմարության համար ժապավենը հեռացվում է՝ պլաստիկ ամրացմամբ կամ «կպչուկով»։ Որպեսզի ուսապարկը չընկնի կողքից, կարող է օգտագործվել լրացուցիչ կողպեքի ժապավեն, որը գալիս է պաստառի ազատ ստորին անկյունից, ամրացնելով հիմնական ժապավենին կամ գոտուն։
Երկու ուսերի փոխարեն միանգամյա ուսապարկերը ունեն միայն մեկը և մաշված են այնպես, որ ուսի ժապավենը անցնի անկյունագծով կրծքավանդակի և որովայնի միջով։ Հարմարավետ կրելու նպատակով ժապավենը լինում է առանձնացող։ Մեկ ուսին կրելու հնարավորությամբ ուսապարկերը սովորաբար լինում են զինվորական կամ քաղաքային։ Այսպիսի ուսապարկը ոչ միայն հեշտ և արագ հեռացվում է, այլև այն կարելի է առանց հանելու տեղափոխել առաջ կամ հետ։
Ուսապարկի ժամանակակից կախովի համակարգը թույլ է տալիս համեմատաբար հարմարավետորեն կրել բավականին ծաներ բեռներ (մինչև 30 կգ և ավելի)[6]։
Ծավալի փոփոխություն խմբագրել
Անհրաժեշտության դեպքում ուսապարկի ծավալը կարող է մեծանալ կամ փոքրանալ՝ լրացուցիչ գրպանների օգտագործման հաշվին կամ այլ միջոցներով։ Լրացուցիչ արտաքին գոտիների օգնությամբ ուղեբեռի մի մասը կարող է կցված լինել հետևի, վերին, կողային և ներքևի մասում։ Որոշ ուսապարկեր հագեցած են հատուկ ցանցերով, որոնք անհրաժեշտության դեպքում կարող են հանվել գրպանից, ամրացվել պայուսակի արտաքին մակերևույթի վրա և օգտագործվել համեմատաբար փոքր քաշ ունեցող մեծ իրեր տեղափոխելու համար (գնդիկ, սաղավարտ, անկողնային պարագաների համար նյութեր, հովանոց, անձրևանոց և այլն)։ Ցանցը կարող է օգտագործվել նաև հագուստը և իրերը շարժվելու ընթացքում չորացնելու համար։
Հիդրատորների աջակցություն խմբագրել
Ուսապարկերի պարագայում կառուցվածքայնորեն նախատեսված է այսպես կոչված հիդրատորների (խմելու համակարգեր) օգտագործման հնարավորությունը։ Հիդրատորը հարթ պոլիմերային պարկ է` 0,5-ից 2-3 լիտր տարողությամբ, որն ունի խմելու ջուր լցնելու և հատուկ խողովակով խմելու հնարավորություն։ Ուսապարկի մեջ հիդրատորի համար նախատեսվում է հատուկ գրպան, որն ապահովում է պարկի մշտական ուղղահայաց դիրքը, խմելու խողովակի համար նախատեսված բացվածքը։ Հիդրատորը մասամբ փոխարինում է ջրով շշին՝ թույլ տալով խմել անմիջապես ընթացքում՝ առանց կանգնելու կամ ուսապարկը հանելու։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «National Army Museum: Bergen rucksack, War Department issue». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 25-ին.
- ↑ Владимир Марков. «Эволюция туристического и альпинистского снаряжения с конца 70-х годов до нашего времени не от Чарльза Дарвина, а от Владимира Маркова. Часть 1» (ռուսերեն). Mountain.RU. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
- ↑ «Mountaineers». mtn.tpl.lib.wa.us. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Велорюкзак». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 4-ին.
- ↑ Bruce Horovitz, "New 'badge' of cool: High-tech, high-fashion backpacks," USA Today, 20 August 2007, 1A.
- ↑ «Регулировка подвесной системы рюкзака под свой рост». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 23-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Рюкзак // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства / под ред. А. И. Ревина. — М.: Советская энциклопедия, 1960. — Т. 2. — С. 543—544. — 770 с.
- Рюкзак / Энциклопедия туриста — М.: Большая Российская энциклопедия, 1993 г.
- Конструкция современного рюкзака Արխիվացված 2016-05-19 Wayback Machine / Справочник туристического снаряжения — Palatking.ru, 2015 г.
|
Ընթերցե՛ք «ուսապարկ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |