Մասնակից:Anoush99/Ավազարկղբառ

Կոլլոկացիա (անգլ.՝ Collocation) (Լեզվաբանական կորպուսում) բառերի կամ արտահայտությունների շարք, որոնց հաճախակի կից կիրառվելը պատահականության արդյունք չէ: Դարձվածաբանության մեջ կոլլոկացիան արտահայտության/դարձվածքի ենթատեսակ է: Մայքլ Հոլիդեյը^[1] քննարկել է անգլերեն «strong tea» դարձվածքային կոլոկացիայի օրինակը: Չնայած նույն իմաստը հնարավոր է փոխանցել «powerful tea» համարժեք արտահայտությամբ, անգլախոսներն այն համարում են չափազանցություն և ոչ այնքան կիրառելի: Պատկերը հակառակն է տեխնոլոգիայի ոլորտում՝ powerful computer (հզոր համակարգիչ) արտահայտությունը գերադասելի է strong computer-ից:Դարձվածային կոլոկացիաները չպետք է շփոթել իդիոմատիկ արտահայտությունների հետ. իդիոմի իմաստը պատճառաբանված չէ և այն կիրառվում է այլ բանի վերաբերությամբ, մինչդեռ կոլոկացիայի հիմքում բարձր հաճախականությամբ կապակցման գաղափարն է:

Գոյություն ունեն կոլոկացիաների մոտ 6 հիմական տեսակներ.ածական + գոյական, գոյական + գոյական, բայ + գոյական, մակբայ + ածական, բայ + նախդրավոր կառույց և բայ + մակբայ:

Կոլոկացիայի դուրս բերումը հաշվարկային տեխնիկա է ինչի օգնությամբ վեր են հանվում փաստաթղթում կամ կորպուսում առկա բառակապակցությունները՝ օգտագործելով հաշվողական լեզվաբանության տարբեր միջոցներ, ինչպես տվյալների վերլուծության դեպքում:

Ընդլայնված սահմանում խմբագրել

Կոլոկացիաները մասամբ կամ ամբողջությամբ ֆիքսված արտահայտություններ են, որոնք ձևավորվում են կրկնվող համատեքստային կիրառման արդյունքում, ինչպես «crystal clear», «middle management», «nuclear family» «cosmetic surgery» կապակցությունների դեպքում:

Կոլոկացիայի բաղադրիչները կարող են լինել շարահյուսական կապի մեջ (օրինակ՝ բայ – խնդիր՝ «կայացնել» և «որոշում»), բառային կապի մեջ (օրինակ ՝ հականիշություն), կամ հնարավոր է՝ լեզվաբանական որևէ կոնկրետ կապ դիտարկելի չլինի: Կոլոկացիաների իմացությունը շատ կարևոր է լեզվի գրագետ օգտագործման համար: Քերականորեն ճիշտ կազմված նախադասության կիրառումն անարդյունավետ կլինի, եթե խախտվեն կոլոկացյիոն նախապատվությունները: Հենց սա էլ կոլոկացիան դարձնում է լեզվի ուսուցման հետաքրքիր ուղղություն:

Կորպուսային լեզվաբանները համատեքստում առանձնացնում են հանգուցային բառը (KWIC) և դրա հետ կապակցվող հարևան բառերը: Սրա միջոցով հնարավոր է դառնում գաղափար կազմել բառերի կիրառման եղանակի մասին:

Կոլոկացիաների մշակումը ներառում է մի շարք չափորոշիչներ, որոնցից ամենակարևորը զուգորդման չափումն է. գնահատվում է՝ արդյոք կապակցումը զուտ պատահական է, թե վիճակագրորեն հիմնավորած:Լեզվի ոչ պայմանական բնույթով պայմանավորված՝ կոլոկացիաների մեծ մասը հաճախականության հիմքի վրա են ձևավորված, և զուգորդման միավորները պարզապես օգտագործվում են արդյունքները կարգայնացնելու համար: Զուգորդման սովորաբար օգտագործվող միջոցները ներառում են փոխադարձ տեղեկություն, t-միավորներ և հավանականության գործառույթ^[2]^[3]:

Մեկ սահմանում դիտարկելու փոխարեն՝ Գլեդհիլը^[4] առաջարկում է կոլոկացիան ներկայացնել առնվազն երեք տարբեր մոտեցմամբ.

