Վիքիպեդիա

Կոռուպցիան Հայաստանում

Հայաստանում կոռուպցիան լայն տարածված է և աճող խնդիր է ներկայացնում հայ հասարակության մեջ։ Եվրոպայի խորհրդի կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետությունների խումբն իր գնահատման չորրորդ փուլում նշել է, որ կոռուպցիան կարևոր խնդիր է մնում հայ հասարակության համար[1]։

Աստիճան խմբագրել

2017 թվականին 634 քրեական գործ է արձանագրվել՝ կապված կոռուպցիայի հետ (2016 թվականի 428-ի համեմատ), ինչը հանգեցրել է 376 անձանց քրեական հետապնդման[2]։

2017 թվականին Հայաստանը կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսով հավաքել է 35 միավոր և զբաղեցրել է 107-րդ հորիզոնականը 180 երկրներից[3][4]։ Հետևյալ աղյուսակը ներկայացնում է Թրանսփարենսի ինթերնեշնլի Կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսում (CPI) Հայաստանի գնահատականը (որքան այն բարձր է, այնքան ավելի լավ է)[5]։

Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի 2014 թվականի հաշվետվության համաձայն՝ արմատացած կոռուպցիան, ուժեղ հովանավորչական ցանցերը, մասնավոր ձեռնարկատիրության և պետական գրասենյակի միջև հստակ տարանջատման բացակայությունը, ինչպես նաև Հայաստանում քաղաքական և գործարար էլիտաների համընկնումը հակակոռուպցիոն ջանքերի իրականացումը դարձնում են համեմատաբար անարդյունավետ և սնում են այն քաղաքացիների կողմից համատարած քաղաքական անտարբերությունը և ցինիզմը, որոնք իրենց դերը գործուն չեն համարում կոռուպցիայի դեմ պայքարում[6]։

2006 թվականին Հայաստանում Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիրը երկրում կոռուպցիան դիտարկել է որպես «լուրջ մարտահրավեր դրա զարգացմանը»[7]։ Հարկային, մաքսային և կարգավորիչ նորմերի ընտրովի և ոչ թափանցիկ կիրառումը, ինչպես նաև դատական որոշումների թույլ կատարումը նպաստում են կոռուպցիայի հնարավորություններին։ Գնումների հայկական համակարգը բնութագրվում է անբարեխիղճ մրցութային ընթացակարգերի և արտոնությունների դեպքերով։ Կառավարության բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ձևավորվող մասնավոր ձեռնարկատիրական հատվածի միջև հարաբերությունները նպաստում են «ազդեցության առևտրին»։ Կառավարությունն, ինչպես հաղորդվում է, չի ֆինանսավորել հակակոռուպցիոն ռազմավարության իրականացումը և գրեթե ոչ մի միջոց և պարտավորություն չի հատկացրել կաշառակերության դեմ պայքարի համար[փա՞ստ]:

Հակակոռուպցիոն հաստատություններ խմբագրել

Հայաստանի կառավարության հակակոռուպցիոն հիմնական ինստիտուտներն են՝ վարչապետի գլխավորությամբ Հակակոռուպցիոն խորհուրդը և Հակակոռուպցիոն ռազմավարության մոնիտորինգի հանձնաժողովը, որը ստեղծվել է 2004 թվականի հունիսին՝ հակակոռուպցիոն քաղաքականության իրականացումն ուժեղացնելու նպատակով։ Սակայն 2006-2007 թվականներին այդ հաստատությունները գործնականում չէին գործում[8]։ Բացի այդ, հայկական հակակոռուպցիոն խորհուրդը մեղադրվել է շռայլ ծախսերի մեջ և զգալի չափով չի հետաքննել և հետապնդել բարձրաստիճան պաշտոնյաներին[9][10]։

2019 թվականի հունիսի 24-ին ստեղծվել է Հակակոռուպցիոն քաղաքականության խորհուրդ[11], որի առաջին նիստը տեղի է ունեցել նույն թվականի հուլիսի 12-ին[12]։ Խորհրդի կազմի մեջ են մտնում Հայաստանի Հանրապետության վարչապետը (խորհրդի նախագահ), փոխվարչապետը, վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարը, պետական վերահսկողական ծառայության պետը, արդարադատության նախարարը և նրա տեղակալը։ Խորհրդի կազմում համաձայնությամբ կարող են ընգրկվել նաև բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահը, վճռաբեկ դատարանի նախագահը, գլխավոր դատախազը, բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողովի նախագահը, մարդու իրավունքների պաշտպանը, Ազգային ժողովի պետական-իրավական հանձնաժողովի նախագահը, Ազգային ժողովի մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահը, Ազգային ժողովի խմբակցություններից մեկական ներկայացուցիչը և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների հինգ ներկայացուցիչները[13]։

Պատմություն խմբագրել

Հանգուցյալ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը Հայաստանում սկսել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի առաջին հետխորհրդային արշավը 2003 թվականին։ Սակայն այդ նախաձեռնությունը լայնորեն մերժվել է այն պատճառով, որ արդյունքները չէին բավարարում[14]։ Նախկին վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը խոստովանել է, որ կաշառակերությունը «թիվ մեկ խնդիրն է Հայաստանում, որը խոչընդոտում է մեր բոլոր բարեփոխումներին»[14]։

Կառավարությունը վերջերս սկսել է կաշառակերության դեմ պայքարի արշավը, որն ուղեկցվել է մաքսային կարգավորման փոփոխություններով, իշխանամետ գործարարներին պատկանող ընկերությունների հարկային ոստիկանության ստուգումների մասին հաղորդումներով ևհարկային դեպարտամենտում, մաքսային ծառայությունում և ոստիկանությունում մարդկանց բազմաթիվ աղմկոտ պաշտոնանկություններով։ Կոռուպցիայի վերջին ճնշումը երկիմաստ արձագանք է առաջացրել[14]։

Ոլորտներ խմբագրել

Դատարաններ խմբագրել

Հայաստանյան դատարաններում կաշառակերություն շատ տարածված է խնդիր է[15]։ Այդ պատճառով էլ հայ հասարակության շրջանում գոյություն ունի վստահության ճգնաժամ դատարանի նկատմամբ[16]։

Օգտակար հանածոների արդյունահանում խմբագրել

Հայաստանի հանքային արդյունաբերության կարգավորումն իր մեջ կրում է բազմաթիվ կոռուպցիոն ռիսկեր, ինչպես դա ընդգծվել է միջազգային հետազոտություններով[17]։

Կրթություն խմբագրել

Չնայած քաղաքացիների և կառավարության փոխգործակցության որոշ ոլորտներում մանր կոռուպցիայի/կաշառակերության մակարդակի նվազեցման ուղղությամբ իշխանությունների հաջողություններին, հակակոռուպցիոն վերահսկողական մարմինները տեղեկացնում են, որ արմատավորված կոռուպցիան, հովանավորչական ուժեղ ցանցերը, մասնավոր ձեռնարկատիրության և պետական պաշտոնների միջև հստակ տարանջատման բացակայությունը, ինչպես նաև քաղաքական և գործարար էլիտաների համընկնումը սահմանափակում են հակակոռուպցիոն ջանքերի արդյունավետ իրականացումը։ Այդ խնդիրներն առնչվում են նաև կրթական համակարգի հետ։ Այն ընկալվում է որպես կոռուպցիայից առավել տուժած ոլորտներից մեկը։ Այս խնդրի դեմ պայքարելու փորձերը ոչ միանշանակ արդյունքներ են տվել և հաճախ նոր հնարավորություններ են բացել անբարեխիղճ աշխատանքի համար՝ գոյություն ունեցողները փակելու փոխարեն[18][19]։

Հարկային և մաքսային մարմիններ խմբագրել

2007 թվականին Համաշխարհային բանկի տնտեսագետները մատնանշել են երկրի օրենքի գերակայության հետ կապված լուրջ խնդիրները և Հայաստանի հարկային և մաքսային մարմիններում համատարած կոռուպցիան[20]։

Միջազգային փոխառությունների ապօրինի յուրացում խմբագրել

2004 թվականի մարտին Հայաստանի խորհրդարանի հատուկ հանձնաժողովը, որը հետաքննում է Համաշխարհային բանկի կողմից 30 միլիոն դոլարի չափով վարկի օգտագործումը, հանգել է այն եզրակացության, որ Երևանի ավերված ջրային ենթակառուցվածքի արդիականացման ծրագրի ձախողման պատճառը պետական պաշտոնյաների և մասնավոր ընկերությունների շրջանում չարաշահումները և կոռուպցիան էին[21]։ Համաշխարհային բանկն այդ վարկը տրամադրել է 1999 թվականին՝ Երևանի բնակիչների խմելու ջրի հասանելիությունը բարելավելու նպատակով։ Կառավարությունը խոստացել է 2004 թվականին ապահովել տնային տնտեսությունների ճնշող մեծամասնության շուրջօրյա ջրամատակարարումը, սակայն 2008 թվականի դրությամբ քաղաքի բնակիչների մեծ մասը նախկինի պես օրական ընդամենը մի քանի ժամով ջրագիծ ունեին[21]:

 
Հյուսիսային պողոտայի բնակիչները բողոքում են իրենց շենքի քանդման դեմ ցուցանակների և պաստառների միջոցով, 2011թվական

