Ուփսալայի աստղագիտական աստղադիտարան

Ուփսալայի աստղագիտական աստղադիտարան;
Տեսակ	աստղագիտական աստղադիտարան և շենք
Մասն է	Ուփսալայի համալսարան
Սեփականատեր	Ուփսալայի համալսարան
Աստղադիտարանի կոդ	549
Երկիր	Շվեդիա
Վայր	Ուփսալա և Ուփսալա
ԲԾՄ	51 մետր
Կայք	astro.uu.se

Ուփսալայի աստղագիտական աստղադիտարան, աստղագիտական աստղադիտարան, որը հիմնադրվել է 1741 թվականին Շվեդիայի Ուփսալա քաղաքում։ Այն պատկանում է Ուփսալայի համալսարանին և համարվում է Շվեդիայի ամենահին աստղագիտական աստղադիտարանը^[1]։

Աստղադիտարանի ղեկավարներ

1741-1744 - Անդերս Ցելսիուս, աստղադիտարանի հիմնադիր
1843-1874 - Անդերս Յոնաս Անգստրեմ
1959 - 19?? - Հոլմբերգ Էրիկ Բերտիլ

Աստղադիտարանի պատմություն

Աստղադիտարանը հիմնադրվել է 1741 թվականին Ուփսալայի համալսարանին կից։ 18-րդ դարում աստղադիտարանում աշխատում էր Անդերս Ցելսիուսը, և 1741 թվականին նա կառուցեց առաջին աստղագիտական տաղավարը։ Ցելսիուսը կարողացավ համոզել համալսարանական խորհրդին գնել Կենտրոնական Ուփսալայում գտնվող միջնադարյան քարե մեծ տունը։ Այդ շենքի տանիքում էլ տեղադրվել է աստղագիտական աստղադիտարանը։ Ցելսիուսը բնակվում և աշխատում էր այդ շենքում։

Այս աստղադիտարանը օգտագործվել է մինչև 1853 թվականը՝ նոր աստղադիտարանի կառուցումը, իսկ նախկինը այժմ հայտնի է որպես «հին աստղադիտարան»։ Շենքը դեռևս գտնվում է նախկին տեղում, իսկ աստղադիտարանը քանդվել է 1857 թվականին։ 19-րդ դարում աստղադիտարանի պահապանը եղել է Անդերս Յոնաս Անգստրեմը, որն այնտեղ կատարում էր իր փորձերն աստղագիտության, ֆիզիկայի և օպտիկայի բնագավառներում։ Նրա որդին՝ Կնուտ Անգստրեմը, նույնպես աստղադիտարանում կատարում էր արևային ճառագայթման վերաբերյալ հետազոտություններ։ 2000 թվականին ասղադիտարանը միավորվեց Տիեզերական ֆիզիկայի ինստիտուտի հետ՝ կազմավորելով աստղագիտության և տիեզերական ֆիզիկայի ամբիոն և տեղափոխվեց Անգստրեմի լաբորատորիա։ 1948 թվականից մինչև 2004 թվականը Ուփսալայի աստղադիտարանի մասնաճյուղերից էր համարվում Կվիստաբերգի աստղադիտարանը, ինչպես նաև Ուփսալայի Հարավային կայանը, որը 1956 թվականից մինչև 1980 թվականը տեղակայված էր Մաուն-Ստրոմլո աստղադիտարանում, իսկ 1980 թվականից՝ Սայդինգ Սփրինգի աստղադիտարանի տարածքում^[2]։

Աստղադիտարանի գործիքներ

9-դյույմանոց ռեֆրակտոմետր (D = 24.4 սմ, f = 4.33 մ) - աստղադիտարանի առաջին խոշոր աստղագիտական սարքավորումը (1860)
Կրկնակի ռեֆրակտոմետր` դիտողական խողովակ (D=36 սմ) և լուսանկարչական (D=33 սմ), երկուսն էլ ունեն ֆոկուս (f/15) (1892) - «Հին աստղադիտարան»
Եռակի աստղագիր Ցեյս (D=15 սմ, D=15 սմ և D=16 սմ; F=1.5մ) (1914)
40.6-սմ Կասսեգրեն + ПЗС-ֆոտոխցիկ
Ռեպսոլդ միջօրեականային սարքավորում (1881)

Հետազոտությունների ուղղություններ

Աստղային պարալաքսներ
Աստղային վիճակագրություն
Գալակտիկական կառուցվածք
Արտագալակտիկական աստղագիտություն
Աստղային մթնոլորտներ
Արևային համակարգի հետազոտություններ

Հիմնական նվաճումներ

Մասնակցություն NGC գրացուցակի կազմավորմանը
Ջրածնի հայտնաբերումն Արևի վրա (1862)
Ուփսալայի գալակտիկայի Ընդհանուր գրացուցակի ստեղծում
Կ.-Ի. Լագերքվիստը հայտնագործեց 131 աստերոիդ և 2 գիսաստղ
Երկու դիտարկումների անցկացում Գերմանական ավիացիայի և տիեզերագնացության Uppsala-DLR Trojan Survey–ի և Ոպսալայի -DLR աստերոիդային դիտակետի հետ համագործակցությամբ
Հիմնական սարքավորումը, որով ներկայումս հայտնաբերում են գիսաստղերը և հարավային կիսագնդի երկրամերձ տարածքում գտնվող աստերոիդները, համարվում է 0.6-մետրանոց Շմիդտի աստղադիտակը, որը գործում է Սայդինգ-Սպրինգ դիտակետում, նախկինում պատկանել է Ուփսալայի աստղագիտական աստղադիտարանին
Աստերոիդային և գիսաստղային դիտակետ Ոպսալա-ESO

Նշանավոր աշխատակիցներ

Կնուտ Յուհան Անգստրեմ
Կարլ Շարլե
Բերտիլ Լինդբլադ
Կնուտ Էմիլ Լունդմարկ
Յունգվե Օհման
Հուգո ֆոն Ցեյպել
Գուննար Մալմքիստ
Էրիկ Բերտիլ Հոլմբերգ
Բենգտ Վեսթերլունդ
Կ. Ի. Լագերքվիստ

Աստղադիտարանի հասցեն

Ցելսիուսի տունը - 1741 թվականից մինչև 1857 թվական
Հին աստղադիտարան - 1852 թվականից մինչև 1970-ական թվականներ
Քվիստաբերգի աստղադիտարան - 1948 թվականից մինչև 2004 թվական
Անգստրեմի լաբորատորիա - 2004 թվականից

Արտաքին հղումներ

Դիտումների հրապարակումները Փոքր մոլորակների կենտրոնում

NASA ADS տվյալների բազայի հրապարակումներ

Որոնում «Uppsala» բառով

1870 թվականից հետո մոլորակների գիսաստղերի և արբանյակների դիտարկումներ

Արխիվային դիտարկումներ, MPC

Ծանոթագրություններ

↑ Thulin, Camilla. «Institutionen för fysik och astronomi - Institutionen för fysik och astronomi - Uppsala universitet». www.physics.uu.se (շվեդերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 20-ին.
↑ «History of Astronomy in Uppsala». www.astro.uu.se. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 20-ին.

[1] Thulin, Camilla. «Institutionen för fysik och astronomi - Institutionen för fysik och astronomi - Uppsala universitet». www.physics.uu.se (շվեդերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 20-ին.

[2] «History of Astronomy in Uppsala». www.astro.uu.se. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 20-ին.

[1]

[2]