Ազգային արխիվներ
Ազգային արխիվներ, տվյալ երկրի արխիվները։ Հասկացությունը զարգացել է տարբեր ազգերում քաղաքական արդիականացման սկզբին՝ հիմնված փաստաթղթերի պահպանման բյուրոկրատական գործընթացի հետ ազգայնականության ընդհարման վրա։
Հայեցակարգային զարգացում խմբագրել
Միջնադարից մինչև վաղ արդի շրջան արքայական և եկեղեցական հաստատությունների կողմից ստեղծված արխիվները պահպանում էին ապացույցներ քաղաքական և ծագումնաբանական հարցերի մասին որպես «վավերականության ամրոց»[2]։ Լուսավորության դարաշրջանի երևան եկող գաղափարը, որի նպատակն էր ուսումնասիրել պատմությունն ավելի շատ որպես գիտություն, քան գրականություն առաջ եկավ Լեոպոլդ Ռանկեի կողմից, և արխիվները բերվեցին լուրջ պատմական ուսումնասիրության ուշադրության կենտրոն[3]։ 18-րդ դարի վերջում, հին արձանագրությունների պահեստը բաժանվեց մասերի։ Գործնական գրառումները, որոնք գտնվում էին հաճախ օգտագործվող արխիվներում, անցան գրառումների կառավարման ձևին, մինչ մշակութային նշանակության փաստաթղթերը պատմական արխիվներում ձևավորեցին արևմտամետ արխիվների կորիզը[4]։ Քանի որ արխիվների հանրաճանաչությունը զարգանում էր որպես պատմությունները հիմնավորող գործառույթ, ազգային արխիվները նպատակադրված էին ներկայացնելու համապատասխան ազգի պատմությունը[5]։ Օրինակ՝ Իսպանիայի ազգային պատմական արխիվը ստեղծման պահից բացառում էր ժամանակակից գրառումները, որպեսզի փաստաթղթերով հաստատի արդեն գոյություն չունեցող հաստատությունները՝ որպես ազգային ժառանգության նմուշներ[6]։ Պատմաբան Նիկոլաս Դըրքսը ասել է, որ ազգային արխիվները «պետության փառահեղության հիմնական վայրն» են[7]։ 19-րդ դարի արխիվների համակենտրոնացումը, նախորդելով 20-րդ դարի ազգայնականությանը, ընդդիմության է արժանացել որոշների կողմից։ Պատմագետ Քրեյգ Ռոբերտսոնը նշում է, որ «արխիվները պարզապես չեն պահպանում փաստաթղթեր, ավելին, իրերը, որոնք պահպանվել են արխիվային գործողությունների ընթացքում, փոխակերպվում են գիտելիքի»[8]։ Նա շարունակում է ասել, որ «պետության արխիվների պատմականացումը կարող է հստակեցնել՝ ինչպես են արխիվները ստեղծում ազգային պատումներ և ազգային կերպարներ, առաջնահերթություն և արտոնություն տալով յուրահատուկ պատմություններին և մարդկանց»[9]։
Արխիվարիուս հասկացությունը որպես արձանագրությունների պահապան, ծագել է 19-րդ դարի վերջին և օգտագործվել է Հիլարի Ջենքինսոնի կողմից։ Նրա հասկացողությունը, որ «Արխիվարիուսը չպետք է լինի պատմաբան» և որ արխիվարիուսը «նախ և առաջ արխիվների և հետո հանրության ծառայողն է»[10], արտացոլում են այն գաղափարը, որ արխիվարիուսը պետք է գլխավորապես ծառայի որպես արձանագրությունների անկողմնակալ պահապան։
Սա հակադրվում է արխիվների նախորդ սահմանված կարգի հետ, ըստ որի արխիվները ծառայում են, որպեսզի զարդարեն քաղաքագետների և այլ հարուստ անձանց պատմությունները։ Ազգային արխիվում արձանագրությունների պահպանումը կարող է հետագայում դառնալ համընդհանուր բյուրոկրատական նորմա[11]։ Ջեքինսոնը նաև մատնանշեց, որ արխիվների ամբողջականությունը պետք է պահպանել, այլ ոչ թե սկզբնական փաստաթղթերը պահել առանձին-առանձին[12]։
