Լանկաստերների պատերազմ
Լանկաստերների պատերազմ[1], Հարյուրամյա պատերազմի երրորդ էտապ։ Սկսվել է 1415 թվականին՝ նորմանական Աֆֆլյոր[2] նավահանգստում Հենրիխ V Լանկաստերի գլխավորությամբ անգլիական զորքի ափ հանումով և ավարտվել 1428 թվականին՝ Ժաննա դ՚Արկի հանդես գալով և ֆրանսիական բանակի հակահարձակման անցնելով։
| Հարյուրամյա պատերազմ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| |||||||
| Հակառակորդներ | |||||||
 Ֆրանսիայի թագավորություն
|
.svg){kind=small} Անգլիայի թագավորություն
| ||||||
| Հրամանատարներ | |||||||
.svg){kind=small}
ՆախապատմությունԽմբագրել
14-րդ դարի վերջին Ֆրանսիայում թագավոր Կառլ VI Խելահեղի զարմիկ Ժան Բուրգունդացի Անվախի և վերջինիս եղբայր Լյուդովիկոս Օռլեանացու միջև նոր կոնֆլիկտ է սկսվել։ Լյուդովիկոս Արմանյակի սպանությունից հետո Ժան Անվախի հակառակորդները գրավել են իշխանությունը[2][3]։ Երկու կողմերն էլ ցանկացել են օգնության կանչել անգլիական զորքերին։ Սակայն անգլիական զորքերը չէին կարող օգնել կողմերից ոչ մեկին, քանի որ ապստամբություններ բռնկվել էին հենց Անգլիայում, ինչպես նաև՝ Իռլանդիայում և Ուելսում։ Անգլիայի թագավոր Ռիչարդ II-ը իր կառավարման մեծ մասն անցկացրել է Իռլանդիայի դեմ պայքարի մեջ։ Հենրիխ IV-ի իշխանության գալու ժամանակ Իռլանդիայի հիմնախնդիրը դեռևս լուծված չի եղել[4]։ Այդ ժամանակ Օուայն Գլինդուրի ղեկավարությամբ բռնկվել է նաև Ուելսի ապստամբությունը։ Մի քանի տարի Ուելսը փաստացի ինքնուրույն պետություն է եղել։ Այդ ապստամբությունը վերջնականապես ճնշվել է 1415 թվականին։ Անգլիայի թագավորների փոխվելուց օգտվելով՝ շոտլանդացիները ներխուժել են նրա տարածք։ Սակայն անգլիական զորքերը արագ անցել են հակահարձակման և 1402 թվականին Հոմիլդան-Հիլի մոտ ջախջախել են շոտլանդացիներին։ Այս իրադարձություններից հետո կոմս Հենրի Պերսին ապստամբություն է բարձրացրել թագավորի դեմ, որը վերածվել է երկարատև և արյունահեղ պայքարի և ավարտվել միայն 1408 թվականին։ Ապստամբություններին զուգահեռ՝ Անգլիան ապրում էր ֆրանսիական զորքերի և սկանդինավյան ծովահենների արշավանքների ժամանակաշրջան, որը ծանր հարված է հասցրել անգլիական նավատորմին և տնտեսությանը։ Այս հիմնախնդիրների պատճառով Ֆրանսիայի գործերին խառնվելը հետաձգվել է մինչև 1415 թվականը[5]։
ՊատերազմԽմբագրել
Պատերազմի սկիզբԽմբագրել
Անգլիայի թագավոր Հենրիխ IV-ը գահ բարձրանալուց հետո Ֆրանսիա ներխուժելու և նոր տարածքներ նվաճելու պլաններ է կազմել։ Այդ պլանները կյանքի է կոչել նրա որդի Հենրիխ V-ը։ 1414 թվականին նա հրաժարվել է դաշինք կնքել արմանյակների հետ։ Նրա պլանների մեջ են մտել Հենրիխ II-ի օրոք Անգլիային պատկանած տարածքների վերադարձնելը։ 1415 թվականի օգոստոսին անգլիական բանակը իջել է Արֆլյորի մոտ և գրավել քաղաքը։ Այդպես սկսվել է Հարյուրամյա պատերազմի երրորդ փուլը[4]։
