Թեյսի Աթկինսոն
| Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Թեյսի Աթկինսոն (անգլ.՝ Tracy Atkinson, հուլիսի 3, 1870 - դեկտեմբերի 1, 1937), ամերիկացի քրիստոնյա միսիոներ, որը ծառայել է Օսմանյան կայսրությունում Առաջին համաշխարհային պատերազմի և Հայոց ցեղասպանության ժամանակ[1]։ Որպես Հայոց ցեղասպանության վկա՝ Հայոց ցեղասպանության մասին նրա պատմածները կարևոր պատկերացում են տալիս այդ իրադարձության մասին։ Նա հայտնի է նաև նրանով, որ օգնել է բազմաթիվ հայերի փրկվել ջարդերից։
| Թեյսի Աթկինսոն | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հուլիսի 3, 1870 |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 1, 1937 (67 տարեկան) |
| Կրթություն | Park University? և Pacific University? |
| Մասնագիտություն | միսիոներուհի |
 Tacy Atkinson Վիքիպահեստում | |
Վաղ կյանք խմբագրել
Թեյսի Աթկինսոնը (Թեյսի Ադելյա Ուիլքսոն) ծնվելէ 1870 թվականի հուլիսի 3-ին Նեբրասկա նահանգի Սալեմ գյուղում շոտլանդական և իռլանդական ծագում ունեցող ծնողներից։ Ավելի ուշ ընտանիքը տեղափոխվեց Կանզաս նահանգի Ինդիփենդընս քաղաք, որտեղ ընդունվեց տեղի ավագ դպրոց։ Այնուհետև շարունակեց կրթությունը Միսսուրի նահանգի Պարկվիլ քաղաքի Պարկ քոլեջում։ Պարկում սովորելուց մեկ տարի հետո Թեյսին ընկերների հետ մեկնեց հանգստի դեպի Օրեգոն։ Նա այնքան հավանեց նահանգը, որ որոշեց ապրել այնտեղ և գտավ մի պաշտոն,որը դասավանդելու էր առաջին դասարանին։ Օրեգոնում անցկացրած տարիների ընթացքում Թեյսին շարունակեց կրթությունը և ի վերջո ` 1899 թվականին 29 տարեկանում, ավարտեց Փեսիֆիք համալսարանը[2]։
Երեսուն տարեկան հասակում Ուիլքսոնի մոտ ախտորոշվեց կրծքի քաղծկեղ, և ոչ չարորակ զանգվածը բուժելու համար մեկնեց Սան Ֆրանցիսկո, որտեղ հանդիպեց իր առաջին ամուսնուն ՝ պրակտիկանտ Հերբերտ Աթկինսոնին։ Նրանք ամուսնացան 1901թվականի հուլիսի 7-ին Կալիֆոռնիա նահանգի Սան Ռաֆայել քաղաքում, Թեյսոնի երեսունմեկերորդ տարեդարձից անմիջապես հետո։ Հերբերտի ընտանիքը սերունդներ շարունակ եղել է քրիստոնյա միսիոներ։ Թեյսին և Հերբերտը, ի վերջո, միացան քրիստոնյա միսիոնների շարժմանը և 1902 թվականին ժամանեցին Օսմանյան կայսրության Խարբերդ քաղաք։ Աթկինսոնները Խարբերդում մնացին մինչև 1908 թվականի օգոստոսի 19-ը, երբ վերադարձան Միացյալ Նահանգներ՝ նոր հիվանդանոցի կառուցման համար միջոցներ հայթայթելու։ Նրանք վերադարձան Խարբերդ 1909 թվականի հոկտեմբերի 23-ին։ Թեյսին այնտեղ մնաց Առաջին համաշխարհային պատերազմի առաջին տարիներին և չհեռացավ մինչև 1917 թվականը, երբ ԱՄՆ-ը միացավ հակամարտությանը[2]։
Հայոց ցեղասպանություն խմբագրել
