Մեհմեթ Փեքեր
Մեհմեթ Ռեջեփ Փեքեր (թուրքերեն՝ Mehmet Recep Peker, փետրվարի 5, 1889, Կոստանդնուպոլիս - ապրիլի 2, 1950[1], Ստամբուլ, Թուրքիա), թուրք ռազմական և պետական գործիչ, լեզգիական ծագում ունեցող[2][3][4], Թուրքիայի վարչապետ (1946-1947)։
| Մեհմեթ Փեքեր | |
| |
| Կուսակցություն՝ | Հանրապետական ժողովրդավարական կուսակցություն |
|---|---|
| Կրթություն՝ | Թուրքական ռազմական ակադեմիա և Օսմանյան ռազմական քոլեջ |
| Մասնագիտություն՝ | քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ |
| Դավանանք | իսլամ և սուննի իսլամ |
| Ծննդյան օր | փետրվարի 5, 1889 |
| Ծննդավայր | Կոստանդնուպոլիս |
| Վախճանի օր | ապրիլի 2, 1950[1] (61 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Ստամբուլ, Թուրքիա |
| Թաղված | Edirnekapı Martyr's Cemetery |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Օսմանյան կայսրություն և  Թուրքիա
|
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է լեզգիական ընտանիքում[5]։ 1907 թվականին ավարտել է ռազմածովային ակադեմիան՝ ստանալով լեյտենանտի կոչում։ Մասնակցել է Եմենի իտալա-թուրքական և Տրիպոլիթանիայի և Բալկանյան երկրորդ պատերազմներին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կռվում էր Ռումելիայում և Կովկասյան ճակատում։ 1919 թվականին ավարտել է ռազմական ակադեմիան։ 1919 թվականի երկրորդ կեսին նա ծառայել է որպես պատերազմի պատմության ուսուցչի օգնական ռազմական ակադեմիայում։ Թուրքիայի անկախության համար պատերազմի մասնակիցը 20-րդ կորպուսի կազմում, մայորի կոչումով ավարտել է պատերազմը։
1920 թվականի ապրիլին ընտրվել է Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի գլխավոր քարտուղար։ 1923 թվականի հուլիսի 12-ին նա վերընտրվել է խորհրդարանում՝ որպես պատգամավոր Քյութահյաից։ Խորհրդարանի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում նրա նշանակման միջև ընկած ժամանակահատվածում նա նաև զբաղեցրել է գլխավոր շտաբի երկրորդ բաժանմունքի պետի պաշտոնը։ Որոշակի ժամանակահատված եղել է «Հակիմիեթ և Միլլի» թերթի գլխավոր խմբագիրը։
- 1924 թվականի մայիս-նոյեմբեր՝ ֆինանսների նախարար,
- 1924-1925 թվականներին՝ Ներքին գործերի նախարար և որոշ ժամանակ բնակչության փոխանակման, վերաբնակեցման և ենթակառուցվածքների նախարար,
- 1925-1927 թվականներին՝ պաշտպանության նախարար,
- 1928-1930 թվականներին՝ Թուրքիայի հանրային աշխատանքների նախարար, միաժամանակ՝ 1929 թվականի ապրիլին՝ Թուրքիայի կրթության նախարար։
1931-1935 թվականներին եղել է Ժողովրդահանրապետական կուսակցության գլխավոր քարտուղար՝ դառնալով երրորդ մարդը պետության մեջ Աթաթուրքից և Ինենյուից հետո։ 1936 թվականին նրան ուղարկեցին Իտալիա՝ ֆաշիզմը ուսումնասիրելու համար։ Զեկույցը, որը նա գրել է վերադառնալուց հետո և որը հաստատվել և ստորագրվել է Իսմեթ Ինյոնյուի կողմից, նախատեսում էր ստեղծել ֆաշիստական խորհուրդ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովին կից, սակայն այդ նախաձեռնությունը մերժվեց նախագահ Աթաթուրքի կողմից, ինչը հանգեցրեց երկու քաղաքական գործիչների կոնֆլիկտին և նրան հեռացնելուն կուսակցության ղեկավարությունից ։ :
1942-1943 թվականներին՝ Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար։
1946 թվականի օգոստոսի 7-ին բազմակուսակցական շրջանում դարձել է առաջին վարչապետը, այդ պաշտոնում եղել է մինչև 1947 թվականի սեպտեմբերի 7-ը։
Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովի 2-8 գումարումների պատգամավոր։
1948 թվականին նա հեռացել է քաղաքական կյանքից։
Նախաձեռնել է Հեղափոխության պատմություն առարկայի ներածությունը դպրոցական ուսումնական ծրագրի շրջանակներում։ 1933 թվականից Աթաթուրքի հանձնարարությամբ դասախոսություններ է կարդացել Անկարայի և Ստամբուլի համալսարաններում, ինչպես նաև ռազմական ակադեմիաներում և այդ մասին գիրք է գրել։ Աջակցել է այն գաղափարը, որ կանայք պետք է ազատվեն չադրայից և արաբական տառերը պետք է փոխարինվեն թուրքական այբուբենով։
Թաղվել է Ստամբուլի Էդիրնեքապայի նահատակների գերեզմանատանը։
Քաղվածքներ խմբագրել
Լիբերալիզմը դավաճանություն է hայրենիքին։ (1935) (բնօրինակ` Liberalizm, vatan hainliğidi)
Գրականություն խմբագրել
- Sefer E. Berzeg «Türkiye Kurtuluş Savaşı'nda Çerkes göçmenleri». Том 2, стр. 54. Изд-во «Nart Yayıncılık», 1990 г.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Munzinger Personen (գերմ.)
- ↑ Sefer E. Berzeg Türkiye Kurtuluş Savaşı'nda Çerkes göçmenleri. — Nart Yayıncılık, 1990.
- ↑ Turgut Özakman, Rıza Nur Dr. Rıza Nur dosyası. — Bilgi yayınevi, 1995.
- ↑ Турецкий премьер — дагестанец — О мухаджирах в Анатолии и их лезгинских корнях
- ↑ Turgut Özakman. «Rıza Nur dosyası».