Արխիվների կառավարության հետ քաղաքական ընդհարումը սովորական է դարձել և՛ դիկտատուրայում և՛ դեմոկրատիայում[13]։ Նոր Զելանդիայի ազգային արխիվը և իր ազգակից կազմակերպությունները, Նոր Զելանդիայի ազգային գրադարանը արտացոլում են 20-րդ դարում երկմշակույթ լինելու ազդեցությունը ավելի հին արխիվային փաստաթղթերի մեկնաբանության վրա՝ ազգությունը օրինականացելու նպատակով, ըստ Մաորիների պատմության։ Չնայած կայսերական արձանագրությունները, որոնք բերվել էին Ալեքսանդր Թըրնբալլի կողմից, սկզբնապես ազգային պատմություն գրելու համար չեն եղել, դրանք մեկնաբանվել են ցույց տալու կայսրության կառուցման դարաշրջանի ընդհարումները[14]։ Նախկին սովետական հանրապետություններից իրական դեպքեր կան, օրինակ Ուզբեկստանը ցուցաբերում է ազգային արխիվների քաղաքականացման մտածելակերպը, որ արխիվները կարող են պարունակել վտանգավոր ճշմարտություններ վարչակարգի մասին[15]։
Ֆրանսիա խմբագրել
Ֆրանսիայի ազգային արխիվը ոչ պաշտոնապես ստեղծվել է 1789 թվականի հուլիսի 29-ին հեղափոխականների կողմից՝ փաստաթղթավորելու համար նախկին վարչակարգը[4]։ Թագավորական իշխանության Շարտի գանձերը ինչպես նաև հոգևորականության մասնավոր գրառումները հավաքվել էին պատմական նպատակով, քանի որ այս խմբերը ֆրանսիական հասարակության մասին ոչ տեղին կարծիք ունեին։ Ինչ վերաբերում է 1790 թվականի սեպտեմբերի 9-ին, նոր վարչակարգը հավաքեց գոյություն ունեցող փաստթղթերը որպես «բոլոր գործողությունների պահեստ, որը հիմնադրում է թագավորության կազմությունը, հանրության իրավունքները, օրենքները»[16] (ergo, նոր հանրային գրառում)[6]։ Այսպիսով ազգային արխիվը նախ և առաջ ծառայում էր տեղավորելու Ֆրանսիայի առաջին հանրապետության գործնական փաստաթղթերը, մինչ Ֆրանսիայի ազգային գրադարանը դարձավ պատմական ուսումնասիրության կենտրոն[17]։
19-րդ դարի փոխվող տեսակետը սկսեց միաձուլել «պատմականորեն կարևոր արձանագրություններ» և «բյուրոկրատական արձանագրություններ» հասկացությունները։ Ֆրանսիական ազգային պալեոգրաֆիայի և արխիվային ուսումնասիրությունների դպրոցում սովորած արխիվարիուսները վերահսկում էին պահպանված արձանագրությունները՝ որպես հանրության հանդեպ պատասխանատվության գործոն[19]։ Ջեքինսոնը, ով բրիտանական արխիվային գործերի լուսավորող է, հատկապես քննադատում էր ֆրանսիական և բելգիական անձնական փաստաթղթերի մուտքը դեպի ազային արխիվ, ասելով՝ «մենք չենք կարող մտածել, որ ինչ-որ անհետացած ընտանիքից մի պատահական թուղթ հարմար է ազգային արխիվի հիմնադրման համար»[20]։ Նա այդ համակցությունը բնութագրում էր որպես Ձեռագիրների հանձնաժողովի և Հանրային արձանագրությունների գրասենյակի միաձուլում, որը տեղի կունենա Միացյալ Թագավորությունում մոտ 90 տարի հետո։
Բրիտանիա խմբագրել
