Մոաբիթյան տետր
Մոաբիթյան տետր (թաթ.՝ Моабит дәфтәре, Moabit däftäre) թաթար բանաստեղծ Մուսա Ջալիլի բանաստեղծությունների ցիկլն է, որը նա գրել է Մոաբիթ բանտում։ Պահպանվել է 93 բանաստեղծություն պարունակող երկու տետր։ Բանաստեղծությունները թաթարերենով գրվել են առաջին տետրում՝ արաբատառ, երկրորդում՝ լատինատառ[1]։
Մոաբիթյան տետր | |
|---|---|
 | |
| Հեղինակ | Մուսա Ջալիլ |
| Տեսակ | գրավոր աշխատություն |
| Բնօրինակ լեզու | թաթարերեն |
| Հրատարակման տարեթիվ | 1953 |
 Moabit Notebooks Վիքիպահեստում | |
1946 թվականին նախկին ռազմագերի Նիգմատ Տերեգուլովը Թաթարստանի գրողների միություն է բերել Ջալիլի վեց տասնյակ բանաստեղծություններով տետր։ Մեկ տարի անց Բրյուսելի խորհրդային հյուպատոսությունից երկրորդ նոթատետրը եկավ։ Բելգիացի հայրենասեր Անդրե Թիմերմանսը տետրը դուրս էր բերել Մոաբիթ բանտից և կատարելով բանաստեղծի վերջին կամքը՝ բանաստեղծություններ ուղարկել է հայրենիք[2][3][4]։
Մեկ այլ բանաստեղծությունների ժողովածու կար Մոաբիթից, որը բերել էր նախկին ռազմագերի Գաբբաս Շարիպովը։ Հետպատերազմյան տարիներին Տերեգուլովն ու Շարիպովը ձերբակալվել են։ Տերեգուլովը մահացել է ճամբարում։ Գաբբաս Շարիպովը տասը տարի կրել է պատիժը), ապա ապրել Վոլգոգրադի մարզում[2][3]։
1946 թվականի հունվարին թուրքահպատակ ազգությամբ թաթար Քազըմ Միրշանը Հռոմում խորհրդային դեսպանատուն է բերեց հերթական նոթատետրը։ Տետրը ուղարկվել է Մոսկվա, հանձնվել է արտաքին գործերի նախարարությանը, ապա փոխանցվել է Ազգային անվտանքության նախարարություն, հետո ՍՄԵՐՇ-ին։ Տետրի հետքերը անհետացել են և 1979 թվականից դրա որոնումները ոչ մի արդյունք չեն տվել[2][3]։
Բանաստեղծություններն առաջին անգամ տպագրվել են Ստալինի մահից հետո՝ 1953 թվականին, «Լիտերատուրնայա գազետա»-ում՝ գլխավոր խմբագիր Կոնստանտին Սիմոնովի շնորհիվ։ 1957 թվականին բանաստեղծությունների այս ցիկլի համար հեղինակը հետմահու արժանացել է Լենինյան մրցանակի[2][3][5]։
Մոաբիթյան տետրը թարգմանվել է ավելի քան 60 լեզուներով։ 2013 թվականին բանաստեղծությունների ցիկլը ներառվել է Ռուսաստանի Դաշնության կրթության և գիտության նախարարության կողմից դպրոցականներին անկախ ընթերցանության համար առաջարկվող «100 գրքերի» ցանկում[2][3]։
Մոաբիթյան տետրը կազմող բանաստեղծությունները բովանդակությամբ և տրամադրությամբ շատ բազմազան են։ Հայրենասիրական տեքստերի և նացիզմի հանցագործությունները դատապարտող ստեղծագործությունների հետ մեկտեղ (օրինակ՝ «Բարբարոսություն»), ցիկլը ներառում է սիրային բանաստեղծություններ և նույնիսկ հումորային էսքիզներ քաղաքացիական կյանքից[2][3]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Сайт "Молодая Гвардия". Муса Джалиль. "Моабитская тетрадь"». web.archive.org. 2006 թ․ ապրիլի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 «Моабитская тетрадь - это... Что такое Моабитская тетрадь?». Словари и энциклопедии на Академике (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 «Фотомарафон «100-летие ТАССР»: Муса Джалиль, 1940 год — Реальное время». realnoevremya.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
- ↑ «Для слабовидящих татарстанцев издали «Моабитскую тетрадь» шрифтом Брайля». Татар-информ (Tatar-inform) (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
- ↑ «Блог - «Жить так, чтобы и после смерти не умирать». К 115-летию со дня рождения Мусы Джалиля». www.vounb.ru. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Муса Джалиль, Моабитская тетрадь, Государственное издательство художественной литературы, Москва 1957
- Поиск ненайденных «Моабитских тетрадей» продолжается
- MUSA CӘLIL Latin Moabit dәftәre M 2:1 факсимиле