Մասնակից:Dahila26/Ավազարկղ
«Քաղաքականություն» (հուն․՝ Πολιτικά), Արիստոտելի պետության մասին տրակտատն է, որը ներկայացնում է սոցիալական և քաղաքական փիլիսոփայության սկիզբը: Տրակտատը գրվել է Արիստոտելի կյանքի վերջին տարիներին (Ք.ա. 335-322)՝ Աթենքում, որն գտնվում էր Մակեդոնիայի վերահսկողության տակ[1]։ Գիրքն անդրադառնում է ընտանիքի (որպես պետության բջիջ) խնդիրներին, ստրկությանը, քաղաքացիությանը, պետության սահմանմանը, ինչպես նաև նրա կառավարման ձևերին ու նպատակներին։ Նրանք նշում են, որ վերջնական խնդիրը, որ Արիստոտելն իր առջև դնում է «Քաղաքականություն»ում՝ իդեալական քաղաքականության տեսական կառուցումն է[2]։
Բովանդակություն խմբագրել
Գիրք 1 խմբագրել
Արիստոտելը պետությունը (հուն․՝ πόλις) սահմանում է որպես համայնք (հուն․՝ κοινωνία), որը կազմակերպվում է ընդհանուր շահի համար։ Սրանով պետությունը հակադրվում է ընտանիքին (հուն․՝ οἰκία) (էջ 377, 1252b)։ Գյուղերում միավորված ընտանիքները (հուն․՝ κώμη) կազմում են պետության անբաժանելի մասը (էջ 380, 1252b)[3]։ Արիստոտելն ընտանիքը հասկանում է որպես նահապետական ընտանիք, որտեղ կան տնային ստրուկներ (հուն․՝ δούλων), իսկ ընտանիքի գլուխը համեմատում է միապետի հետ (էջ 386)։ Ի տարբերություն հետագա հետագա տեսությունների՝ Արիստոտելը պետությունը համարում է բնական կազմավորում, իսկ անձին անվանում է քաղաքական էակ (էջ 379)[4]։
Արիստոտելը պատերազմը մեկնաբանում է որպես «սեփականություն ձեռք բերելու միջոց» (էջ 389), առաջին հերթին՝ ստրուկներ, որոնք հավաքագրվում են բարբարոսներից, մարդիկ «բնույթով ենթարկվող են, սակայն չեն ցանկանում ենթարկվել» (էջ 389)։ Տնային տնտեսությունը (հուն․՝ Οικονομικά՝ տնտեսություն) ներառում է երեք գիտություն՝ ձեռքբերում, օգտագործում և կառավարում (էջ 398)։
Գիրք 2 խմբագրել
Արիստոտելը քննադատում է Սոկրատեսի իդեալական վիճակը՝ պաշտպանելով պետության մեջ մասնավոր սեփականության և ընտանիքի պահպանման անհրաժեշտությունը։ Ներկայացված հիմնական փաստարկն է՝ «այն, ինչին տիրապետում են մեծ թվով մարդիկ, ամենաքիչն է ուշադրության արժանանում» (էջ 406)։ Արիստոտելի կարծիքով իշխանությունը պետք է պատկանի նրանց, ովքեր «ծանր զենք են կրում» (էջ 417):
Գիրք 3 խմբագրել
Արիստոտելը ուշադրություն է դարձնում քաղաքացիության խնդրին։ Ըստ նրա, քաղաքացին պետության անդամ է։ Արիստոտելը մերժել է ստրուկներիի, օտարերկրացիների, արհեստավորների քաղաքացիությունը, իսկ 7-րդ գրքում՝ գյուղացիների քաղաքացիություն ունենալու իրավունքը (էջ 604)։ Քաղաքացիներ չպետք է համարվեն նրանք, առանց որոնց պետությունը կարող է «ապրել», քաղաքացու կարևոր տարբերությունը և՛ կառավարելու, և՛ հնազանդվելու կարողությունն է։ Ըստ կառավարմանը մասնակցող քաղաքացիների թվի՝ նա առանձնացրել է կառավարման երեք «ճիշտ» (այսինքն՝ ընդհանուր բարօրության հասնելուն ուղղված) կառավարման ձևեր (էջ 457).
