Մասնակից:Makruhi/Ավազարկղ Մ

'Տարտարիայի բույս-գառ , /լատիներեն՝ Agnus scythicus կամ Planta Tartarica Barometz/, Կենտրոնական Ասիայի առասպելական արարածի անվանումն է, ըստ որի ոչխարն աճեցրել են որպես պտուղ:^[1] Ոչխարը բույսին կապված էր պորտալարով և արածում էր նրա շուրջ գտնվող բուսականությունն այնքան ժամանակ, մինչև որ այն չէր վերջանում: Երբ այլևս արածելու ոչինչ չէր մնում, բույսն էլ, ոչխարն էլ մահանում էին: Առասպելի հիմքում իրական բույս՝ հայտնի ձարխոտ Cibotium-ն է, որը հայտնի էր նաև այլ անվանումներով՝ borometz, barometz և borametz: Վերջին երեք անվանումները տվյալ վայրի ՞գառ՞ բառի տարբեր արտասանություններն էին:^[2] "Գառանը " ստանում էին ձարխոտի կարճ բրդոտ ցողունի վրայից տերևները հեռացնելով: Երբ ցողունը ազատված էր տերևներից, այն զարմանալիորեն նման էր գզգզված տոտիկներով բրդոտ սպիտակ գառնուկի;^[1]

Բնորոշ գծեր խմբագրել

Տարտարիայի բույս-գառ, 17-րդ դարի պատկեր

՞Տարատարիայի բույս-գառը՞ գրքում (1887 թվական) , բնագետ Հենրի Լիին այս արարածին նկարագրում է և որպես բույս և որպես կենդանի էակ: Նա հավաստում է, որ բազում հեղինակներ հավատացած էին, որ գառնուկnայս բույսի պտուղն էր, աճել էր սեխանման մրգի սերմերից: Իսկ նրանցից ոմանք կարծում էին, որ գառնուկը դա բույսի կենդանի անդամներից մեկն էր: Եվ երբ նրանց բաժանում էին, այն մեռնում էր: Գտնում էին, որ սովորական գառան նման միս ու արյունից էր, ուներ ոսկորներ, կապված էր հողին ցողունով, որը նման էր պորտալարի, այն ճկուն էր և թույլ էր տալիս ճկվելու, երբ գառն ուզում էր արածել: Իսկ երբ այլևս ոչինչ չէր մնում արածելու, գառնուկը մահանում էր: Մեռնելուց հետո նրան ուտում էին, իսկ նրա մեղրահամ արյունը նույնպես օգտագործում: Տեղի բնակիչների կողմից օգտագործվում էր նաև նրա բուրդը տարբեր հագուստներ, գլխաշորեր պատրաստելու համար: Բացի մարդուց, մսակեր կենդանիներից նաև գայլերն էին օգտվում այս բույսից:

Հնարավոր ծագումներ խմբագրել

Cibotium barometz, Մյունխենի բուսաբանական այգի

Բերտուչիի մանկական գրքի պատկեր

Մեր թվարկությունից առաջ 436 թվականին հրեական մի հեքիաթում հիշատակվել է նմանատիպ բույս-կենդանու մասին: Նրան անվանում էին Յեդուահ, որը նման էր գառան իր կառուցվածքով, իսկ հողին կպած էր ցողունով: Երբ ուզում էին նրան որսալ, բավական էր, որ նետերով ու տեգերով նրան անջատեին ցողունից ու նա արդեն մահանում էր: Մահանալուց հետո, նրա ոսկորներն օգտագործում էին բախտագուշակության և մարգարեական արարողությունների ժամանակ:^[3]

Առասպելի մեկ այլ տարբերակում էլ, այդ բույս-կենդանու արարածի անունը Ֆադուահ է, որը նույնպես իր կառուցվածքով բույս- կենդանի է հիշեցնում, դարձյալ հողին կապված ցողունի միջոցով: Սակայն նա շատ ագրեսիվ է, իր կողքից անցնողին բռնում է ու սպանում: Եվ երբ նրան անջատում են ցողունից, նա մահանում է մյուս բույս-կենդանիների նման:^[4]

Պորդենոնի մի վանական, երբ առաջին անգամ լսում է այս արարածի մասին, այն նրան հիշեցնում է մեկ այլ առասպել իռլադական ծովի ափին գտնվող այն ծառերի մասին, որոնց դդմիկանման պտուղներն ընկնում էին ջուրը և վերածվում բադերի:^[5] Սա վերաբերվում էր նաև բույս-կենդանուն, որի պտուղը հասունանում էր վերածվելով կենդանու: Բադերն ապրելով ջրում հասունանում էին և դառնում հասուն սագեր: Այս ենթադրյալ բույս-կենդանու գոյությունը բացատրվում էր հյուսիսից թռչող սագերի գոյությամբ:^[6]

