Պողոս Երեցի խաչքար (Ճամբարակ)
Պողոս Երեցի խաչքար, գտնվում է Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակ քաղաքի Վերին Ճամբարակ թաղամասի հյուսիսային եզրին գտնվող Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու հարավային պատի մոտ՝ արտաքուստ, գետնին կանգնեցված[1]։ Հաշվառված է Հայաստանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցանկում (5.2/5.1)[2]։
 | |
|---|---|
 Պողոս Երեցի խաչքար | |
| Երկիր | Հայաստան |
| Տարածաշրջան | Գեղարքունիքի մարզի Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակ քաղաքի Վերին Ճամբարակ թաղամասի հյուսիսային եզրին գտնվող Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու հարավային պատի մոտ։ |
| Սկզբնական տեղադրություն | Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու հարավային պատի մոտ՝ արտաքուստ, գետնին կանգնեցված։ |
| Ներկա տեղադրություն | Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու հարավային պատի մոտ՝ արտաքուստ, գետնին կանգնեցված։ |
| Ներկա վիճակ | կանգուն |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Պատմաճարտարապետական հուշարձան |
| Նվիրված | Խաչքարը նվիրված է Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու կառուցմանը։ |
| Խաչագործ | Խաչքագործն անհայտ է։ |
| Պատվիրող | Խաչքարի պատվիրատուն Պողոս Երեցն է։ |
| Ճարտարապետական ոճ | Հայկական ճարտարապետություն |
| Ստեղծման տարեթիվ | 989 թվական |
| Զարդաքանդակի նկարագրություն | Քանդակներ չկան։ |
| Նյութ | տուֆ |
| Արձանագրություն | Խաչքարը ունի արձանագրություններ։ |
| Վայր | Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր |
 Saint Grigor church (Chambarak) Վիքիպահեստում | |
Տեղադրություն խմբագրել
Խաչքարը գտնվում է Ճամբարակ քաղաքի Վերին Ճամբարակ թաղամասի հյուսիսային եզրին գտնվող Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու հարավային պատի մոտ՝ արտաքուստ, գետնին կանգնեցված։
Վիմական արձանագրություն խմբագրել
Վիմագիրը երկմաս է. թվականը տեղ է գտել հիմնախաչի հորիզոնական ձախ թևի ստորին հատվածում՝ 4 տող, իսկ բուն արձանագրությունն ընդհանուր հորինվածքի ստորին մասում՝ դարձյալ 4 տող։ Վիմագիրն աչքի է ընկնում տառաձևերի անհամաչափությամբ՝ ներկայացված երկաթագրի ու բոլորգրի խառնուրդով։ Տողերի սահմաններն ու ընդհանուր փորագրման ոճն անկանոն է, որը ցուցում է, որ փորագրիչ վարպետն այնքան էլ արհեստավարժ չէ։ Խաչքարի վայելուչ տեսքից դատելով` հմուտ քանդակագործը կա՛մ կարևորություն չի տվել արձանագրության ճոխ ու գեղագիր լինելուն, կա՛մ էլ այն փորագրվել է մեկ այլ վարպետի ձեռքով[1][3]
- ՀԱՅ[ՈՑ] Թ[Վ]ԱԿԱՆՍ ՆԼԸ (438+551=989):
- ՅԱՆՈՒՆ ԱՅ, ԵՍ` ՊԱՂՈՍ ԵՐԵՑ, ԾԱՌԱՅ ՅՍ[Ի], ՇԻՆԵՑԻ ԶԵԿԵՂԵՑՎԱՆՍ ԻՄ ՀՈԳՈՅՍ ԵՒ ԿԱՆԳ[Ն]ԵՑԻ ԽԱՉՍ Ս[ՈՒ]ՐԲ ԳՐ[Ի]ԳՈՐ։
Արձանագրության առաջին հրատարակիչ Աբրահամ Շահինյանը բնագրի ԵԿԵՂԵՑՎԱՆՍ բառի վերջին՝ ՎԱՆՍ բաղադրիչը վերծանել է ՎԱՍՆ` համարելով գրչի վրիպակ[4]։ Կարծում ենք՝ այդ մոտեցումն այնքան էլ համոզիչ չէ, քանի որ ՎԱՆ-ն ինքնին բացատրվում է նաև իբրև ՎԱՆՔ[5], որից էլ՝ Վանստան, Վանեվան, այսինքն՝ վանական կենտրոն, եկեղեցատեղ նշանակությամբ։ Ըստ այդմ` Պաղոս երեցը[6], որն իրեն բնութագրում է իբրև Հիսուսի (այստեղ սեռական հոլովաձևով պիտի լիներ` ՅԻ-Յիսուսի, այլ ոչ` ՅՍ-Յիսուս, կամ` ՔԻ - Քրիստոսի) ծառա, եկեղեցի է կառուցել իր հոգու փրկության համար, ինչի առթիվ նաև խաչքար է կանգնեցրել Սուրբ Գրիգորի անունով։
Խաչքարը կանգնեցվել է 989 թվականին[1]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Հարությունյան, Արսեն (2020) Վաղխաչքարային արվեստի եզակի նմուշ Ճամբարակից. Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների (2). pp. 272-284. ISSN 0320-8117» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 27-ին.
- ↑ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
- ↑ Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 4. Գեղարքունիք։ Կազմ.՝ Բարխուդարյան, Սեդրակ Գևորգի; ՀՍՍՌ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1973 թ.
- ↑ [Շահինյան Ա.] 1984, Հայաստանի միջնադարյան կոթողային հուշարձանները. IX-XIII դարերի խաչքարերը, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 37, ծնթ. 43
- ↑ Մալխասեանց Ստ. 1945, Հայերէն բացատրական բառարան, հ. չորրորդ, Երեւան, ՀՍՍՌ պետ. հրատ., էջ 298
- ↑ Սա նույն Պողոս-Պաւղոս (Պաղոս) անձնանվան միջնադարյան դրսևորումներից է, որը սկզբնաղբյուրներում հանդիպում է նաև Պաղանոս, Պաղիս և նմանօրինակ այլ անվանաձևերով։