Իսոսի ճակատամարտ (194)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Իսոսի ճակատամարտ (այլ կիրառումներ)
Իսոսի ճակատամարտ, եղել է Սեպտիմիոս Սևերոս կայսեր ուժերի և նրա թշնամի Պեսցենիոս Նիգերի միջև տեղի ունեցած 3-րդ և վերջնական բախումը։ Տեղի է ունեցել 194 թվականին։ Կազմում է Հինգ կայսրերի տարվա մի մասը։
 | |
|---|---|
| Թվական | 194 թվական |
| Մասն է | Հինգ կայսրերի տարի |
| Վայր | Իսոս, Փոքր Ասիա |
| Արդյունք | Սեպտիմիոս Սևերոսի վերջնական հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
| Սեպտիմիոս Սևերոսի կողմնակիցներ | Պեսցենիոս Նիգերի կողմնակիցներ |
| Հրամանատարներ | |
| Պուբլիոս Կոռնելիոս Անուլինոս | Պեսցենիոս Նիգեր |
| Կողմերի ուժեր | |
| 30-40 հազար | 40-50 հազար |
| Ռազմական կորուստներ | |
| անհայտ | 20 հազար (ըստ Դիոն Կասսիոսի) |
Նախապատմություն խմբագրել
Պեսցենիոս Նիգերը Սիրիայի հռոմեական կառավարիչն էր, որը Պերտինաքսի սպանությունից հետո իր զորքերի կողմից հռչակվել էր կայսր, ինչպես տեղի էր ունեցել Սևերոսի դեպքում։
Կիզիկոսի և Նիկեայի ճակատամարտերում 193 թվականին պարտություն կրելուց հետո Նիգերի զորքը հաջողությամբ նահանջել է դեպի Տավրոսյան լեռնահամակարգ, որտեղ սկսել է պաշտպանել Կիլիկիայի դարպասները։ Այդ ժամանակ Սևերոսի զորքերի հրամանատար Տիբերիոս Կլաուդիոս Կանդիդոսին փոխարինեց Պուբլիոս Կոռնելիոս Անուլինոսը, քանի որ Տիբերիոսը չէր կարողացել թույլ չտալ հակառակորդի հաջող նահանջ[1]։
Ճակատամարտ խմբագրել
Ի վերջո Անուլինոսը մուտք է գործել Կիլիկիա և վճռական ճակատամարտի բռնվել Նիգերի զորքերի դեմ։ Այն տեղի է ունեցել 194 թվականին Իսոսի մոտ՝ այնտեղ, որտեղ Ալեքսանդր Մակեդոնացին մ․թ․ա 332 թվականին պարտության էր մատնել Դարեհ III-ի զորքերին[1]։ Սևերոսը օգտագործեց այն իշխանությունը, որն ուներ Հռոմը լքած գավառային և տարածաշրջանի քաղաքների իշխանների երեխաների վրա, ինչի արդյունքում մի շարք կառավարիչներ անցան իր կողմը, իսկ մի քանի քաղաքներ ապստամբեցին ընդդեմ Նիգերի[1]։
Մինչև Նիգերի զորքերը քարանետ մեքենաների միջոցով հարվածներ էր հասցնում, Սևերոսի զորքերը նախահարձակ են լինում։ Ըստ Դիոն Կասսիոսի՝ Սևերոսի լեգեոնները օգտագործում էին «կրիա» ռազմավարությունը՝ վահանները միացնելով պաշտպանում էին և՛ իրենց[2], և՛ իրենց քարանետներին[3] (ամեն դեպքում, թվում է, որ դա իրական «կրիա» չէր, որն օգտագործվում էր պաշարումների ժամանակ)։ Նույն պահին Սևերոսի հեծելազորը թիկունքից հարվածում է հակառակորդին[3]։ Ճակատամարտը բարդ էր, սակայն այն ավարտվեց Սևերոսի հաղթանակով, Նիգերը փախավ Անտիոք։ Հանկարծակի սկսված ամպրոպը որոշակի դեր է ունեցել Նիգերի զինվորների մարտական ոգու անկման գործում, քանի որ այն վերագրվում էր աստվածային միջատությանը[4]։
Ճակատամարտի վայրում կանգնեցվել է հաղթական կամար, որը խորհրդանշում է Սևերոսի հաղթանակը[1]։
արդյունք խմբագրել
Եթե Արևելքի իշխանության համար պայքարող երկու հակառակորդների թշնամանքը ավարտվեց ռազմի դաշտում, ապա Բյուզանդիոն քաղաքը Սևերոսի ուժերի պաշարմանը դիմադրեց մինչև 196 թվականը` հույս ունենալով, որ Սևերոսի մյուս հակառակորդը՝ Բրիտանիայի, Գալլիայի ու Իսպանիայի կառավարիչը՝ Կլոդիոս Ալբինոսը, Արևմուտքում հաղթանակ կտանի ընդդեմ Սևերոսի։ Սակայն Լուգդունիումի ճակատամարտում տեղի է ունենում հակառակը։ արդյունքում Սևերոս Սեպտիմիոսը ավարտում է քաղաքացիական պատերազմները և դառնում միահեծան կայսր։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Potter 2004, p. 104
- ↑ The Cambridge History of Greek and Roman Warfare: Rome from the Late Republic to the Late Empire, Cambridge University Press, 2007, pp. 130-31. 0-521-78274-0.
- ↑ 3,0 3,1 Erdcamp, Paul. A Companion to the Roman Army, John Wiley and Sons, 2010, p. 263. 1-444-33921-4.
- ↑ Campbell, J. B. War and Society in Imperial Rome, 31 BC-AD 284, Routledge, 2002, p. 60. 0-415-27881-3.
Աղբյուրներ խմբագրել
- Դևիս Ս․ Փոթեր, «The Roman Empire at Bay AD 180-395», Routledge, 2004 թվական 0-415-10058-5.