Ցանկանալով երթարշավով գնալ Փարիզ՝ թագավորը զգուշաբար ընտրել է այլ ուղի, որը մոտ էր անգլիացիների կողմից օկուպացված Կալեին։ Սակայն անգլիական բանակի պարենամթերքը բավարար չի եղել, որի պատճառով նա հետագայում հարձակումից անցել է պաշտպանության։ Չնայած արշավի անհաջող սկզբին՝ 1415 թվականի հոկտեմբերի 25-ին, Ազենկուրի ճակատամարտում անգլիացիները վճռական հաղթանակ են տարել ֆրանսիացիների գերազանցող ուժերի դեմ[6]։
Անգլիական բանակի հարձակումԽմբագրել
Հարյուրամյա պատերազմի երրորդ փուլի ընթացքում անգլիական բանակը գրավել է Նորմանդիայի մեծ մասը, ներառյալ՝ Կանը (1417 թվական) և Ռուանը (1419 թվական)։ Ժան Խիզախի սպանությունից հետո Փարիզը գրաված Բուրգունդական դուքսի հետ դաշինք կնքելով՝ Անգլիայի թագավորը հինգ տարվա ընթացքում իրեն է ենթարկել Ֆրանսիայի տարածքի գրեթե կեսը[7]։ 1420 թվականին Հենրիխը բանակցությունների ժամանակ հանդիպել է Կառլ VI Խելահեղին, որի հետ կնքել է Տրուայի պայմանագիրը։ Ըստ այդ պայամանագրի՝ Հենրիխ V-ը հայտարարվել է Կառլ VI Խելահեղի գահաժառանգ՝ շրջանցելով օրինական ժառանգ դեռահաս Կառլ VII-ին։ Պայմանագրի կնքումից հետո՝ ընդհուպ մինչև 1801 թվականը, Անգլիայի թագավորները կրել են Ֆրանսիայի թագավորների տիտղոսը ևս։
Սակայն շուտով Ֆրանսիայում ափ է իջել նրա նկատմամբ բարեկամաբար տրամադրված շոտլանդական բանակը, որն օգնել է Ֆրանսիային հետ նվաճելու տարածքի որոշ մասը։ 1421 թվականին Բյուկենի կոմս Ջոն Ստյուարտը Բոժեի ճակատամարտում ջախջախել է թվային գերազանցություն ունեցող անգլիական բանակին[7]։ Անգլիական բանակի գերագույն գլխավոր հրամանատարը և բարձրաստիճան հրամանատարների մեծ մասը զոհվել են այդ ճակատամարտում։ Այդ պարտությունից հետո՝ 1422 թվականին, Մոում մահացել է Հենրիխ V-ը։ Նրա միակ, մեկ տարեկան որդին արագ թագադրվել է Անգլիայի թագավոր, բայց արմանյակները բարեկամ են մնացել Կառլ VI Խելահեղի որդուն, ինչի պատճառով էլ պատերազմը շարունակվել է[7]։
1423 թվականին Կրավանի ճակատամարտում ֆրանկո-շոտլանդական բանակները ծանր կորուստներ են կրել։ Այդ ճակատամարտում անգլիացիները կարողացել են հաղթանակ տանել տասներկու հազարանոց ֆրանկո-շոտլանդական բանակի նկատմամբ։ Ֆրանսիական զորքերի պարտության հետևանքով կապերը խզվել են Պիկարդիայի և Ֆրանսիայի հարավի միջև։ Նախկինի նման օրինական գահակալին աջակցող տարածքը բաժանվել է։ Կրավանի պարտությունն իր հետ բերել է մի քանի պարտություններ ևս[6][8]։
Պարտիզանական պատերազմի սկիզբԽմբագրել
