Աշխարհագրական գոտիներ

Աշխարհագրական գոտի (ֆիզիկական, աշխարհագրական գոտի, բնական գոտի), աշխարհագրական թաղանթի զոնայական խոշոր ստորաբաժանումներ, որոնց տարբերությունները պայմանավորված են կլիմայով։ Յուրաքանչյուր գոտին ունի որոշակի աշխարհագրական ճառագայթման (ջերմային) հավասարակշռության խախտման հնարավորություն։ Այն տարբերվում է իրեն կից գտնվող գոտուց։ Հաճախ ընդհանուր հատկանիշները մթնոլորտային շրջանառության, օրինակ ժուժկալ լայնություններում արևմուտք, հոսքը օդային զանգվածների արագություն շրջանառության հարցում, և էներգետիկայի ռիթմը աճող սեզոնի բույսերի արագություն և տիպ օգնության և կենսաքիմիական գործընթացները, դա հողի հիմնական հատկանիշներն են։ Ցանկացած աշխարհագրական գոտի ունի հատուկ հատկություն երկարություն, լայնություն և բարձրություն։ Աշխարհի բոլոր օվկիանոսներում նույնատիպ հոսք է, ջրի բաշխման ջերմությունը, բացառիկ դեր ունի պլանկտոնը։ Օվկիանոսային գոտին ունի իր տարատեսաները։

Լայնական գոտիների միջև տարբերություններ ստեղծող հիմնական կլիմայական գործոններն են ռադիացիոն հաշվեկշիռը և մթնոլորտի ընդհանուր շրջանառությունը։ Գոտիների ներսում բնության բազմազանության աստիճանը օրինաչափորեն փոփոխվում է տարբեր սեզոնների ընթացքում Երկրագնդի մակերևույթ հասնող ջերմության ու խոնավության քանակի և հարաբերակցության համեմատ։ Լայնական գոտիների բուսականության, հողերի, ջրերի և այլ տարբերություններին համապատասխան, նրանց սահմաններում ձևավորվում են աշխարհագրական տարբեր զոնաներ։

Արկտիկական
Մերձարկտիկական
Հյուսիսային բարեխառն
Հյուսիսարևադարձային
Հյուսիսենթհասարակածային
Հասարակածային
Ենթհասարակածային
Հարավարևադարձային
Հարավմերձարևադարձային
Հարավբարեխառն

Պատմություն խմբագրել

Առաջին վարկածը աշխարհագրական գոտու վերաբերյալ տվել է Արիստոտելը։ Նա կարծում է, որ երկիրը բաժանված էր երեք կլիմայական գոտիների։ Արիստոտելը հայտնաբերել է տարածաշրջանի երկու կողմերում հասարակածը և այն անվանել է «Թեժ գոտի»։ Արիստոտելը նաև ստեղծել էր մի քարտեզ, որը հետո ներկայումս սովորաբար օգտագործվում կլիմայի քարտեզը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 162)։