Վիքիպեդիա

Ներքին քննադատ

Ներքին քննադատ կամ քննադատական ներքին ձայն, ժողովրդական հոգեբանության և հոգեթերապիայի մեջ օգտագործվող հասկացություն՝ ենթաձնավորությանը վերաբերող, որը դատապարտում և նվաստացնում է մարդուն[1]:

Ներքին քննադատ հասկացությունը, որը շատ առումներով նման է Ֆրոյդյան գերէգոյին[2] և Յունգյան ակտիվ երևակայությանը[3], սովորաբար նշանակում է հարձակում անձի վրա՝ ներշնչելով վերջինիս, որ նա վատն է, անբավարար, անարժեք, մեղավոր և այլն։

Հատկանիշներ

խմբագրել

Ներքին քննադատը հաճախ առաջացնում է ամոթի, անբավարարության, ցածր ինքնագնահատականի և դեպրեսիայի զգացումներ[4]։ Այն կարող է նաև խաթարել ինքնավստահությունը։ Հաճախ մարդիկ ունենում են խիստ ներքին քննադատ, որը խանգարում է իրենց[5]։

Նևիլ Սիմինգթոնի կարծիքով նման խիստ քննադատական ներքին օբյեկտը հատկապես նկատելի է նարցիսիզմի դեպքում[6]։

Ջեյ Էրլին և Բոնի Վայսը նշել են ներքին քննադատների յոթ տեսակ՝ պերֆեկցիոնիստ, պարտականությունների վերահսկիչ, ներքին կառավարիչ, մեղքի զգացում առաջացնող, կործանիչ, թուլացնող և կազմավորող[7]։

Ինքնօգնություն

խմբագրել

Ներքին քննադատին անդրադարձող շատ գրքեր կան, չնայած որոշներում հասկացության համար կիրառված են այլ տերմիններ, ինչպես օրինակ՝ «դատավոր» կամ «գրեմլին»: Կա ներքին քննադատի հետ աշխատելու երկու հիմնական մոտեցում.

1. Այն դիտարկել որպես թշնամի, որին պետք է անտեսել, մերժել, պայքարել կամ հաղթահարել: Այս տարբերակն առաջարկում են Բայրոն Բրաունը, հիմնվելով «Ադամանդի մոտեցման» վրա[8], Ռոբերտ Վ. Ֆայրստոունն ու իր գործընկերները «Ձայնային թերապիա» մոտեցման մեջ[9] և Ռիք Կարսոնը իր «Գրեմլինի նվաճումը» գրքում (անգլ.՝ Taming Your Gremlin)[10]:

2. Այն դիտարկել որպես դաշնակից, որին պետք է բարեկամանալ և փոխակերպել: Այս մոտեցումն առաջարկում են Հալ և Սիդրա Սթոունները «Ձայնային երկխոսություն» մոտեցման վրա[11], Էրլին և Վայսը՝ «Ներքին ընտանեկան համակարգեր» (անգլ.՝ Internal Family Systems therapy) թերապիայի վրա[7], Անն Վայսեր Քորնելը՝ «Ներքին հարաբերությունների կենտրոնացման» (անգլ.՝ Inner Relationship Focusing) վրա[12] և Ցուլթրիմ Ալլիոնեն՝ «Տիբեթյան բուդդիզմի» (անգլ.՝ Tibetan Buddhism) հիման վրա[13]: Փեթ Ալենը նույնպես այս մոտեցումն է ընդունում իր «Արվեստը նույնպես իմանալու միջոց է» գրքում (անգլ.՝ Art Is a Way of Knowing)[14], ինչպես և Լյուսի Բելվուդը՝ «100 դևերի երկխոսությունում» (անգլ.՝ 100 Demon Dialogues)[15]:Այս մոտեցումները ներքին քննադատին դիտարկում են որպես անձին օգնող կամ պաշտպանող, սակայն թաքնված, աղավաղված կամ ոչ ադապտիվ ձևով: Այս տեսակետը հնարավորություն է տալիս կապվել քննադատի հետ և ժամանակի ընթացքում այն վերափոխել օգտակար դաշնակցի[14]:

Որոշ հոգեթերապևտներ առաջարկում են, որ այս երկու մոտեցումներից ցանկացածը կարող է համապատասխան լինել, կախված նրանից, թե ինչպես է ներքին քննադատը արտահայտվում: Եթե ներքին քննադատը ինտենսիվ և համառ է, բարեկամական մոտեցումը, որը գնահատում է ներքին քննադատի մտահոգությունները, կարող է օգտակար լինել։ Եթե ներքին քննադատը մեղմ է, ավելի նպատակահարմար կարող է լինել այն մեղմորեն անտեսելը և կապ հաստատելը «ճնշված օրգանական զգացողության» հետ[16]:

Ռոբերտ Վ. Ֆայրստոունն ու Լիզա Ֆայրստոունը, իրենց «Հաղթահարեք ձեր քննադատական ներքին ձայնը» (անգլ.՝ Conquer Your Critical Inner Voice) գրքում[9] քննարկում են, թե ինչպես է ներքին ձայնը հաճախ թվում, թե պաշտպանում է անձին վիրավորվելուց կամ լքված զգալուց, մինչդեռ իրականում այն ամրապնդում է ամոթի և մեղքի զգացումները, խաթարում ինտիմ հարաբերությունները և հանգեցնում ինքնակործանարար վարքի: Նրանց գիրքը ներկայացնում է մեթոդ, որը ներքին քննադատական ձայնը չեզոքացնելու համար է, որպեսզի ինքնաքննադատությունները վերածվեն հայտարարությունների, որոնք կարելի է օբյեկտիվորեն գնահատել[17]:

Մեդիտացիան կամ գիտակցական պրակտիկան համարվում են քննադատական մտքերի բացասական ազդեցություններին դիմակայելու արդյունավետ միջոցներ[18][19][20]:

