Արտոնագիր (լատին․՝ liсentia «իրավունք»), որոշակի գործողություններ կատարելու իրավունքի թույլտվություն, որը կարող է վավերացվել (հաստատվել) համանուն փաստաթղթով։ Գործնականում արտոնագիր կրճատ անվանում են նաև արտոնագրման պայմանագրերը (համաձայնագրերը), որոնք նախատեսում են մասնավոր իրավունքի արտոնագրերի տրամադրում[1][2], օրինակ՝ շինարարության արտոնագիր (թույլտվություն)։

Արտոնագրում՝ արտոնագիր տալու գործընթաց։

Արտոնագրող՝ արտոնագրված համաձայնագրի կողմ, որը մյուս կողմին` լիցենզիատին, տրամադրում է արտոնագրի օբյեկտից օգտվելու իրավունք (գյուտ, տեխնոլոգիա, տեխնիկական փորձ և արդյունաբերական կամ մտավոր սեփականության այլ ձևեր)։

Թույլատրագրյալ՝ իրավաբանական անձ կամ անհատ ձեռնարկատեր, որը ստացել է գործունեության որոշակի տեսակ իրականացնելու արտոնագիր։

Արտոնագրի պայմաններ՝ արտոնագրի վավերության պայմաններ։

Լիցենզիատ (Ֆրանսիայում)՝ քոլեջներում դասավանդելու իրավունք։

Բիզնեսում

խմբագրել

Գործունեության որոշ տեսակներ արտոնագրված են, այսինքն՝ թույլատրվում է դրանցով զբաղվել միայն իշխանություններից նախնական թույլտվություն՝ արտոնագիր, ստանալուց հետո։

Պատենտային իրավունքի մեջ

խմբագրել

Պատենտային արտոնագիրը կամ արտոնագրային պայմանագիրը մի պայմանագիր է, որը պարունակում է արտոնագրի սեփականատիրոջ թույլտվությունն օգտագործել իրեն պատկանող գյուտը (օգտակար մոդելը, արդյունաբերական նմուշը) մեկ այլ անձի։ Արտոնագրային պայմանագրով արտոնագրային սեփականատերը (արտոնագրող) պարտավորվում է պաշտպանված գյուտի, օգտակար մոդելի, արդյունաբերական նմուշի օգտագործման պայմանագիրը նախատեսված չափով տրամադրել մեկ այլ անձի (թույլատրագրյալ), իսկ վերջինս ստանձնում է համաձայնագրով պայմանավորված վճարումներ կատարել արտոնագրողին և (կամ) կատարել պայմանագրով նախատեսված այլ գործողություններ։

Բացառիկ արտոնագրով թույլատրագրյալին փոխանցվում է գյուտի, օգտակար մոդելի, արդյունաբերական նմուշի օգտագործման իրավունքը պայմանագրով նախատեսված սահմաններում, իսկ արտոնագրողը պահպանում է դրա օգտագործման իրավունքը թույլատրագրյալին չփոխանցված մասում։ Ոչ բացառիկ արտոնագրով արտոնագրողը, գյուտը, օգտակար մոդելը կամ արդյունաբերական նմուշը օգտագործելու իրավունք տալով թույլատրագրյալին, պահպանում է արտոնագրով հաստատված բոլոր իրավունքները՝ ներառյալ արտոնագրեր տրամադրելը երրորդ կողմին։

Արտոնագրային իրավունքների չարաշահումը կանխելու համար (մասնավորապես` գյուտի արտոնագրատիրոջ կողմից չօգտագործելը կամ անբավարար օգտագործումը, ինչը կհանգեցնի շուկայում համապատասխան ապրանքների անբավարար մատակարարման կամ կախված արտոնագրի օգտագործումը սահմանափակելու, այսինքն` այն դեպքում, երբ արտոնագրի սեփականատերը չի կարող օգտագործել այն գյուտը, որի բացառիկ իրավունքն ունի՝ չխախտելով մեկ այլ արտոնագրի սեփականատիրոջ իրավունքները) հնարավոր է տալ պարտադիր արտոնագիր, որը գյուտի օգտագործման իրավունքը փոխանցում է երրորդ անձին կամ կազմակերպությանը առանց սեփականատիրոջ համաձայնության։

Պարտադիր լիցենզավորումը նախատեսված է TRIPS համաձայնագրում և, մասնավորապես, առաջարկվում է օգտագործել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը` որպես Ուղևորությունների համաձայնագրի և Հանրային առողջության մասին Դոհայի հռչակագրի իրականացման մաս (Doha declaration on the trips agreement and public health)[3][4]։

Հեղինակային իրավունքի մեջ

խմբագրել

Հեղինակային իրավունքի ոլորտում արտոնագիր կոչվում է արտոնագրային պայմանագիրը, այսինքն՝ այն համաձայնագիրը, որով բացառիկ իրավունքի սեփականատերը թույլատրագրյալին շնորհում է օգտագործման իրավունք (իրավունքը պատճենել, տարածել պատճեները, մշակել, փոխանցել և օրենքով նախատեսված այլ բացառիկ հեղինակային իրավունքներ) սահմանված կարգով աշխատելու համար։

Համակարգչային ծրագրի օգտագործման իրավունքը տրամադրելիս արտոնագրային պայմանագիր կնքելու հատուկ ընթացակարգը հնարավոր է անուղղակի գործողություններ կատարելով (օրինակ` ծրագրի կրկնօրինակի կրիչի փաթեթը բացելով), որոնք միանշանակ մեկնաբանվում են որպես համաձայնություն արտոնագրի պայմանների հետ[5]։  

Ազատ ծրագրաշարում կամ բաց կոդով ապահովագրության մեջ օգտագործվող արտոնագրերը մշակող համայնքի արձագանքն են ծրագրային ապահովման հեղինակային իրավունքի պահպանմանը և որոշակի իրավունքներ անվճար շնորհում են յուրաքանչյուրին, ով ստանում է օրինակ։

Օրինականորեն ստեղծված արտոնագրային պայմանագրի պայմաններին համապատասխան կամ իրավատիրոջ կողմից ինքնուրույն ստեղծված ստեղծագործությունների պատճեները խոսակցականորեն կոչվում են արտոնագրված։ Պատճեները, որոնց ստեղծումը ենթադրում է բացառիկ հեղինակային իրավունքի խախտում, կոչվում են կեղծված կամ, խոսակցական լեզվով ասած, ծովահենական։

Այլ ոլորտներում

խմբագրել

«Արտոնագիր» կոչվում է գործունեության այլ տեսակների պաշտոնական թույլտվությունը, օրինակ՝

  • վայրի կենդանիների և թռչունների որսի թույլտվություն,
  • ձկնորսության թույլտվություն,
  • տրանսպորտային միջոց վարելու թույլտվություն («վարորդական իրավունք»),
  • շինթույլտվություն[6],
  • զենք պահելու կամ կրելու թույլտվություն,
  • պետական գաղտնիք ստեղծելու, մշակելու, պաշտպանելու թույլտվություն,
  • որոշակի ռադիոհաճախականության տիրույթում աշխատելու թույլտվություն։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել
  • Леонтьев Б. Б., Мамаджанов Х. А. Лицензирование научно-технических разработок и передача технологий. — М., Офсер-Принт, 2013. — 136 с.