Գուստավ Շլեգելն իր Շուի-յանգ կամ ջրային ոչխար և Agnus Scythicus կամ բույս-գառ (1892 թվական) գրքում մատնանշում է չինական ջրային ոչխարի մասին առասպելը,որը ոգեշնչման աղբյուր էր հանդիսացել բույս-գառան համար: Ջրային ոչխարի մասին առասպելը մեզ տանում է դեպի Պարսկաստան: Նա նույնպես կապված էր հողին ցողունով, արնախումերից նրան պաշտպանում էին նրա շուրջը պատնեշելով և զինված մարդկանցով, ինչպես նաև թմբկահարներով, որպեսզի նրան չանջատեն ցողունից, այլապես նա կմահանար: Մահանալուց հետո նրա բուրդը օգտագործվում էր տարբեր հագուստներ և գլխի պարագաներ պատրաստելու համար:^[7]

Առասպելի որոնման հետքերով խմբագրել

Առասպելի վաղ շրջանի տարբերակներում գառնուկը համարվում էր այդ բույսի պտուղը, որն աճել է սեխանման կամ դդմիկանման պտուղի սերմերից և աճելով նմանվել է բնական գառան: Սակայն հետագայում այս միտքն ավելի է զարգանում և սկսում են նրան համարել և որպես բույս և որպես կենդանի: Ինչպես տարբեր տարբերակներում, այդպես էլ Գուստավ Շլեգելի աշխատության մեջ, գառնուկը նկարագրվում է առանց պոզիկների, սակայն դրանց փոխարեն կան երկու սպիտակ գանգուրներ: Ջոն Մենդվիլը ժողովրդի ուշադրությանն է արժանացրել այս առասպելն Անգլիայում դեռևս 14-րդ դարում: Նա վերադառնալով Տարտարիայից նկարագրում է այնտեղ տեսած դդմիկանման պտուղը: Երբ այդ պտուղը հասունանում էր. այն բացվում էր ու նմանվում էր առանց բրդի գառան: Եվ միրգը, և գառանը հետո կարողանում էին ուտել: Ֆրուիլիի վանականը Մենդվիլի նման երկար շրջագայելով հասնում է Պարսկաստան, որտեղ էլ տեսնում է այդ դդմիկի նման պտուղը, որը նույնպես նման էր գառան, հասունանալուց հետո: 16-րդ դարի կեսերին, Սիգիսմունդ վոն Հերբերշտեյնը, որը 1517 և 1526 դեսպան է եղել կայսրեր Մաքսիմիլիան I-ի և Չարլզ V –ի օրոք, մանրամսն նկարագրություններ է թողել իր ՞Նոթեր Ռուսաստանի մասին՞ գրքում: Նա հայտարարում է, որ շատ հավաստի աղբյուրներից լսել է բույս-գառան գոյությունը կասկածի տակ առնող փաստեր: Նա իր նոթերում նշել է նաև նրա գտնվելու վայրը՝ Կասպից ծովի մոտ Չայկա և Վոլգա գետերի միջև: Այս արարածը սկիզբ է առել դդմանաման սերմերից և ուներ երկուս ու կես ոտնաչափ բարձրություն և որոշ դեպքերում շատ քիչ է նմանվել գառան: Նրա գզգզված մազերից սմբակները նման չէին սովորական գառան սմբակներին: Այն եղել է գայլերի և այլ կենդանիների նախընտրելի ուտելիքը: Նրա մարմինը ավելի նման է եղել ծովախեցգետնի:^[8]

Գերմանացի գիտնական և բժիշկ Էնգելբերտ Կաեմպֆերը 1683 թվականին ուղևորվում է Պարսկաստան այդ գառան վայրը գտնելու մտադրությամբ: Տեղի բնակիչների հետ զրուցելուց հետո ոչ մի իրեղեն ապացույց չգտնելով բույս-գառան հավաստի լինելու մասին, հանգում է այն եզրակացության, որ այն միայն առասպել է :^[9] Նա դիտարկելով տեղի բնակչության սովորույթը, թե նրանք ինչպես են մոր փորից հեռացնում դեռ չծնված գառնուկին, փափուկ բուրդը հավաքելու համար, նա հասկանում է, թե իրականում ինչպես է հյուսվել այդ առասպելը:^[10] Հետագայում նա ենթադրում է, ցուցահանդեսում ցուցադրված բրդի նմուշը բնավ էլ կարող է կենդանական ծագում չունենալ, այլ նրա ծագումը կարող է լինել բուսական:^[11]

Բույս-գառը պոեզիայում խմբագրել

Դոկտոր Էրասմուս Դարվինն իր ՞Բուսաբանական այգին՞ գրքում (1781 թվական), գրում է Borametz-ի մասին: Գիյոմ դը Սալլուստ դյու Բարտասն իր La Semaine (1587 թվական) բանաստեղծության մեջ նկարագրում է թե ինչպես է Ադամը զբոսնում Եդեմական այգում և հիանում այդ հրաշալի բույսով:^[12]