Բրիտանիայի ազգային արխիվը կազմավորվել է 2003 թվականին, որպես Հանրային գրառումների գրասենյակի (ստեղծված 1838 թվականին) և Պատմական ձեռագրերի հանձնաժողովի միաձուլում[21]։ Անգլիայի արձանագրությունները սկզբնավորվել են կանցլերի արխիվում, Pipe rolls-ի հարկերի մասին գրառումներում և Memoranda Rolls-ի գանձարանում, որը թվագրվում է 1163 թվականին[22]։ Շատ արձանագրություններ վերացել են 19-րդ դարի սկզբին[23]։ Անգլիական Հանրային արձանագրությունների գրասենյակը հստակեցրեց 1715 կամայական տարեթիվը, քանի որ չափազանց հին արձանագրությունները հեռացնում էին, այսպիսով ցույց տալով ժամանակակից կառույցների պատմական կարևորությունը[24]։ Հանրային բաժնի տեղեկատվության գրասենյակը վերջապես միաձուլվեց արխիվին 2006 թվականին[21]։
Կանադա խմբագրել
Կանադական արխիվները կանադական ուսումնասիրությունների հիմքն են։
Դոմինիոն արխիվը ստեղծվել է 1872 թվականին։ Ստեղծված լինելով միությունից հետո շատ շուտ, նոր ազգը քիչ արձանագրություններ ուներ արխիվում պահելու համար, քանի որ շատ գաղութային արձանագրություններ տեղափոխել էին Եվրոպա։ Առաջին արխիվարիուսը, Դուգլաս Բրայմները և նրան հաջորդող Արթուր Դագին, կիրառել են «ամբողջական արխիվներ» հասկացությունը, հավաքելով կանադական արձանագրությունները՝ ի հակադրություն Հիլլարի Ջեքինսոնի «օրգանական ամբողջություն» հասկացությանը[26]։ Արխիվի մանդատը փաստաթղթավորումից փոխվեց դեպի սոցիալական հիշողություն[27]։ Կանադայի ազգային արխիվը (հետագայում կոչվեց հանրային արխիվ) մինչև 1912 թվականը ստեղծված չէր։Ազգային գրադարանը ստեղծվեց 1952 թվականին և դարձավ արխիվի բաղադրիչ մաս Կանադայի գրանարանի և արխիվի հետ միասին 2004 թվականին[28]։ Հաշվի չառնելով արխիվի հարաբերական նոր լինելը, կանադացիները արձագանքեցին 1945 թվականին փաստաթղթերի անհետացմանը Իգոր Գուզենկոյի վերաբերյալ արխիվից, կարծես թե դա հավաքական հիշողության կորստի անհանգստացնող դեպք էր։ The Halifax Herald -ի զեկուցման վերաբերյալ հանրային պատասխանը ցույց տվեց, որ արխիվները արդեն դիտարկվում էին և՛ որպես կառավարության հաշվետվության ձև, և՛ որպես ազգային ինքնության տարր[29]։
Լատինական Ամերիկա խմբագրել
Լատինական Ամերիկայի երկրների բազում արխիվներ հիմնադրվել են 19-20-րդ դարերում։ Այդ արխիվներից շատերը օգուտ էին ստանում իսպանական և պորտուգալական գաղութային կիրառությունից, որոնք պահպանում էին արձանագրությունները հաջորդականությամբ։ Միապետության պատվերների պատճեները պահվում էին Ինդիաների գլխավոր արխիվում, մինչ հաղորդագրությունը կարող էր ուղարկվել դեպի նոր աշխարհ և հետո արխիվացվել Ամերիկայի համապատասխան փոխարքայի կողմից։ Գաղութային գրասենյակները նույնպես կցանկանային պահպանել ուղարկվող հաղորդագրությունը, մինչ ուղարկելով օրիգինալ գրառումը Եվրոպայի իրենց հայրենի գրասենյակ[31][32]։ 1945 թվականին Ռոսքո Հիլլը կարծում էր, որ չնայած շատ հին արձանագրություններ պահվում էին Լատինական Ամերիկայի արխիվներում, արխիվներն իրենք սխալ էին կառավարվում և կլիման էլ իր հերթին շատ փաստաթղթեր էր վնասում[33]։ Կառավարական գործակալությունների և գավառական գրասենյակների կողմից արձանագրությունների պահպանումը Հիլլի խոսքերով ավարտվել է այնպես, որ «ոչ մի երկրում ազգային արխիվը իսկապես ազգային չէ իր գործունեության շրջանակներում»[34]։