- Թագավորական իշխանությունը (միապետությունը) կառավարման ձև է, երբ իշխանությունը պատկանում է մեկ կառավարչի, որն այն ստանում է ժառանգության միջոցով կամ իշխանության է գալիս «ընտրյալը»։ Բռնակալությունը թագավորական իշխանության աղավաղում է։
- Արիստոկրատիան կառավարման ձև է, որտեղ գերագույն իշխանությունը պատկանում է քաղաքացիներին, որոնք ունեն սեփականություն և հաշվի են առնում պետության բարձրագույն բարիքները: Արիստոկրատիայի աղավաղման ձևը օլիգարխիան է (կառավարման ձև, որտեղ գերագույն իշխանությունը պատկանում է այն քաղաքացիներին, որոնք ունեն սեփականություն):
- Պոլիտիան կառավարման ձև է, որտեղ մեծամասնությունը կառավարում է ընդհանուր շահի համար: Որպես կանոն, քաղաքականությունում գերագույն իշխանությունը կենտրոնացած է զինվորների ձեռքում, որոնք զինվում են իրենց հաշվին: Հաջորդ գլխում նա քաղաքականությունը անվանում է օլիգարխիայի և ժողովրդավարության խառնուրդ (էջ 502)։
Արիստոտելի համար կառավարման լավագույն ձևը արիստոկրատիան է, երբ կառավարում են լավագույն քաղաքացիները»[5]։
Գիրք 4 խմբագրել
Ըստ Արիստոտելի, պետությունը կազմող տարրերն են (էջ 493)՝
- Ժողովուրդ՝ մթերք արտադրող գյուղացիներ,
- Արհեստավորներ՝ աշխատուժի համար ստեղծում են գործիքներ,
- Առևտրականներ՝ զբաղվում են ապրանքների փոխանակմամբ և բաշխմամբ,
- Պաշտոնյաներ՝ ռացիոնալ կառավարում են պետությունը,
- Զինվորականներ՝ պաշտպանում են պետությունը։
Բացի վերը նշված դասակարգումից, բնակչությունը բաղկացած է աղքատ մեծամասնությունից և հարուստ փոքրամասնությունից: Առաջինները հակում ունեն դեպի ժողովրդավարություն, իսկ երկրորդները՝ օլիգարխիայի։ Խռովություններն ու քաղաքացիական պատերազմները կանխելու համար Արիստոտելն առաջարկում է ուժեղացնել միջին խավը, այսինքն նպաստել «միջին, բայց բավարար ունեցվածք ունեցող քաղաքացիների» բարեկեցությանը (էջ 508)։ Արիստոտելը նաև առաջ է քաշում պետությունում իշխանությունների երեք մասի բաժանման գաղափարը.
- Պատերազմի, խաղաղության, դաշինքների և մահապատիժների հարցերով զբաղվող օրենսդիր մարմին,
- Պաշտոնական մարմին,
- Դատական իշխանություն
Գիրք 5 խմբագրել
Արիստոտելը վերլուծում է պետությունում հակամարտությունների պատճառները։ Անկայունության պատճառներից մեկն անվանում է «բնակչության բազմազանությունը» (էջ 532), իշխող դասակարգի միջև անձնական հակասությունները (էջ 533), ինչպես նաև դեմագոգիան, որի միջոցով մեկ անձը կարողանում է ամբողջ իշխանությունը կենտրոնացնել իր ձեռքում և դառնալ բռնակալ (էջ 537): Կայունությունն ամրապնդելու համար Արիստոտելն առաջարկում է «քաղաքացիների մեջ առաջացնել տարբեր վախեր» (էջ 545), ինչպես նաև ամրապնդել օրենքի գերակայությունը, կիսել պարտականությունները և հոգ տանել սերնդի դաստիարակության մասին։ Արիստոտելը բռնակալությունը վերլուծում է նաև որպես կառավարման ամենավատ ձև, քանի որ ձևավորում է հարստություն և անվստահություն զանգվածների նկատմամբ[6]։
Գիրք 6 խմբագրել
Արիստոտելը վերլուծում է ժողովրդավարության և օլիգարխիայի տարբերությունը։ Նրա կարծիքով, երբ հաշվի են առնվում փոքրամասնության որոշումները, ապա այն բռնապետություն է։ Մեծամասնության դեպքում՝ արդարությունը խախտվում է, երբ փոքրամասնություն կազմող մեծահարուստների ունեցվածքը բռնագրավվում է։ Հավասարության հասնելու համար այն պետք է փնտրել արդարության մեջ, իսկ որոշումները պետք է կայացվեն՝ հաշվի առնելով մեծամասնության կարծիքը և նրանց, ում սեփականության արտոնակարգն ավելի բարձր է։