Գրական օրինակներ

խմբագրել
  • Վիրջինիա Վուլֆը բոլոր գրքերը համարել է «անտեսանելի գրաքննիչներով շրջապատված, որոնք շարունակ խրատում են մեզ»[21]: Որպես օրինակ նշել է «Տան հրեշտակը»՝ կանացի ձայն, որն իրեն հորդորում է ավելի քիչ թշնամական լինել տղամարդկանց նկատմամբ և հաշտվել նրանց հետ, մյուսը՝ «Տարիքի ոգին», ծեր տղամարդու ձայն, որը մաքսային պաշտոնյայի պես ստուգում է իր գրվածքները։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Stinckens, Nele; Lietaer, Germain; Leijssen, Mia (March 2002). «The inner critic on the move: analysis of the change process in a case of short-term client-centred/experiential therapy». Counselling and Psychotherapy Research. 2 (1): 40–54. doi:10.1080/14733140212331384978.
  2. ↑ Elliott, Kathy J. (Spring 1999). «The Inner Critic as a key element in working with adults who have experienced childhood sexual abuse». Bulletin of the Menninger Clinic. 63 (2): 240–253. «The Inner Critic is roughly synonymous with the Freudian superego (Freud, 1923/1949a) ['The ego and the id']. However, there are important differences. Freud (1914/1949b) ['On narcissism: an introduction'] saw the superego as composed of two parts: the ego ideal, which sets standards, and the conscience, which punishes the person for not meeting those standards. AT's [anthetic therapy] concept of the Inner Critic is similar: The 'shoulds' are the standards (ego ideal), which are imposed by the Inner Critic (the punitive conscience).»
  3. ↑ Jung, Carl Gustav (1997) [1916]. «The transcendent function». In Chodorow, Joan (ed.). Jung on active imagination. Encountering Jung. Princeton, NJ: Princeton University Press. էջ 54. ISBN 0691015767. «There are, indeed, not a few people who are well aware that they possess a sort of inner critic or judge who immediately comments on everything they say or do. Insane people hear this voice directly as auditory hallucinations. But normal people too, if their inner life is fairly well developed, are able to reproduce this inaudible voice without difficulty, though as it is notoriously irritating and refactory it is almost always repressed.»
  4. ↑ Gilbert, Paul (2009) [1998]. Overcoming depression: a self-help guide using cognitive behavioral techniques. Overcoming series (3rd ed.). New York: Basic Books. ISBN 9780465015085. OCLC 435672915.
  5. ↑ «4 Ways to Overcome Your Inner Critic». Psychology Today (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020-06-13-ին.
  6. ↑ Symington, Neville (1993). Narcissism: a new theory. London: Karnac. էջեր 108–110. ISBN 1855750473. OCLC 29518137.
  7. ↑ 7,0 7,1 Earley, Jay; Weiss, Bonnie (2010). Self-therapy for your inner critic: transforming self-criticism into self-confidence. Larkspur, CA: Pattern System Books. ISBN 9780984392711. OCLC 728324364. See also the authors' web site
  8. ↑ Brown, Byron (1999). Soul without shame: a guide to liberating yourself from the judge within. Boston: Shambhala Publications. ISBN 157062383X. OCLC 39013815.
  9. ↑ 9,0 9,1 Firestone, Robert; Firestone, Lisa A.; Catlett, Joyce (2002). Conquer your critical inner voice: a revolutionary program to counter negative thoughts and live free from imagined limitations. Oakland, CA: New Harbinger Publications. ISBN 1572242876. OCLC 53163537.
  10. ↑ Carson, Richard David (2003) [1983]. Taming your gremlin: a surprisingly simple method for getting out of your own way (Revised ed.). New York: Quill. ISBN 0060520221. OCLC 51304177.
  11. ↑ Stone, Hal; Stone, Sidra (1993). Embracing your inner critic: turning self-criticism into a creative asset. San Francisco: HarperSanFrancisco. ISBN 0062507575. OCLC 26357001.
  12. ↑ Cornell, Ann Weiser (2005). «Radical gentleness: the inner critic transforms» (PDF). The radical acceptance of everything: living a focusing life. Berkeley: Calluna Press. էջեր 105–128. ISBN 0972105832. OCLC 63119783.
  13. ↑ Allione, Tsultrim (2008). Feeding your demons: ancient wisdom for resolving inner conflict. New York: Little, Brown & Co. ISBN 9780316013130. OCLC 175286356.
  14. ↑ 14,0 14,1 Allen, Pat B. (1995). Art is a way of knowing. Boston: Shambhala Publications. ISBN 1570620784. OCLC 31410074. «Instead, consider beginning to honor the resistance, consider getting to know the critic. The critic holds very valuable information.»
  15. ↑ Bellwood, Lucy (17 July 2018). 100 Demon Dialogues. Toonhound. էջեր 43, 44, 54, 81, 89, 105 (Afterword). ISBN 978-0-9882202-4-9. «I'm just a small, scared person trying to make good art in the world. Perhaps I'm not so different from this even smaller, infinitely more scared creature trying to keep me safe. So take whatever input that creature gives you, acknowledge it, and then make the choices that genuinely nourish you without fear of punishment or guilt.»
  16. ↑ Stinckens, Nele; Lietaer, Germain; Leijssen, Mia (June 2013). «Working with the inner critic: therapeutic approach» (PDF). Person-Centered & Experiential Psychotherapies. 12 (2): 141–156. doi:10.1080/14779757.2013.767751. «The research demonstrated that a variety of strategies was used to encourage the inner critic into motion. A flexible approach, tailored to the nature and intensity of the inner critic, appeared to offer the best chance of success. A critic-friendly approach that is attuning to the critic's feelings and concerns and valorizing these appeared to be more beneficial when the critic manifested itself in a stubborn and intensive way. Where the critic presented a milder manifestation the critic could be more easily set aside at a distance or contact could be made with the suppressed organismic experience. Maintaining a uniform approach to the problem without any regard to the way in which the critic was gradually being expressed, appeared to delay the therapy process or even, in certain cases, to be counter-therapeutic, particularly where the critic was quite intense.»
  17. ↑ Firestone, Lisa A. (21 May 2005). «Steps to overcoming your critical inner voice». Psychology Today. Արխիվացված է օրիգինալից 30 June 2012-ին. Վերցված է 19 January 2014-ին.
  18. ↑ Firestone, Lisa A. (8 August 2013). «The power of choosing your thoughts». Huffington Post. Վերցված է 18 October 2013-ին.
  19. ↑ Schwartz, Richard C. (August 2013). «Moving from acceptance toward transformation with Internal Family Systems Therapy (IFS)». Journal of Clinical Psychology. 69 (8): 805–816. doi:10.1002/jclp.22016. PMID 23813465.
  20. ↑ Gilbert, Paul, ed. (2005). Compassion: conceptualisations, research and use in psychotherapy. London; New York: Routledge. ISBN 1583919821. OCLC 55679765.
  21. ↑ Lee, Hermione (1997). Virginia Woolf (1st American ed.). New York: Alfred A. Knopf. էջեր 523–424. ISBN 0679447075. OCLC 36786158.

Լրացուցիչ գրականություն

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ներքին_քննադատ&oldid=10057531» էջից