Ջանգ Գյե Հյանգ
Ջանգ Գյե Հյանգ (հանգըլ` 장계향, հանջա՝ 張桂香, նոյեմբերի 24, 1598-հուլիսի 8,1680) կորեացի ազնվական կին, որը սկսեց ուսումնասիրել Հանգըլի գեղագրությունը և իր երիտասարդ տարիներին գրեց մի շարք բանաստեղծություններ։ Նա նաև նկարչուհի ու բարերար էր Չոսոն դինաստիայի ժամանակաշրջանում։ Ջանգ Գյե Հյանգը կորեերենով գրված առաջին խոհարարական գրքերից մեկի հեղինակն է։ Այդ գիրքը շատ նշանակալի է, քանի որ տվյալ ժամանակաշրջանում Կորեայի պետական լեզուն չինարենն էր։ Այն նաև կարևոր է, քանի որ գիրքը ներկայացնում է սնունդ պատրաստելու միջոցները՝ ընդլայնելով սննդի ուսումնասիրությունը դրա բուժիչ հատկություններից մինչև հիմնական պատրաստում։
Ջանգ Գյե Հյանգ 장계향 | |
|---|---|
| Ծննդյան անուն | չինարեն՝ 張桂香 |
| Ծնվել է | (նոյեմբերի 24,1598 - հուլիսի 7, 1680) |
| Ծննդավայր | Անդոնգ, Հարավային Կորեա |
| Վախճանվել է | հուլիսի 7, 1860 թվական (81 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Սոկբոչոն, Յոնգյանգ շրջան |
| Գրական անուն | Անդոնգ Չանգշի, Չանգ Կյե Հյանգ, կորեերեն՝ 정부인 안동 장씨 |
| Մասնագիտություն | գրող |
| Լեզու | կորեերեն |
| Ազգություն | կորեացի |
| Քաղաքացիություն |  Չոսոն |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | Ըմշիկ Դիմիբանգ (կորեերեն՝ 음식디미방 |
Կենսագրություն խմբագրել
Ջանգ Գյե Հյանգը ծնվել է 1598 թվականի նոյեմբերի 24-ին՝ Կորեայի[1] Գյոնգսանգ նահանգի Անդոնգ քաղաքում։ Նա Յանգ Հունգ-Հյոյի և Անդոնգ Կվոնի (կորեերեն՝ 안동권씨)[2] միակ դուստրն էր։ Ջանգի հայրը նեո-կանֆուցիականության հարող հայտնի գիտնական էր, որն իր տանը շատ ոսանողների էր դասավանդում։ Բացի հոր դասերը լսելուց, Ջանգը սողոսկում էր վերջինիս գրադարանը և կարդում էր բազմազան գրքեր, գրեր փիլիսոփայության[3] մասին։ Չոսոնի ժամանակաշրջանում կանայք սկսեցին կրթություն ստանալ, չնայած այն փաստին, որ կրթական համակարգում դեռևս գերակշռում էին բարձր խավին պատկանող տղամարդիկ[4]։ Սովորաբար այդ ժամանակաշրջանում կանայք սովորում էին կոնֆուցիական փիլիսոփայություն և բարոյականություն[5]։ Երբ Գյե Հյանգը տարեկան էր, նա արդեն գրել գիտեր, իսկ տասներեքում արդեն բանաստեղծություններ էր գրում[3]։ Նրա վաղ ստեղծագործություններից էին «Ձոն սորբին», «Անձրևի ձայն» և «Կռունկի սպիտակ մազեր»-ը, որոնք ցույց էին տալիս Ջանգի՝ կյանքի նկատմամբ հասուն տեսաակետը։ Այդ աշխատանքները շատ են տպավորել նրա հորը։ Այդ ընթացքում նա նաև նկարում էր ու ասեղնագործում[6][7] ։Երբ նա 19 տարեկան էր, հայրը նրան խանոթացրեց Յի Սի-Մյոնգի հետ։ Վերջինիս հետ ամուսնանալով՝ Ջանգ Գյե Հյանգը դարձավ նրա երկրորդ կինը[3][6]։
Հետագա կյանք խմբագրել
Ամուսնությունից հետո զույգը նախ բնակվում էր ծովային նավահանգստում գտնվող Յոնգե քաղաքում։ Հետագայում նրանք տուն են կառուցում Հյուսիսային Գյոնգսանգ նահանգի Սոկգյե անունով լեռնային գյուղում, որը հայտնի է վիպասան Յի Մուն-Յոլի հայրենի քաղաքն է[6]։ Գյե Հյանգը դաստիարակել է իր յոթ երեխաներին, ինչպես նաև ամուսնու առաջին ամուսնությունից ունեցած երկու երեխաներին։ 1636 թվականին՝ Կորեայի Մանջունների երկրորդ արշավանքի ժամանակ նա բացում է իր տան դռները այն մարդկանց առաջ, որոնք պատերազմի ընթացքում մեծ զրկանքներ էին կրում ու սովի էին մատնված[3][6]։ Նա նաև տնկում է մի շարք կաղնու ծառեր, որպեսզի աղքատները միշտ սննդի աղբյուր ունենան[6]։
Ելնելով այն փաստից, որ ժամանակի ընթացքում Ջանգը կորցնում է իր տեսողությունը, ենթադրվում է, որ նա իր խոհարարական գիրքը գրել է 1670-ական թվականներին[8]։ Չնայած XVI դարում Կորեայում սկսել էին հայտնվել սննդի վերաբերյալ ուսուցողական գրքեր, դրանց մեծ մասը գրվել է հանրագիտարանային լեզվով՝ կենտրոնանալով սննդի բուժիչ հատկությունների վրա և հիմնականում գրվում էին չինարենով[9]։ Իսկ Գյե Հյանգի խոհարարական գիրքը՝ «Ըմշիկ Դիմիբանգ»
(կորեերեն՝ 음식디미방 -ը գրված է կորեերենով[10]։
Այն համարվում է կորեերենով գրված առաջին խոհարարական գիրքը[11][10][12] և պարունակում է 146 ուտեստի բաղադրատոմս՝ ներառյալ ըմպելիքներ, պելմենի, միս, արիշտա, ծովամթերք, ապուրներ և բանջարեղենային ճաշատեսակներ[11][10][12], ինչպես նաև՝ պատրաստման հրահանգներ։
«Ըմշիկ Դիմիբանգ»
(կորեերեն՝ 음식디미방 -ը կնոջ կողմից գրված առաջին խոհարարական գիրքը չէ, քանի որ նրանից առաջ Լեդի Չո-ն, որը մահացել է 1660 թվականին, հրատարակել է 20 յուրահատուկ բաղադրատոմսից բաղկացած իր գիրքը։ Չոյի անունն անհայտ է։ Չոսոնի ժամանակաշրջանում ընդունված էր կանանց դիմել իրենց ազգանունով կամ այն տարածաշրջանի անվանմամբ, րտեղ ծնվել են[11]։
Մահ և ժառանգություն խմբագրել
Ջանգ Գյե Հյանգը մահացել է 1680 թվականի հուլիսի 7-ին[13]՝ Գյոնգսանգ նահանգի, Յոնյանգ շրջանի Սոկբոչոն գյուղում։ Նրա խոհարարական գիրքը չի տպագրվել իր կենդանության օրոք, բայց այն հայտնաբերվել է 1960-ին Յի Քարամի (կորեերեն՝ 李 葛 in) տանը և այն ամբողջությամբ հրատարակել է Կիմ Սայփը։ Նրա գիրքը շատ մեծ արժեք ունի, քանի որ ակներև ցույց է տալիս, թե որքան վիճարկելի էր կորեացի կանանց կյանքը Չոսոն դինաստիայի կառավարման շրջանում[14]։ Նրա գրքում ներառված ուտելիքները մատուցվում են Սեուլի կենտրոնական Յունգ շրջանի Korea House ռեստորանում։ Զբոսաշրջության նախարարությունը ռաջարկում է շրջայցեր գրքում նշված նշանակալի վայրերում, և այն ունի հատուկ էջ ՝ որպես Google մշակութային ինստիտուտի մաս։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Library of Congress, 2012
- ↑ Janggyehyang Foundation, 2016, p 2
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Janggyehyang Foundation, 2016, p 1
- ↑ Ro, 2016, էջ 134
- ↑ Ro, 2016, էջ 135
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Choi, 2014
- ↑ Yeongyang-Gun district office, 2015
- ↑ Ro, 2016, էջ 146
- ↑ Ro, 2016, էջ 138
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Ro, 2016, էջ 143
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Kim, 2015
- ↑ 12,0 12,1 Yoon, 2015
- ↑ Janggyehyang Foundation, 2016, p 3