Արիստոտելը նաև անդրադառնում է պետության դիրքերին. ժողովրդավարական երկրում ամենաբարձր պաշտոնները պետք է նշանակվեն ունեցվածքի հիման վրա՝ ընտրություններին բոլոր քաղաքացիների մասնակցությամբ։
Գիրք 7 խմբագրել
Արիստոտելը ցույց է տալիս հելլենիստական շովինիզմը ՝ հայտարարելով, որ միայն հելլենների քաջությունը և խելքն են «ներդաշնակ»։ Եվրոպացիները քաջություն ունեն, բայց պակասում է խելքը, մինչդեռ ասիացիները խելք ունեն, բայց պակասում է քաջությունը (էջ 601):
Արիստոտելը երջանկությունն անվանում է բարձրագույն բարիք: Յուրաքանչյուր անհատի և պետության երջանկությունը նույնն է. Պետության խնդիրներն են:
- Սննդի ապահովում,
- Հարմարավետության ապահովում,
- Պաշտպանություն,
- Հարստություն,
- Կրոնական պաշտամունք,
- Արդարություն
Արիստոտելը նշում է, որ առաջնային կարիքները բավարարելու և պետության գործերին մասնակցելու համար քաղաքացիներին անհրաժեշտ է ժամանց և ազատություն։ Այս թեզում ներկայացնում է ազատ մարդկանց տարբերությունները։ Մարդիկ, որոնք զբաղվում են փիլիսոփայությամբ և պետական կառավարմամբ և արհեստավորներ, առևտրականներ, նավաստիներ և ֆերմերներ, որոնք գտնվում են ազատ քաղաքացիների և ստրուկների միջև: Ըստ նրա, ազատ քաղաքացիները երիտասարդ տարիքում պետք է լինեն ռազմիկներ՝ ունենալով ֆիզիկական ուժ, իսկ ավելի մեծ տարիքում պետք է զբաղվեն պետական կառավարմամբ և դառնան խորհրդական։
Գիրք 8 խմբագրել
Արիստոտելը բարձրացնում է «երիտասարդությանը դաստիարակելու» խնդիրը՝ նշելով, որ «այնտեղ, որտեղ այն չկա, պետական համակարգը վնաս է կրում» (էջ 628):
Գրքում նշում է չորս հիմնական կրթական առարկաներ (էջ 630)՝
- Քերականություն,
- Մարմնամարզություն,
- Երաժշտություն,
- Նկարչություն
Արիստոտելը հատուկ ուշադրություն է դարձնում ժամանցին, քանի որ այն ազատ քաղաքացիների և այլ դասի մարդկանց տարբերություններից մեկն է։ Նա բացատրում է երաժշտության առկայությունը ուսումնական առարկաների ցանկում:
Գրականություն խմբագրել
- Ариէջтотель. Политика // էջочинения в 4-х томах. М., Мыէջль, 1983. Т.4. Перевод էջ. А. Жебелева
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Политика Аристотеля. Философская библиотека». Արխիվացված է օրիգինալից 2007-01-04-ին. Վերցված է 2006-12-17-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Доватур А. И. «Политика» Аристотеля Արխիվացված է Փետրվար 3, 2018 Wayback Machine-ի միջոցով: // Аристотель. Сочинения: В 4-х т. Т. 4 / Пер. с древнегреч.; Общ. ред. А. И. Доватура. — М.: Мысль, 1983. — С.38-57. — 830 с. — (Филос. наследие. Т, 90).
- ↑ Слово с крайне широким значением, переводится как «общность» или «общение» в зависимости от контекста. См. М. Дементьев. О понятии κοινωνία у Платона, Аристотеля, в Новом завете и у свв. отцов-каппадокийцев. — XX Сретенские чтения, секция богословия и философии. Արխիվացված է Մարտ 6, 2019 Wayback Machine-ի միջոցով:
- ↑ Аристотель Политика / пер. с древнегреческому. С.А. Жебелева. — М.: АСТ, 2022. — С. 181. — ISBN 978-5-17-099791-6
- ↑ Аристотель Политика. — М.: АСТ, 2022. — С. 157. — ISBN 978-5-17-099791-6
- ↑ Аристотель Политика / пер. с древнегреч. С.А. Жебелева. — М.: АСТ, 2022. — С. 254. — ISBN 978-5-17-099791-6
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Политика на языке оригинала Արխիվացված է Հոկտեմբեր 2, 2014 Wayback Machine-ի միջոցով: