Սաբրիե Սեուտովա
Սաբրիե Սեուտովա (Ղրիմի թաթարերեն՝ Sabriye Seutova, Сабрие Сеутова, հոկտեմբերի 20, 1953, Ամանգելդի, Թալասի շրջան, Ժամբիլսկայա շրջան, Ղազախական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ - փետրվարի 8, 1998, Սիմֆերոպոլ, Ուկրաինա), Ղրիմի թաթար գրող, լրագրող և հասարակական գործիչ։ ԽՍՀՄ ժուռնալիստների միության (1983) և Ուկրաինական ԽՍՀ գրողների միության (1985) անդամ։
Սաբրիե Սեուտովա | |
|---|---|
| Ծնվել է | հոկտեմբերի 20, 1953 |
| Ծննդավայր | Ամանգելդի, Թալասի շրջան, Ժամբիլսկայա շրջան, Ղազախական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ |
| Վախճանվել է | փետրվարի 8, 1998 (44 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Սիմֆերոպոլ, Ուկրաինա |
| Մասնագիտություն | գրող և լրագրող |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ և  Ուկրաինա |
| Անդամակցություն | National Union of Journalists of Ukraine? |
Կենսագրություն խմբագրել
Սաբրիե Սեուտովան ծնվել է 1953 թվականի հոկտեմբերի 20-ին աքսորավայրում՝ Ամանգելդի աուլում (Ժամբիլի մարզ)։ Նրա ծնողները արտաքսվել են Ղրիմի Մայակ-Սալինի շրջանից։ Հայրը՝ Սերվեր-աղան, մաթեմատիկա է դասավանդել, մայրը՝ Յուլդուզ-ապտեն, զբաղվել է երեխաների դաստիարակությամբ։ 12 տարեկանից սկսել է հրատարակվել Ղրիմի թաթարական «Լենին Բայրագի» թերթում։ Այնուհետև ընտանիքը տեղափոխվել է Ուզբեկստանի Յանգիյուլ քաղաք։
1977 թվականին ավարտել է Տաշքենդի մանկավարժական ինստիտուտի ղրիմի թաթարերեն լեզվի և գրականության ֆակուլտետը։ Աշխատանքի է ընդունվել «Լենին Բայրագի» թերթում, որից հետո աշխատել է Ղրիմի թաթարական «Յիլդիզ» ամսագրի խմբագրությունում (1980)։ 1983 թվականին դարձել է ԽՍՀՄ Ժուռնալիստների միության անդամ։
1987 թվականի ամռանը Մոսկվայում մասնակցել է Ղրիմի թաթարների բողոքի ցույցերին։ Հուլիսի 30-ին մոտ 200 Ղրիմի թաթարներ ցույց են անցկացրել Մոսկվայի Պուշկինի հրապարակում, այնուհետև հավաքվել են հերթական հանդիպմանը Իզմայլովսկու այգում։ Նույն օրը խորհրդային իշխանությունները Մոսկվայի ոստիկանությանը կարգուկանոն հաստատելու «արտակարգ լիազորություններ» են տվել։ Հաջորդ օրը առավոտյան ոստիկաններն ու դատախազը եկել են այն բնակարան, որտեղ գտնվել են նախաձեռնող խմբի անդամների մեծ մասը։ Ակտիվիստներին հերթով դուրս են բերել, ծեծել վերելակում և նստեցրել ոստիկանական մեքենաները, տարել օդանավակայան և պահակախմբի ուղեկցությամբ ուղարկել Տաշքենդ։ 1987 թվականի օգոստոսի 2-ին Ղրիմի թաթարների բնակության վայրերում տեղի են ունեցել հանրահավաքներ, որոնց ժամանակ նախաձեռնող խմբի վտարանդի անդամները խոսել են Մոսկվայի իրադարձությունների մասին։
Ղրիմի թաթարներով բնակեցված քաղաքներում և շրջաններում ոստիկանությանը տրվել է «հավելյալ լիազորություններ կարգուկանոնը վերականգնելու համար»։ Ուզբեկստանի Տաշքենդ, Բեկաբադ, Սիրդարյա և Յանգիյուլ քաղաքներում Ղրիմի թաթար ԽՄԿԿ անդամները հրավիրվել են շրջանային կոմիտե, որոնցից պահանջվել է ստորագրել «ծայրահեղականների» գործողությունները դատապարտող հայտարարություններ, որոնց թվում են Սաբրիե Սեուտովան, Ռեշատ Ջեմիլևը, Ֆուատ Աբլամիտովը, Էսկենդեր Ֆազիլովը և ուրիշներ։ Հոկտեմբերի 3-ին ձերբակալվել է Սամարղանդում՝ ենթադրաբար, մեքենան, որով նա երթևեկել է, վրաերթի է ենթարկել հետիոտնին։ Շուտով պարզ է դարձել, որ վրաերթ չի եղել, նույն օրը Սեուտովայի մեքենան կրկին կալանավորվել է, այս անգամ «սպանության կասկածանքով»։ Ձերբակալողներից մեկն այնպես է հրել Սեուտովային, որ նա հարվածել է մեքենայի դռան անկյունին և կորցրել գիտակցությունը[1]։
Սեուտովայի ինքնազգացողությունը վատացել է, դեկտեմբերի 20-ին նրան շտապօգնության մեքենայով ծանր վիճակում տեղափոխել են Տաշքենդի հիվանդանոց՝ ուղեղի ցնցում ախտորոշմամբ։
1988 թվականի հունվարին Ուզբեկական ԽՍՀ-ի տարածքում Ղրիմի թաթարներով բնակեցված վայրերում կրկին ցույցեր են անցկացվել իշխանությունների կամայականության դեմ։ Ձերբակալության ժամանակ օգտագործվել են հրշեջ մեքենաներ, որոնք սառը ջուր են լցրել ցուցարարների վրա։ Հունվարի 10-ին Բեկաբադում, Չիրչիկում, Յանգիյուլում և այլ քաղաքներում վերսկսվել են բողոքի ցույցերը, հունվարի 24-ին՝ Տաշքենդում։ Տաշքենդի Գաֆուր Գուլյամի անվան հրատարակչությունում 1989 թվականին հրատարակվել է Սեուտովայի «Այս կապույտ աշխարհը» ժողովածուն, որտեղ ներառված են եղել նրա լավագույն վիպակներն ու պատմվածքները։
1990-ականների սկզբին Սաբրիեն և նրա ծնողները կարողացել են վերադառնալ Ղրիմ։ Նա շարունակել է գրել, դասախոսություններ կարդալ, մասնակցել Ղրիմի թաթարների ցույցերին։ 1996 թվականին Սաբրիեն բուժում է անցել Թուրքիայում, վիրահատվել է, սակայն չի ապաքինվել։ Նա մահացել է 1998 թվականի փետրվարի 8-ին ուղեղի քաղցկեղից[2]։
Ստեղծագործություններ խմբագրել
- Алем мас-мавы : икяелер ве повестьлер. — Ташкент : Эдебият ве санъат нешр., 1989. — 200 б.
- Кене келерим : икяе // Йылдыз. — 1981. — № 3. — С. 101—105.
- Къар ягъгъанда : икяе = Коли падає сніг: Оповідання / пер. В. Мордань // Къарылгъачлар дуасы = Молитва ластівок: Къырымтатар несирининъ антологиясы: XX—XXI асыр / тертип эткенлер: Къандым Ю., Мирошниченко М. — Киев : Этнос, 2006. — Экинджи китап. — С. 766—796.
- Мумкюн олсайды : икяе // Йылдыз. — 1998. — № 3. — С. 63-65.
- Япракълар текюлелер : повесть // Йылдыз.- 1985. — № 2. — С. 27-59.
Գրականություն խմբագրել
- Аметова Н. Алем мас-мавы…: Сабрие Сеутованынъ аяты ве иджадий фаалиетине багъышлангъан тедбир // Къырым. — 2006. — Окт. 7. — С. 4. : фото.
- Сеитбекиров А. Сабрие Сеутова жертвою пала в неравной борьбе // Голос Крыма. — 2002. — 31 мая.
- Усеинова Г. Прости каменные сердца наши: Памяти Сабрие Сеутовой // Голос Крыма. — 2006. — 29 сент. — С. 3. : фото.
- Yüksek uçqan quş edi = Прерванный полёт: [об участнице нац. движения Сабрие Сеутовой] // Qırımnıń sadıq qızları = Верные дочери Крыма / L. Halilova; L. Cemileva. — Agmescit : Ocag, 2004. — С. 102—109. : фото.