Ռուբեն Դերձակյան
Ռուբեն Դերձակյան (Փայլակ) (մոտ 1860, Տարոն գավառ, Արևմտյան Հայաստան - 1915, Արճեշ), հայ բժիշկ։
Ծնվել է | մոտ 1860 |
---|---|
Ծննդավայր | Տարոն գավառ, Արևմտյան Հայաստան |
Մահացել է | 1915 |
Մահվան վայր | Արճեշ |
Ազգություն | հայ |
Մասնագիտություն | բժիշկ |
Կենսագրություն խմբագրել
Ռուբեն Դերձակյանը ծնվել է մոտ 1860 թվականին, Արևմտյան Հայաստանի Տարոն գավառում։ Տեղափոխվել է Կ. Պոլիս։ Դեղագործական կրթություն է ստացել և դեղագործ աշխատել։ Զբաղվել է նաև բժշկությամբ։ Եղել է ՀՅԴ անդամ։ Հեղափոխական-կուսակցական ծածկանունը եղել է Փայլակ։
Արամ Մանուկյանի բնորոշմամբ՝ եղել է «հին մաքուր հեղափոխական» և «շիտակ մարդ»։ 1890 թվականին Սարգիս Կուկունյանը Արևմտյան Հայաստանն ազատագրելու գործին մասնակցելու նպատակով մեկնել է Թիֆլիս և կազմակերպել 78 հոգանոց զինված ջոկատ, որի կազմում էր Փայլակը։
1890 թվականի սեպտեմբերի 22-ին ջոկատի անդամները փորձել են Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնող Կարսի մարզից անցնել Արևմտյան Հայաստան՝ հույս ունենալով, որ արևմտահայերն իրենց կմիանան։ Սակայն ռուս-թուրքական սահմանի մոտ մարտի են բռնվել թուրք սահմանապահների գերակշիռ ուժերի հետ և նահանջել։ Ռուս սահմանապահները ողջ ջոկատին ձերբակալել են։
1890 թվականին ռուսական դատարանը բոլորին դատապարտել է տարբեր տարիների բանտարկության և Սախալին կղզի աքսորել։ Բացի Փայլակից, ջոկատի կազմում են եղել նաև Եփրեմ Դավթյանը (հետագայի Եփրեմ խանը), Արշակ Գաֆաֆյանը (Քեռի, Քաֆթառ Արշակ), Ստեփան Ստեփանյանը (Բալաջան), Գևորգը (Որսորդ) և այլն։
Որոշ ժամանակ Սախալինում գտնվելուց հետո մի ընկերոջ հետ փախել է աքսորավայրից և եկել Կովկաս։ Բաքվում հանդիպել է Քրիստափորին և խնդրել իրեն աշխատանք գտնել։ Այստեղ ծանոթացել է Արամ Մանուկյանի հետ։
Այնուհետև մեկնել է Պարսկաստան և միացել Սախալինի իր ընկերներին՝ Եփրեմին, Բալաջանին և ուրիշների, որոնց արկածային կյանքի մասին հետագայում գրել է Անդրե Ամուրյանը (Անդրե Տեր-Օհանյան)։ Գործել է Պարսկաստանի Սալմաստ և Խոյ քաղաքներում ու սբ. Թադեի վանքում։ Ըստ հեղինակ Ռուբենի նկարագրության՝ եղել է արդեն ծերացող, կապուտաչյա, միջահասակ, բարեխիղճ, անշահախնդիր, ժողովրդին նվիրված, անհանգիստ, շարժուն, եռացող, խոսքաշատ, կատակասեր, հայհոյող մարդ։ «Եթէ չունէր բժշկական վկայական, սակայն Սախալինէն Պարսկաստան այնքան մարդոց բժշկած եւ երեւի մեռցուցած էր, որ կրնար շատ գիտուններու նախանձը շարժել»։
Պարսկաստանի Ատրպատականի նահանգում հռչակավոր բժշկի համբավ է վայելել։ Հայտնի է եղել որպես «Դոկտոր»։ Տեղացիները նրան ամենուր ճանաչել են և ակնածանքով «Հաքիմ բաշի» կոչել։ Մակուի սարդարը նրան նահանգի համար անհրաժեշտ անձ է համարել։ Բժշկական գործունեության քողի տակ զբաղվել է ընդհատակյա հեղափոխական աշխատանքով։ Ջուլֆայում զբաղվել է զենք փոխադրելու գործով։ Անձնական աշխատանքով ապրել է ինքը և ապրեցրել իր ընկերներին։
Պարսկական հեղափոխության ժամանակ շատ մեծ դեր է կատարել, մասնակցելով հետադիմական միապետականների դեմ հեղափոխականների կռիվներին։ Երբ հայ հեղափոխականներն ստիպված հեռացել են Թավրիզից, Ուրմիայից, Սալմաստից և Խոյից ու Վան տեղափոխվել, այնտեղ նրանց կրկին ընդունել է Փայլակը։ 1891 թվականին ընկերոջ՝ Աշոտի-Թորոսի հետ սեփական գործ է սկսել Վանի մոտակա Արճեշ քաղաքում։ Այստեղ ևս շարունակել է ընդհատակյա հեղափոխական գործունեությունը՝ օժանդակել Կովկասից Վան զենքերի փոխադրության գործին։ Արճեշում նաև օգնել է ազգային, դպրոցական, պետական և այլ գործերի իրականացմանը։
1915 թվականին Արճեշի կոտորածի ժամանակ, առաջին խմբի մեջ, Եղիշե քահանայի, նրա ավագ որդու, քաղաքի այլ ազդեցիկ հայ աղաների հետ կապկպված գնդակահարվել է մոտ 45 տարեկանում։ Մինչև վերջին րոպեն պահել է իր անվեհերությունն ու քաջությունը։ Պատահաբար փրկված արճեշցի Հակոբը պատմել է, որ Փայլակը մինչև վերջ հայհոյել է կայմակամին և կառավարությանը՝ այդ տմարդի վարմունքի համար։
Մեջբերումներ Ռուբեն Դերձակյանի մասին խմբագրել
Խե՛ղճ Փայլակ, Պոլսոյ մէջ թուրք ռէժիմը քո ճակատին գրել էր մահ, այդ ճակատագիրըքեզ հետեւեց Պոլսից Կաղզուան,Կարսից Սիբիր,ապա Պարսկաստան եւ վերջը քեզ զարկեց Վանայ գեղածիծաղ ափերին։ |
Աղբյուրներ խմբագրել
- Հարություն Մինասյան, Օսմանյան կայսրությունում և Թուրքիայի Հանրապետությունում բռնաճնշումների և ցեղասպանության ենթարկված հայ բժիշկներ, Երևան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։
Գրականություն խմբագրել
- Ռուբէն, Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները, հ. 1, Թեհրան, 1982։
- Մանուկեան Արամ, Յուշեր, Երեւան, 1990։
- Մազմանեան Վրոյր, Յուշեր Եւ Վկայութիւններ, Անթիլիաս, 1991, 345 էջ
- Յուշամատեան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան, Ալբոմ-ատլաս, Ա հատոր, Դիւցազնամարտ, 1890-1914, Լոս Անճ ել ըս, 1992։
- Յուշամատեան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան, Ալբոմ-ատլաս, Բ. հատոր, Գոյամարտ, 19141925, Լոս Անճելըս, 2001։
- ՀՑԹԻՖ, -49, ծ-232, պ-14։
- Իսկահատեան Հարութիւն, Վկայարան Հայկական Ցեղասպանութեան, Գիրք Բ., Պէյրութ, 2011, 352 էջ