1428 թվականի հոկտեմբերին անգլիական բանակը պաշարել է Օռլեանը[7][8]։ Օռլեանի մերձակա Ռուվրե գյուղի մոտ անգլիական բանակի պարենի պաշարի վրա ֆրանսիացիների հարձակումը վերածվել է ճակատամարտի, որը պատմության մեջ մտել է «Ծովատառեխի ճակատամարտ» անունով և ավարտվել ասպետ Ջոն Ֆաստոլֆի գլխավորած անգլիացիների հաղթանակով։ Այդ ամրոցը կարևոր ռազմավարական օբյեկտ էր Ֆրանսիայում, որը կարող էր կարևոր դեր խաղալ երկրի ճակատագրում։ Այդ պատճառով Օռլեանի պաշարումից հետո զանգվածային պարտիզանական պատերազմ է սկսվել երկրի հյուսիսային որոշ մարզերում՝ Նորմանդիայում, Պիկարդիայում, Մենում։ Ջոկատների կազմում մտել են գյուղացիներ, քաղաքացիներ, ասպետներ[7]։ Անգլիական բանակը չի կարողացել ճնշել այդ ապստամբությունները։
Այդ պատերազմի գլխավոր անձը Ժաննա դ՚Արկն էր՝ Շամպանի և Լոթարինգիայի սահմանում գտնվող Դոմրեմի գյուղից մի գեղջկուհի[8]։ Նրան թվացել է, թե հենց ինքն է նախընտրված՝ երկիրը թշնամուց փրկելու համար (այդ ժամանակ ժողովրդի մեջ լուրեր են պտտվել, թե այդպիսի կույս աղջիկ-հերոսուհի պիտի հայտնվի)։ Երբ լուրը է տարածվել, որ անգլիացիները պաշարել են Օռլեանը, Ժաննա դ՚Արկը մեկնել է Կառլ VII թագավորի մոտ՝ պաշարված քաղաքը ազատագրելու։ Մեծ ջանքերով աղջկան հաջողվել է համոզել թագավորին՝ ձի տալ իրեն և ուղեկցող ջոկատ՝ Բուրժով անցնելու համար (այդ տարածքը գրավված է եղել բուրգունդացիների և անգլիացիների կողմից)։ Թագավորը նրան անվստահությամբ է ընդունել, սակայն ի վերջո որոշել է բավարարել նրա խնդրանքը, քանզի Օռլեանում լուր էր տարածվել կույս-հերոսուհու մասին[5]։
Հենց Ժաննա դ՚Արկի հայտնվելը դարձել է պատերազմի շրջադարձային պահը։ Զանգվածային պարտիզանական պատերազմի հետևանքով ֆրանսիական բանակը պաշտպանությունից անցել է հակահարձակման և գրեթե ամբողջությամբ հետ նվաճել պատերազմի ընթացքում անգլիացիների գրաված բոլոր տարածքները։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ Средство от бессонницы. — Gennady Esin. — 26 с.
- ↑ 2,0 2,1 Юлия Школьник Рыцари. Полная энциклопедия. — Litres, 2017-09-05. — 177 с. — ISBN 9785457439801
- ↑ «Столетняя война»։ hrono.ru։ Վերցված է 2017-10-02
- ↑ 4,0 4,1 «Столетняя война. [Военно-исторический словарь]»։ www.medieval-wars.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-09-23-ին։ Վերցված է 2017-10-02
- ↑ 5,0 5,1 «СТОЛЕТНЯЯ ВОЙНА (1337 - 1453 г.г.). История Франции»։ www.france.promotour.info։ Վերցված է 2017-10-02
- ↑ 6,0 6,1 «СТОЛЕТНЯЯ ВОЙНА (1337-1453 годы)»։ bibliotekar.ru։ Վերցված է 2017-10-02
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 «Столетняя война. - Войны Англии»։ londonmania.ru։ Վերցված է 2017-10-02
- ↑ 8,0 8,1 8,2 «Столетняя война: причины, ход и последствия»։ История мира. История России и мировая история (ռուսերեն)։ Վերցված է 2017-10-02