Ուղեղի վնասվածք

Ուղեղի վնասվածք
Տեսակ	մահվան պատճառ
	Brain damage Վիքիպահեստում

Ուղեղի վնասվածք (անգլ.՝ Brain damage) ուղեղի բջիջների մահը կամ այլասերումը որևէ պատճառով։

Ուղեղի վնասման գործոններ խմբագրել

Նյարդային բջիջների մահը կարող է պայմանավորված լինել ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին գործոններով։ Արտաքին գործոնները ներառում են վնասվածք, բջիջներին թթվածնի մատակարարման դադարեցում ասֆիքսիայի ժամանակ։ Ներքին ուղեղի կամ այլ օրգանների հիվանդությունների հետևանքները կարող են ուղեկցվել թթվածնային քաղցով կամ բջիջների մեխանիկական վնասով^[1]։ Ուղեղի վնասումը կարող է լինել ընդհանուր և տեղային բնույթի։ Այն կարող է հանգեցնել մարմնի ֆունկցիաների ժամանակավոր կամ մշտական կորստի, այդ թվում՝ շարժիչ (լուծանք), ինտելեկտուալ (անհատականության օրգանական խանգարում, ամնեզիա)։ Այս հայեցակարգը բնորոշ է մեծ թվով տարբեր տեսակի վնասվածքների, ինչպիսիք են գանգուղեղային տրավմատիկ վնասվածքը, որը ֆիզիկական վնասվածքի կամ գլխի վնասվածքի հետևանք է արտաքին գործոնից կամ ուղեղի ձեռքբերովի վնասվածքից։ Այն օգտագործվում է որոշակի համատեքստերում ուղեղի վնասվածքը տարբերելու համար, որը տեղի է ունենում ծնվելուց հետո տրավմայից, գենետիկական խանգարումներից կամ արատներից։ Բժշկական և վերականգնողական դիտարկումների վերջին արդյունքների համաձայն նման վնասվածքների դեպքում գոյություն ունի ուղեղի ֆունկցիայի վերակազմակերպման մեխանիզմ, որը կոչվում է նեյրոպլաստիկություն։ Սա հաճախ ստիպում է սինապսներին ցանցում այլընտրանքային ուղիներ կազմակերպել՝ նախկին սովորությունները վերականգնելու համար։ Նյարդապլաստիկությունը ուղեղի հատկությունն է վերակազմավորել իր կառուցվածքը և ձևավորել նոր նյարդային կապեր ողջ կյանքի ընթացքում^[2]։ Նյարդային բջիջների վերականգնումը բաժանման միջոցով արգելափակված է, և չնայած հնարավոր է, որ ցողունային բջիջներից նոր նեյրոններ հայտնվեն, ուղեղի վնասման հետևանքները ծանր են։ Այնուամենայնիվ, աննշան վնասվածքների և պատշաճ վերականգնման դեպքում հնարավոր է վերականգնել կորցրած գործառույթները։ Դա ձեռք է բերվում նյարդային բջիջների բազմակի մատակարարման շնորհիվ. մեռած բջիջների ակտիվությունը փոխհատուցվում է մնացածներով, և վնասի ակնհայտ նշաններ ի հայտ են գալիս, երբ նեյրոնների քանակի ավելի քան 90%-ը պատասխանատու որոշակի ֆունկցիայի համար^[3]։

Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել

Coup injury

Ուղեղի վնասվածքի ախտանիշները կախված են վնասվածքի ծանրությունից և այն բանից, թե ինչպես է այն ազդում ուղեղի վրա։ Վնասի աստիճանի դասակարգման երեք կատեգորիա կա՝ դրանք փափուկ, միջին և ծանր վնասներ են^[4]։ Ուղեղի թեթև վնասվածքի ախտանիշները ներառում են գլխացավ, շփոթություն, ականջներում աղմուկ (աղմուկ կամ զնգոց), հոգնածություն և խանգարված քուն, տրամադրություն կամ վարքագիծ։ Այլ ախտանշանները ներառում են հիշողության, կենտրոնացման, ուշադրության կամ մտածողության հետ կապված խնդիրներ։ Նարկոլեպսիան և քնի խանգարումները կարող են լինել բնորոշ կեղծ ախտորոշումներ այս դեպքում։ Գլխուղեղի չափավոր և ծանր վնասը տեղի է ունենում ճանաչողական ախտանիշներով, որոնք ներառում են շփոթություն, ագրեսիվություն, աննորմալ վարք, խճճված խոսք, կոմա կամ գիտակցության այլ խանգարումներ։ Ֆիզիկական ախտանշանները ներառում են գլխացավ, որը չի անհետանում կամ վատանում է, փսխում կամ սրտխառնոց, նոպաներ, աչքերի աննորմալ մեծացում, անձին քնից արթնացնելու անկարողություն, վերջույթների թուլություն և համակարգման կորուստ^[5]։ Երեխաների ախտանշանները ներառում են ուտելու սովորությունների փոփոխություն, մշտական գրգռվածություն կամ տխրություն, ուշադրության խանգարում, անհանգիստ քուն կամ խաղալիքների նկատմամբ հետաքրքրության կորուստ^[6]^[7]^[8]։ Ուղեղի վնասվածքի տեղը ապահովում է որոշակի ախտանիշներ, և, որպես հետևանք, խանգարումը հատուկ է ախտահարված ուղեղի այս հատվածին։ Վնասվածքի չափը հաճախ կապված է ծանրության և վերականգնման հետ։ Վնասվածքները հաճախ հանգեցնում են դիսֆունկցիայի կամ հաշմանդամության, ինչը կարող է տարբեր լինել ծանրության աստիճանով^[9]։ Ուղեղի ծանր վնասվածքի դեպքում, ամենայն հավանականությամբ, գոյություն ունեն մշտական խանգարումներ ունեցող տարածքներ, ներառյալ նյարդաճանաչողական խանգարումները, զառանցանքները (հաճախ դրանք հատուկ են, միաթեմատիկ), խոսքի կամ շարժման հետ կապված խնդիրներ և ինտելեկտուալ խանգարումներ։ Հնարավոր են նաև անհատական փոփոխություններ։ Առավել ծանր դեպքերը հանգեցնում են կոմայի կամ նույնիսկ մշտական վեգետատիվ վիճակի։ Նույնիսկ աննշան միջադեպը կարող է ունենալ երկարաժամկետ հետևանքներ կամ տարիներ անց ախտանիշների ի հայտ գալ։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ կապ կա ուղեղի վնասվածքի և խոսքի խանգարումների միջև^[10]։

Վերնիկեի աֆազիա խմբագրել

Վերնիկեի աֆազիան կապված է անոմիայի, անհայտ բառերի առաջացման (նեոլոգիզմ) և ըմբռնման հետ կապված խնդիրների հետ։ Վերինկեի աֆազիայի ախտանշանները տեղի են ունենում, երբ վնասվածք է ստացել հետևի վերին ժամանակային գիրուսը։ Բրոկայի կենտրոնի վնասումը սովորաբար հանգեցնում է այնպիսի ախտանիշների, ինչպիսիք են հնչյունների արտասանության փոփոխությունները, դիսլեքսիան, դիսգրաֆիան և ըմբռնման և վերարտադրման հետ կապված խնդիրներ։ Բրոկայի աֆազիան ցույց է տալիս, որ վնասը տեղայնացված է ուղեղի հետին ներքին ճակատային գիրուսում։ Ուղեղի որոշակի հատվածի վնասվածքի հետևանքով առաջացած խանգարումը պարտադիր չէ, որ նշանակում է, որ ուղեղի վնասված հատվածը պատասխանատու է ճանաչողական գործընթացի համար, որը խաթարվել է։ Օրինակ, ալեքսիայի դեպքում կարդալու ունակությունը խաթարվում է, երբ վնասվում են երկու հատվածներ՝ ձախ տեսողական հատվածը և աջ տեսողական տարածքի և խոսքի տարածքների միջև կապերը (Բրոկայի և Վերնիկեի տարածքը)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Научно-технический энциклопедический словарь
↑ «Headway Ireland». Headway Ireland (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին. {{cite web}}: Text "Brain Injury Services & Support" ignored (օգնություն)
↑ жизнь, Редакция журнала Наука и. «НЕРВНЫЕ КЛЕТКИ ВОССТАНАВЛИВАЮТСЯ». www.nkj.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ «Traumatic Brain Injury Information Page». www.ninds.nih.gov. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին. {{cite web}}: Text "National Institute of Neurological Disorders and Stroke" ignored (օգնություն)
↑ «Traumatic brain injury - Symptoms and causes». Mayo Clinic (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ Stores, G (2007-12). «Clinical diagnosis and misdiagnosis of sleep disorders». էջեր 1293–1297. doi:10.1136/jnnp.2006.111179. PMC 2095611. PMID 18024690. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ British Medical Association (1938). «Journal of neurology and psychiatry» (English). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ «Superior Temporal Gyrus :: CSHL DNA Learning Center». dnalc.cshl.edu. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ «Wernicke's (Receptive) Aphasia». National Aphasia Association (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ «Broca's and Wernicke's Aphasia (Mary Louise Kean, UC Irvine: Psych 9A)». gawron.sdsu.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

Տես նաև խմբագրել

Հոգեբանական համախտանիշ
Ժակատային բլթի համախտանիշ
Գանգուղեղային վնասվածք

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«Curlie - Health: Conditions and Diseases: Neurological Disorders: Trauma and Injuries: Brain Injury». curlie.org (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին. {{cite web}}: soft hyphen character in |title= at position 53 (օգնություն)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուղեղի վնասվածք» հոդվածին։

[ntes-1] Научно-технический энциклопедический словарь

[2] «Headway Ireland». Headway Ireland (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին. {{cite web}}: Text "Brain Injury Services & Support" ignored (օգնություն)

[3] жизнь, Редакция журнала Наука и. «НЕРВНЫЕ КЛЕТКИ ВОССТАНАВЛИВАЮТСЯ». www.nkj.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

[4] «Traumatic Brain Injury Information Page». www.ninds.nih.gov. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին. {{cite web}}: Text "National Institute of Neurological Disorders and Stroke" ignored (օգնություն)

[5] «Traumatic brain injury - Symptoms and causes». Mayo Clinic (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

[6] Stores, G (2007-12). «Clinical diagnosis and misdiagnosis of sleep disorders». էջեր 1293–1297. doi:10.1136/jnnp.2006.111179. PMC 2095611. PMID 18024690. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

[7] British Medical Association (1938). «Journal of neurology and psychiatry» (English). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[8] «Superior Temporal Gyrus :: CSHL DNA Learning Center». dnalc.cshl.edu. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

[9] «Wernicke's (Receptive) Aphasia». National Aphasia Association (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

[10] «Broca's and Wernicke's Aphasia (Mary Louise Kean, UC Irvine: Psych 9A)». gawron.sdsu.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]