- ↑ Ro, 2016, էջեր 145-146
Գրականություն խմբագրել
- Choi, Yearn-hong (2014 թ․ դեկտեմբերի 19). «Jang Gye-hyang - Joseon's poetess, first cookbook author and philanthropist». The Korea Times. Seoul, Korea. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
- Kim, Hyung-Eun (2015 թ․ սեպտեմբերի 14). «Uncovering Korean culture through its traditional cuisine». Korea JoongAng Daily. Seoul, South Korea. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
- Ro, Sang-ho (June 2016). «Cookbooks and Female Writers in Late Chosŏn Korea». Seoul Journal of Korean Studies. Seoul, Korea: Kyujanggak Institute for Korean Studies, Seoul National University. 29 (1): 133–157. doi:10.1353/seo.2016.0000. ISSN 1225-0201. S2CID 147809513.
- Yeongyang-Gun district office (2015). «Eumsikdimibang: A representative Korean traditional cuisine in the world». Google Cultural Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
- Yoon, Sojung (2015 թ․ մարտի 30). «17th century recipes brought back to life». Korea Net. Sejong City, Korea: Korean Culture and Information Service, Ministry of Culture, Sports and Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
- «Andong Chang Ssi, Chŏngbuin, 1598-1680». Library of Congress. Washington, D. C.: United States Government. 2012 թ․ օգոստոսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
- 장계향 연보 [Genealogy Chapter]. Janggyehyang Foundation (կորեերեն). Andong, Korea: 여성정책개발원 (Women's Policy Development Institute). 2016. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին.(չաշխատող հղում)
- 일상의 삶을 역사로 만든 정부인 안동장씨 [The Government of Andong Jang, everyday life history]. Janggyehyang Foundation (կորեերեն). Andong, Korea: 여성정책개발원 (Women's Policy Development Institute). 2016. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին.(չաշխատող հղում)
- 장계향 연보 [Yearbook chapter]. Janggyehyang Foundation (կորեերեն). Andong, Korea: 여성정책개발원 (Women's Policy Development Institute). 2016. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Jae-mok, Choi (최재목) (2014). «Becoming Sage in Women Confucian Janggyehyang of the Joseon Dynasty» 聖人을 꿈꾼 조선시대 여성철학자 張桂香: 한국 '敬' 사상의 여성적 실천에 대한 한 試論 [Becoming a Sage Confucian Women: Jang Gyehyang of the Joseon Dynasty]. Yang-ming Studies (陽明學) (կորեերեն). Seoul, Korea: Korean Yeungyak Society (한국양명학회) (37): 143–175. doi:10.17088/tksyms.2014..37.005. ISSN 1229-5957.
- Bae, Young-dong (배영동) (2012). 『음식디미방』 저자 실명 '장계향(張桂香)'의 고증과 의의 [Historical Research for the Actual Name of Jang, Gye-Hyang, the author of "Eumsikdimibang"]. Practical Folklore Studies (실천민속학연구) (կորեերեն). Gyeonggi University, Department of Korean Studies, Suwon, Korea: Practical Folklore Society (실천민속학회). 19 (2): 163–186. ISSN 1975-5740.