Ֆրանսիական Veolia Environnement ընկերությունը, որը 2006 թվականին ստանձնել է Երևանի վնասաբեր ջրատար և կոյուղու ցանցի կառավարումը, հայտարարել է, որ ջրի նորմավորմանը վերջ դնելու համար կպահանջվի մոտ մեկ տասնամյակ[21]։ 2007 թվականի օգոստոսին բրիտանացի ինժեներ Բրյուս Թասկերը, որը մասնակցում էր խորհրդարանական հետաքննությանը որպես փորձագետ, հրապարակավ մեղադրել է ոչ միայն հայ պաշտոնյաներին և գործարարներին, այլև Համաշխարհային բանկի ներկայացուցիչներին Երևանում վարկի ենթադրյալ չարաշահման մեջ։ 2007 թվականի հոկտեմբերի 4-ին տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսի ժամանակ Համաշխարհային բանկի երևանյան գրասենյակի ղեկավար Արիստոմենե Վարուդակիսը հերքել է այդ մեղադրանքները՝ հայտարարելով, որ Համաշխարհային բանկը լիովին բացահայտել է խորհրդարանական հանձնաժողովին նախագծի մասին առկա ողջ տեղեկատվությունը և որ այդ տեղեկատվության հիման վրա նախագծում խարդախության կամ անտտնտեսության ոչ մի ապացույց չի եղել[21]։

Սեփականազրկման ապօրինի օգտագործում խմբագրել

Սեփականազրկման մասին օրենքներն[22] օգտագործվել են ռեզիդենտներին, բիզնեսի սեփականատերերին և հողատերերին իրենց սեփականությունից բռնի հեռացնելու համար[23]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «FOURTH EVALUATION ROUND on Armenia».
  2. ↑ «Criminal statistics of 2017 summary by Armstat» (PDF).
  3. ↑ e.V., Transparency International. «Transparency International - Armenia». www.transparency.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  4. ↑ «Corruption Perception Index 2017». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 21-ին.
  5. ↑ e.V., Transparency International. «Corruption Perceptions Index 2017». www.transparency.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին.
  6. ↑ «TI's 2014 National Integrity System Assessment Armenia». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  7. ↑ "Strengthening Cooperation between the National Assembly, Civil Society and the Media in the Fight Against Corruption" Արխիվացված 2006-05-02 Wayback Machine, Speech by Ms. Consuelo Vidal, (UN RC / UNDP RR), April 6, 2006.
  8. ↑ Global Corruption Report 2008 Արխիվացված 2010-09-03 Wayback Machine, Transparency International, Chapter 7.4, p. 225.
  9. ↑ Grigoryan, Marianna (2015 թ․ օգոստոսի 12). «Armenia's anti-corruption council accused of lavish spending». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 14-ին.
  10. ↑ «The Guardian: Armenia's anti-corruption council accused of lavish spending». Վերցված է 2017 թ․ մարտի 14-ին.
  11. ↑ «Կստեղծվի կոռուպցիոն հանցագործությունները քննող միասնական մարմին ու դատարան». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  12. ↑ «Կայացավ հակակոռուպցիոն քաղաքականության խորհրդի առաջին նիստը». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  13. ↑ LLC, Helix Consulting. «Հակակոռուպցիոն քաղաքականության խորհուրդ - Խորհրդի կազմ - Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն». www.gov.am (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 "ARMENIA: GETTING SERIOUS ABOUT CORRUPTION?" Արխիվացված 2008-07-27 Wayback Machine, EurasiaNet, July 11, 2008.
  15. ↑ Gohar. «Կոռուպցիա՝ Վճռաբեկ դատարանում․ պաշտոնյան ձերբակալվել է». yerevan.today. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  16. ↑ «Դատարանի նկատմամբ վստահության ճգնաժամը դատական կոռուպցիայի հիմնական պատճառ». www.advocates.am (ամհարերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  17. ↑ e.V., Transparency International. «TI Publication - Combatting corruption in mining approvals». www.transparency.org (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  18. ↑ Strengthening integrity and fighting corruption in education: Armenia, Open Society Foundations - Armenia and Center for Applied Policy, 2015
  19. ↑ Armenia,3 Round of Monitoring of the Istanbul Action Plan, OECD Publishing, 2014
  20. ↑ World Bank Urges ‘Second Generation Reforms’ In Armenia, Armenia Liberty (RFE/RL), March 20, 2007.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Corruption Chronicles: International Loans Արխիվացված 2016-03-03 Wayback Machine, Eurasianet.org, 2008.
  22. ↑ The Constitution of the Republic of Armenia (27 November 2005), Chapter 2: Fundamental Human and Civil Rights and Freedoms, Article 31 Արխիվացված 27 Նոյեմբեր 2010 Wayback Machine
  23. ↑ The Yerevan Municipality Allocates a Parcel of Land to one of its Employees under the Guise of “Eminent Domain” Արխիվացված 2009-08-21 Wayback Machine, Hetq Online, November 10, 2008.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կոռուպցիան_Հայաստանում&oldid=9712380» էջից