Միացյալ Նահանգներ խմբագրել
Չնայած Միացյալ Նահանգների ազգային արխիվների հիմնարկը չէր ստեղծվել մինչև 1934 թվականը, դրան նախորդել են բազմաթիվ մասնավոր և պետական արխիվներ, ներառյալ Մասսաչուսետսի պատմական հասարակությունը, որը ամերիկյան արձանագրությունների առաջին կազմակերպված հավաքածուն է՝ ստեղծված 1791 թվականին։ Միացյալ Նահանգների արխիվները կենտրոնանում էին արձանագրությունների ծագման վրա, առաջնորդվելով իրենց բարերարների տեղի պատմություններով[35]։ Միացյալ Նահանգների 11-րդ կոնգրեսը 1810 թվականին հետազոտել է կառավարական արձանագրությունները, հայտնաբերելով, որ արձանագրությունները «խառնաշփոթի մեջ և անպաշտպան էին, ո՛չ ապահով, ո՛չ էլ հարմար կամ ազգի համար պատվավոր վիճակում էին»[36]։ Կոմիտեն առաջարկեց հրակայուն և ապահով պահեստ միայն Վաշինգտոնի հրդեհից չորս տարի հետո։ Չնայած հրդեհից հետո վերակառուցումը չէր ներառում ազգային արխիվի ստեղծումը, ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտի անձնագրային կենտրոնի արխիվը գոյություն է ունեցել դեռ 1820-ական թվականներին[37]։ Լուրջ հետաքրքրություն չկար ազգային արխիվ ստեղծելու վերաբերյալ մինչև 19-րդ դարի վերջը և չնայած 1880-ից 1915 թվականների ընթացքում մոտ 43 հրդեհներ են տեղի ունեցել տարբեր ֆեդերալ կառույցներում, ազգային արխիվ ստեղծելու օրենսդրությունը Կոնգրեսի կողմից չէր ընդունվում[38]։Սկսած իր հիմնադրումից 1884 թվականին, Ամերիկյան պատմական ասոցիացիան մտահոգություն հայտնեց ազգային արխիվի պակասի վերաբերյալ, հատկապես արձանագրությունների շարունակական կորստի շրջանակներում[39]։ Առաջնորդվելով Ֆրանկլին Ջեյմսոնի կողմից, ամերիկյան հիվանդանոցների ասոցիացիայի նպատակը ազգային արխիվ ստեղծելու վերաբերյալ, պատշաճ փաստաթղթերի հավաքագրումն էր՝ հիմնավորելու ազգային պատմության պատկերացումները[40]։ Շարունակական հետաձգումերից հետո, 1934 թվականի ազգային արխիվի ակտը ընդունվեց Միացյալ Նահանգների 73րդ կոնգրեսի կողմից։ Ազգային արխիվի շենքի կառուցումը մոտ էր ավարտին(կառուցումը սկսվել է 1931)[41]։ Ազգային արխիվների և արձանագրությունների կառավարությունը ազդարարվում է որպես պատմությունների գործակալություն։ Արխիվի «ճակատին» գրված է․ «Մեր պատմության փառքը և ռոմանսը այստեղ են պահպանված»[42]։ Ալլեն Վայնշթայնը 2005 թվականին ասել է, որ արխիվում աշխատողները «Ամերիկայի ազգային հիշողության նշանակված պահապաններն են»[42]։
Մեջբերումներ խմբագրել
- ↑ Rhoads, 1983, էջ 21
- ↑ Daston, Lorraine (2012). «The Sciences of the Archive». Osiris. History of Science Society. 27 (1): 171. JSTOR 10.1086/667826.
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջեր 23–24
- ↑ 4,0 4,1 Millar, 2010, էջեր viii–ix
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջեր 152–153
- ↑ 6,0 6,1 Blouin, Rosenberg, էջ 21
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջ 124
- ↑ Burton, 2005, էջ 70
- ↑ Burton, 2005, էջ 71
- ↑ Jenkinson, 1922, էջեր 106–107
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջեր 37–39
- ↑ Jenkinson, 1922, էջ 84
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջեր 163–164
- ↑ Burton, 2005, էջեր 100–104
- ↑ Burton, 2005, էջեր 54–55
- ↑ Burton, 2005, էջ 161
- ↑ Burton, 2005, էջ 162
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջ 166
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջ 22
- ↑ Jenkinson, 1922, էջ 44
- ↑ 21,0 21,1 Millar, 2010, էջ 34
- ↑ Jenkinson, 1922, էջ 24
- ↑ Jenkinson, 1922, էջ 115
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջեր 21–22
- ↑ Taylor, Hugh A. (Winter 1982). «The Collective Memory: Archives and Libraries As Heritage» (PDF). Archivaria (15): 128.
- ↑ Millar, 2010, էջեր 30–31
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջ 144
- ↑ Taylor, Hugh A. (Winter 1982). «The Collective Memory: Archives and Libraries As Heritage» (PDF). Archivaria (15): 130.
- ↑ Cox, Richard J.; Wallace, David A., eds. (2002). Archives and the Public Good: Accountability and Records in Modern Society. Quorum Books. էջեր 37–38. ISBN 9781567204698. LCCN 2001057863.
- ↑ Hill, 1945, էջ 1
- ↑ Hill, 1945, էջ xi
- ↑ Hill, 1945, էջեր xiv–xv
- ↑ Hill, 1945, էջեր xi–xii
- ↑ Hill, 1945, էջ xiv
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջեր 32–35
- ↑ Report of the Committee, appointed to inquire into the State of the Ancient Public Records and Archives of the United States, March 27th, 1810. Washington D.C.: R. C. Weightman. 1810. էջ 1.
- ↑ Burton, 2005, էջեր 72–73
- ↑ Jones, 1969, էջ 6
- ↑ Burton, 2005, էջեր 74–75
- ↑ Blouin, Rosenberg, էջ 37
- ↑ Jones, 1969, էջեր 10–14
- ↑ 42,0 42,1 Blouin, Rosenberg, էջ 98
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- Blouin, Francis X.; Rosenberg, William G. (2011). Processing the Past: Contesting Authority in History and the Archives. Oxford University Press. ISBN 9780199964086.
- Burton, Antoinette, ed. (2005). Archive Stories: Facts, Fictions, and the Writing of History. Duke University Press. ISBN 9780822336884.
- Hill, Roscoe R. (1945). The National Archives of Latin America. Joint Committee on Latin American Studies. Harvard University Press.
- Jenkinson, Hilary (1922). A Manual of Archive Administration. Economic and Social History of the World War. Clarendon Press.
- Jones, H. G. (1969). Records of a Nation: Their Management, Preservation, and Use. New York: Atheneum Books. ISBN 9781125127001. LCCN 69014373.
- Millar, Laura A. (2010). Archives: Principles and Practices. New York: Neal-Schurman Publishers. ISBN 9781555707262.