վիճակագրական մոտեցում, ըստ որի՝ կոլոկացիան բառային հանգույցի և դրա հետ կապակցվող միավորների պարբերաբար միասին կիրառվելն է^[5]^[6]^[7] :
կառուցվածքային մոտեցում, համաձայն որի՝ կոլոկացիան բառույթի և բառաքերականական օրինաչափության հարաբերությունն է^[8], կամ հիմքի և դրա հետ կապակցվող տարբերակների միջև կապը^[9] :
գործաբանական մոտեցում, ըստ որի՝ կոլոկացիան արտահայտման պայմանական միավոր է՝ անկախ ձևից.^[10]^[11] :

Այս տարբեր մոտեցումները հակադարձում են դարձվածային արտահայտությունների ուսումնասիրություններում կոլոկացիայի ընդունված սահմանմանը: Իրականում, կոլոկացիան նկարագրվում է միանգամից այս 3 մոտեցումների հրման վրա՝ հետևյալ տեսքով՝

ազատ կապակցություն ↔ սահմանազատված բառակապակցություն ↔ կայուն արտահայտություն:

Բառարաններում խմբագրել

1933 թվականին Հարոլդ Փալմերը անգլերեն բառակապակցությունների մասին երկրորդ միջանկյալ զեկույցում ընդգծեց կոլոկացիայի նշանակությունը՝ որպես բնական հնչող խոսքի բանալի միջոց նրանց համար, ովքեր սովորում են օտար լեզու^[12]: Այսպիսով, 1940-ական թվականներից սկսած կոլոկացիաների մասին տեղեկություն պարունակելը դարձավ միալեզու բառարանների ստանդարտ հատկանիշ: Քանի որ այս բառարանները դառնում էին «պակաս բառակենտրոն և ավելի արտահայտչակենտրոն»^[13], ավելի մեծ ուշադրություն էր դարձվում կոլոկացիային: 21-րդ դարի սկզբից այս միտմանն աջակցում էին խոշոր տեքստային կորպորացիաները և կորպուս մուտք գործելու հարցումով ինտելեկտուալ ծրագրակազմը` հնարավորություն ընձեռելով բառարաններում ավելի համակարգված նկարագրել կոլոկացիան: Օգտագործելով այս գործիքները՝ բառարանները, ինչպիսիք են Macmillan անգլերեն բառարանը և Longman ժամանակակից անգլերենի բառարանը, առանձին դաշտով ներկայացնում էին հաճախակի կիրառություն ունեցող կոլոկացիաների ցուցակը^[14]:

Գոյություն ունեն նաև մի շարք մասնագիտական բառարաններ, որոնք նվիրված են լեզվում հաճախակի օգտագործվող կոլոկացիաների նկարագրմանը^[15]: Դրանք են՝ իսպ.՝ Redes. Diccionario combinatorio del español contemporaneo (2004), ֆր.՝ Le Robert: Dictionnaire des combinaisons de mots (2007), և անգլ.՝ LTP Dictionary of Selected Collocations (1997) և the Macmillan Collocations Dictionary (2010)^[16]:

Վիճակագրորեն հիմնավորված կոլոկացիա խմբագրել

«Student's t-test»-ը կիրառվում է` պարզելու, թե արդյոք կորպուսում կոլոկացիայի առաջացումը վիճակագրորեն հիմնավորված է, թե ոչ^[17]: $w_{1}w_{2}$ կապակցության դեպքում $P(w_{1})={\frac {\#w_{1}}{N}}$ բանաձևը ներկայացնում է $w_{1}$ $N$ քանակով կիրառման հավանականությունը կորպուսում, իսկ $P(w_{2})={\frac {\#w_{2}}{N}}$ բանաձևը՝ $w_{2}$ -ինը: $w_{1}w_{2}$ կապակցության համար t-հաշիվը հաշվարկվում է այպես.

