Հատուկ կազմակերպություն (Թուրքիա)
Հատուկ կազմակերպություն (օսման.՝ تشکیلات مخصوصه, Թեշքիլաթ-ը մահսուսե), Օսմանյան կայսրության զինված ուժերի ստորաբաժանում, որը զբաղվել է հակահետախուզությամբ։ Ենթարկվում էր ռազմական նախարարին։ «Հատուկ կազմակերպությունը» Թուրքիայի Ազգային անվտանգության ծառայության նախակարապետն էր (թուրքերեն՝ Milli Emniyet Hizmeti)։ Հատուկ կազմակերպության հիմնական նպատակներն էին Հայոց ցեղասպանության կազմակերպումը, արաբական ազգայնամոլության և անջատողականության ճնշումը, ինչպես նաև Օսմանյան կայսրության սահմաններում արևմտյան իմպերիալիզմի ազդեցության վերացումը[1]։ Հատուկ կազմակերպությունում հաշվվում էր մինչև 34 000 անդամ և զգալիորեն կազմված էր «չեթեսներից»՝ բանտերից ազատված հանցագործներից, որոնք անմիջականորեն ենթարկվում էին Թալեաթին[2]։
Պատմություն խմբագրել
Երիտթուրքերի պարագլուխներից մեկը՝ Էնվեր փաշան, «Հատուկ կազմակերպությունը» հիմնեց 1913 թվականի նոյեմբերի 17-ին[3] Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Սթարթֆորթ Քաննինգի խորհրդով։ Ծառայության առաջին ղեկավար դարձավ Գյումուրջինյան զորքերի նախկին հրամանատար Սուլեյման Ասքերին[4]։ Իր գոյությունը «Հատուկ կազմակերպությունն» ավարտեց 1921 թվականին, երբ Աթաթուրքը հիմնեց Պաշտպանության ազգային միությունը (թուրքերեն՝ Müdafaa-i Milliye Cemiyeti), որը գլխավորեց «Հատուկ կազմակերպության» նախկին ղեկավար Հյուսամեթթին Էրքթյուրքը։
«Հատուկ կազմակերպության» անդամների ցանկ խմբագրել
«Հատուկ կազմակերպության» անդամների ցանկը ձևավորվել է ըստ կազմակերպության նախկին ղեկավար Էշրեֆ Սենկեր Քուշչուբաշիի՝ ԱՄՆ Հետախուզության բյուրոյի սպա Ֆիլիպ Հ. Սթոդարդին տրված հարցազրույցի, որտեղ նշվում են կազմակերպության նշանավոր անդամները[5]՝
| Գործակալ | Գործունեություն |
|---|---|
| Էնվեր փաշա | |
| Սուլեյման Ասքերի Բեյ | |
| Էշրեֆ Սենկեր Քուշչուբաշի | |
| Ռաուֆ Օբրայ | |
| Չերքես Էթեմ | |
| Աբդուլազիզ Սենուսսի[փա՞ստ] | |
| Դոկտոր Էսաթ Իշիք | |
| Հյուսամեթթին Էրթյուրք | |
| Մեհմեթ Ակիֆ Էրսոյ | |
| Սեզայիրլի Էմիր Ալի | |
| Ալի Չեթինքայա | |
| Ալի Ֆեթհի Օքյար | |
| Ազիզ Ալի ալ-Միսթի | |
| Նուրի Քիլիջիլ | |
| Ֆուաթ Բուլքա | |
| Լեյտենանտ Իսլամ բեյ | |
| Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք | Իտալա-թուրքական պատերազմում աշխարհազորայինների հրամանատար |
| Նուրի Կոնքեր | |
| Դոկտոր Ռեֆիկ Սայդամ | |
| Ռեշիդ բեյ | |
| Յակուբ Ջեմիլ բեյ | |
| Դոկտոր Բեհաեդդին Շաքիր | |
| Շուքրի բեյ | |
| Էյուփ Սաբրի Աքգյոլ | |
| Ֆուադ բեյ | |
| Լեյտենանտ Հիլմի Մուսալիմի | Քրդական զորքերի հրամանատարը 1915 թվականին Սուեզի ջրանցքի գործողությունների ընթացքում, Սայիդ Հալիմ փաշայի քարտուղարը |
| Իսմայիլ Կանբուլաթ | |
| Հետևակային զորքերի սպա Ռասուհի բեյ | Մուսթաֆա Քեմալի համհարզը մինչ հանրապետության վաղ շրջանը |
| Ահմեդ Հիլմի բեյ | |
| Շերիֆ Բուրգուիբա | |
| Իբն ալ-Ռաշիդ |
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Stoddard, Philip Hendrick (1963). The Ottoman Government and the Arabs, 1911 to 1918: A Study of the Teskilat-i Mahsusa. Princeton University. (unpublished PhD dissertation; available in Turkish)
- Efe, Ahmet (2007). Efsaneden Gerçeğe Kuşçubaşı Eşref. Bengi Yayınevi. ISBN 978975011433.
{{cite book}}: Check|isbn=value: length (օգնություն)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «MIT, 'Turkey's CIA,' celebrates 80th anniversary». Turkish Daily News. 2007 թ․ հունվարի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. «...the new intelligence agency of the republic was in fact the continuation of the Ottoman Teşkilat-ı Mahsusa (Special Organization)»
- ↑ Richard G. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times, հ. 2, էջ 249-255։
- ↑ Eren, M. Ali (1995 թ․ նոյեմբերի 11). «Cumhuriyeti Teşkilat-ı Mahsusa kurdu». Aksiyon (Turkish). Feza Gazetecilik A.Ş. 49. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Erdal İlter., Kuruluşunun 75. Yılı Anısına Millî İstihbarat Tarihçesi, Millî Emniyet Hizmetleri Riyâseti (M.E.H)/(MAH), (1927/1965), Ankara, «Millî İstihbarat Teşkilât Müsteşarlığı», 2002, էջ 42, ISBN 975-19-2712-9։ (թուրքերեն)
- ↑ Parker, Richard Bordeaux (2001). The October War: A Retrospective. University Press of Florida. էջ 126. ISBN 0-8130-1853-6. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «I'm Phil Stoddard, who, at the time, was the deputy director of INR's Near East-South Asia Office.»