Մշակութային հղումներ խմբագրել

Դենի Դիդրոն իր հանրագիտարանի առաջին հրատարակությունում գրում է բույս-գառան մասին մի հոդված:^[13] Այս արարածը հայտնվել է նաև Ջորջ Լուի Բորգեսի ՞ Մտածածին արարածների գիրք՞ գրքում:. ՞Մեկ շրջան՞ խաղում կա "Baromett seed" հասկացությունը , երբ տնկում են և աճում է երկու մարդասպան գառնուկներ:^[14]

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 Large, Mark F. (2004). Tree Ferns. Portland, Oregon: Timber Press. էջ 360. ISBN 978-0-88192-630-9. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն)
↑ Ashton, John. Curious Creatures in Zoology, 1890
↑ Lee, 1887 p. 5
↑ Lee, 1887 p. 6
↑ Lee, 1887 p. 11
↑ Lehner, Ernst, and Johanna Lehner. Folklore and Symbolism of Flowers, Plants, and Trees. New York: Tudor Publishing Company, 1960. pg. 86.
↑ Schlegel, Gustav. The Shui-yang or Watersheep and The Agnus Scythicus or Vegetable Lamb. Acts of the 8th International Congress of Orientalists. Leiden: E. J. Brill, 1892. pg 23.
↑ Lee, 1887 p. 12
↑ Schlegel, Gustav. The Shui-yang or Watersheep and The Agnus Scythicus or Vegetable Lamb. Acts of the 8th International Congress of Orientalists. Leiden: E. J. Brill, 1892. pg 31.
↑ Tryon, Alice (1957). «The Vegetable Lamb of Tartary». American Fern Journal. 47 (1): 1–7 [pg. 5]. JSTOR 1545391. {{cite journal}}: |access-date= requires |url= (օգնություն)
↑ Carrubba, Robert (1993). «Engelbert Kaempfer and the Myth of the Scythian Lamb». The Classical World. 87 (1): 41–47 [pg. 45]. JSTOR 4351440. {{cite journal}}: |access-date= requires |url= (օգնություն)
↑ Lee, 1887 p. 18
↑ Diderot, Denis. "Agnus scythicus." The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Translated by Malcolm Eden. Ann Arbor: Scholarly Publishing Office of the University of Michigan Library, 2003. Web. Trans. of "Agnus scythicus," Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, vol. 1. Paris, 1751.
↑ Electronic Gaming Monthly (218). August 2007. {{cite journal}}: Missing or empty |title= (օգնություն)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Legend of the Lamb-Plant
Note to Sir Thomas Browne, Pseudodoxia Epidemica, III.28
Agnus scythicus (Natural history. Botany)

[Large&Braggins-1] 1,0 ^1,1 Large, Mark F. (2004). Tree Ferns. Portland, Oregon: Timber Press. էջ 360. ISBN 978-0-88192-630-9. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն)

[2] Ashton, John. Curious Creatures in Zoology, 1890

[Lee5-3] Lee, 1887 p. 5

[Lee,_1887,_p6-4] Lee, 1887 p. 6

[Lee11-5] Lee, 1887 p. 11

[6] Lehner, Ernst, and Johanna Lehner. Folklore and Symbolism of Flowers, Plants, and Trees. New York: Tudor Publishing Company, 1960. pg. 86.

[Schlegel23-7] Schlegel, Gustav. The Shui-yang or Watersheep and The Agnus Scythicus or Vegetable Lamb. Acts of the 8th International Congress of Orientalists. Leiden: E. J. Brill, 1892. pg 23.

[Lee,_1887,_p12-8] Lee, 1887 p. 12

[9] Schlegel, Gustav. The Shui-yang or Watersheep and The Agnus Scythicus or Vegetable Lamb. Acts of the 8th International Congress of Orientalists. Leiden: E. J. Brill, 1892. pg 31.

[10] Tryon, Alice (1957). «The Vegetable Lamb of Tartary». American Fern Journal. 47 (1): 1–7 [pg. 5]. JSTOR 1545391. {{cite journal}}: |access-date= requires |url= (օգնություն)

[11] Carrubba, Robert (1993). «Engelbert Kaempfer and the Myth of the Scythian Lamb». The Classical World. 87 (1): 41–47 [pg. 45]. JSTOR 4351440. {{cite journal}}: |access-date= requires |url= (օգնություն)

[Lee18-12] Lee, 1887 p. 18

[13] Diderot, Denis. "Agnus scythicus." The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Translated by Malcolm Eden. Ann Arbor: Scholarly Publishing Office of the University of Michigan Library, 2003. Web. Trans. of "Agnus scythicus," Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, vol. 1. Paris, 1751.

[14] Electronic Gaming Monthly (218). August 2007. {{cite journal}}: Missing or empty |title= (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]