t={\frac {{\bar {x}}-\mu }{\sqrt {\frac {s^{2}}{N}}}},

որտեղ, ${\bar {x}}={\frac {\#w_{i}w_{j}}{N}}$ -ի կիրառման միջին նշումն է, $w_{1}w_{2}$ -ը $\#w_{1}w_{2}$ -ի դեպքերի քանակն է, $\mu =P(w_{i})P(w_{j})$ -ը զրոյական վարկածի դեպքում $w_{1}w_{2}$ -ի հավանականությունն է, որ $w_{1}w_{2}$ առանձին-առանձին հայտնվեն տեքստում, իսկ $s^{2}={\bar {x}}(1-{\bar {x}})\approx {\bar {x}}$ օրինակի շեղումն է: Մեծատառ $N$ –ի հետ t-թեստը համարժեք է z-թեստին:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Halliday, M.A.K., 'Lexis as a Linguistic Level', Journal of Linguistics 2(1) 1966: 57–67
↑ Dunning, Ted (1993): "Accurate methods for the statistics of surprise and coincidence". Computational Linguistics 19, 1 (Mar. 1993), 61–74.
↑ Dunning, Ted (2008-03-21). «Surprise and Coincidence». blogspot.com. Վերցված է 2012-04-09-ին.
↑ Gledhill C. (2000): Collocations in Science Writing, Narr, Tübingen
↑ Firth J.R. (1957): Papers in Linguistics 1934–1951. Oxford: Oxford University Press.
↑ Sinclair J. (1996): "The Search for Units of Meaning", in Textus, IX, 75–106.
↑ Smadja F. A & McKeown, K. R. (1990): "Automatically extracting and representing collocations for language generation", Proceedings of ACL'90, 252–259, Pittsburgh, Pennsylvania.
↑ Hunston S. & Francis G. (2000): Pattern Grammar — A Corpus-Driven Approach to the Lexical Grammar of English, Amsterdam, John Benjamins
↑ Hausmann F. J. (1989): Le dictionnaire de collocations. In Hausmann F.J., Reichmann O., Wiegand H.E., Zgusta L.(eds), Wörterbücher : ein internationales Handbuch zur Lexikographie. Dictionaries. Dictionnaires. Berlin/New-York : De Gruyter. 1010–1019.
↑ Moon R. (1998): Fixed Expressions and Idioms, a Corpus-Based Approach. Oxford, Oxford University Press.
↑ Frath P. & Gledhill C. (2005): "Free-Range Clusters or Frozen Chunks? Reference as a Defining Criterion for Linguistic Units," in Recherches anglaises et Nord-américaines, vol. 38 :25–43
↑ Cowie, A.P., English Dictionaries for Foreign Learners, Oxford University Press 1999:54–56
↑ Bejoint, H., The Lexicography of English, Oxford University Press 2010: 318
↑ «MED Second Edition – Key features – Macmillan». macmillandictionaries.com.
↑ Herbst, T. and Klotz, M. 'Syntagmatic and Phraseological Dictionaries' in Cowie, A.P. (Ed.) The Oxford History of English Lexicography, 2009: part 2, 234–243
↑ «Macmillan Collocation Dictionary – How it was written - Macmillan». macmillandictionaries.com.
↑ Manning, Chris; Schütze, Hinrich (1999). Foundations of Statistical Natural Language Processing. Cambridge, MA: MIT Press. էջեր 163–166. ISBN 0262133601.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ozdic Collocation Dictionary
A Small System Storing Spanish Collocations (Igor A. Bolshakov & Sabino Miranda-Jiménez)
Morphological characterization of collocations and semantic relationships in Spanish (Sabino Miranda-Jiménez & Igor A. Bolshakov)
Example of collocations for the word "Surgery"

[1] Halliday, M.A.K., 'Lexis as a Linguistic Level', Journal of Linguistics 2(1) 1966: 57–67

[2] Dunning, Ted (1993): "Accurate methods for the statistics of surprise and coincidence". Computational Linguistics 19, 1 (Mar. 1993), 61–74.

[3] Dunning, Ted (2008-03-21). «Surprise and Coincidence». blogspot.com. Վերցված է 2012-04-09-ին.

[4] Gledhill C. (2000): Collocations in Science Writing, Narr, Tübingen

[5] Firth J.R. (1957): Papers in Linguistics 1934–1951. Oxford: Oxford University Press.

[6] Sinclair J. (1996): "The Search for Units of Meaning", in Textus, IX, 75–106.

[7] Smadja F. A & McKeown, K. R. (1990): "Automatically extracting and representing collocations for language generation", Proceedings of ACL'90, 252–259, Pittsburgh, Pennsylvania.

[8] Hunston S. & Francis G. (2000): Pattern Grammar — A Corpus-Driven Approach to the Lexical Grammar of English, Amsterdam, John Benjamins

[9] Hausmann F. J. (1989): Le dictionnaire de collocations. In Hausmann F.J., Reichmann O., Wiegand H.E., Zgusta L.(eds), Wörterbücher : ein internationales Handbuch zur Lexikographie. Dictionaries. Dictionnaires. Berlin/New-York : De Gruyter. 1010–1019.

[10] Moon R. (1998): Fixed Expressions and Idioms, a Corpus-Based Approach. Oxford, Oxford University Press.

[11] Frath P. & Gledhill C. (2005): "Free-Range Clusters or Frozen Chunks? Reference as a Defining Criterion for Linguistic Units," in Recherches anglaises et Nord-américaines, vol. 38 :25–43

[12] Cowie, A.P., English Dictionaries for Foreign Learners, Oxford University Press 1999:54–56

[13] Bejoint, H., The Lexicography of English, Oxford University Press 2010: 318

[14] «MED Second Edition – Key features – Macmillan». macmillandictionaries.com.

[15] Herbst, T. and Klotz, M. 'Syntagmatic and Phraseological Dictionaries' in Cowie, A.P. (Ed.) The Oxford History of English Lexicography, 2009: part 2, 234–243

[16] «Macmillan Collocation Dictionary – How it was written - Macmillan». macmillandictionaries.com.

[17] Manning, Chris; Schütze, Hinrich (1999). Foundations of Statistical Natural Language Processing. Cambridge, MA: MIT Press. էջեր 163–166. ISBN 0262133601.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]