1915 թվականին սկսված Հայոց ցեղասպանության ժամանակ Աթկինսոնը հանգրվանել է Խարբերդում, որտեղ եղել է քրիստոնեական միսիոներական շարժման մասնակից։ Շնորհիվ այն փաստի, որ Հերբերտ Աթկինսոնը տարածաշրջանում հարգված մարդ էր, Թեյսի Աթկինսոնը հնարավորություն ունեցավ հիմնական գիտելիքներ ձեռք բերել տեղական իշխանության ներքին գործերի մասին և ծանոթանալ տեղահանվածների հետ։ Նրա գրածների մեծ մասը իր օրագրի մեջ էր, որն ողջ ժամանակահատվածում պահել էր։ Այնուամենայնիվ, Աթկինսոնը չէր ցանկանում ամբողջությամբ նկարագրել իրադարձությունները, քանի որ վախենում էր, որ թուրքական իշխանությունները կարող են բացահայտել իր օրագիրը[3]։ Աթկինսոնը գրել է այն տեղահանությունների մասին, որոնք սկսվել են Խարբերդում գտնվելու ժամանակ։
<<Ինչպիսի սարսափելի տեսարան… Մարդկանց դուրս էին հանում իրենց տներից, դռները մեխում էին և նրանց տանում էին եզների սայլերով կամ էշերի վրա, իսկ շատերին՝ ոտքով։ Զինված ոստիկաններն ու ժանդարմները հրում էին նրանց։ Երեկ Քուղիից բազմաթիվ կանանց բերեցին։ Նրանց տղամարդիկ սպանվել կամ բանտարկվել էին, իսկ աղջիկներին տարել էին>>: [4]
Բնակչության մեծ մասի արտաքսվելուց հետո Աթկինսոնը շարունակեց գրել.
<<Այսօր մեծ բազմություն է հեռացել քաղաքից։ Մեզ ասում են, որ երեքշաբթի օրը գնացած մարդկանց տարել են Հուլակուեհ ընդամենը երկու ժամում։ Այնտեղ տղամարդկանց սպանեցին, աղջիկներին տարան, իսկ կանանց թալանեցին ու հեռացան... Մենք չգիտենք, թե դեռ ինչ է սպասվում։ Այսօր բերում են կանանց ու երեխաների մեծ բազմություն։ Չգիտեմ՝ որտեղից են,իսկ նրանք, ովքեր այստեղ են, մահանում են շատ արագ, և նրանցից ուղղակի ազատվում են՝ չեն թաղում։ Գիշակեր թռչունները, որոնք սովորաբար ամենուր էին, բոլորը հիմա բացակայում են։ Նրանք բոլորի վրա խնջույքի են դուրս եկել դիակների վրա։ Այսօր բերված կանանց հետևեց քրդերի և ժանդարմների մեծ բազմություն>>:[5]
Ինչ վերաբերում է հայերի համակարգված ջարդերին, Աթկինսոնը կարծում էր, որ հաշվարկային և ռազմավարական պլանավորումը չէր կարող լինել միայն թուրքական կառավարության կողմից կիրառված մեթոդ.
<<Գերմանացին, թուրքն ու սատանան եռակողմ դաշինք են կնքել ՝ աշխարհում սառնասիրտ դժոխք չհամարվելու համար>>[6]
:
Աթկինսոնն ամուսնու հետ հատկապես հայտնի էր բազմաթիվ հայերի կյանքեր փրկելու համար[7]։ Օրինակ, մեկ անգամ նա մաքսանենգ ճանապարհով ածելիներ մտցրեց բանտ, որտեղ հայերը բանտարկված էին, որպեսզի կարողանան հեշտությամբ փախչել[8]։ Աթկինսոնը նաև նկարագրում է մի տղայի, ով ականատես է եղել տղամարդկանց և կանանց, ինչպես նաև իր մոր կոտորածներին․
<<Մի տղա նյարդային վիճակով հասավ Մեզրեհ։ Ինչպես հասկացա, նա ինչ-որ գյուղի կանանց ու երեխաների բազմության հետ էր, որոնք միացան մեր բանտարկյալներին և դուրս եկան հունիսի 23-ին։ Տղան ասաց, որ Բաքիր Մադենից այս կողմ գտնվող կիրճում բոլոր տղամարդիկ և կանայք գնդակահարվել են, իսկ առջևից գնացող տղամարդկանց գլխատել են։ Նա փախավ ու եկավ այստեղ։ Նրա մորը մերկացել են, թալանել, ապա գնդակահարել։ Ասում է, որ ձորից այնքան սարսափելի հոտ է գալիս, որ դժվար է հիմա անցնել այնտեղով>>[9]:
Հետագա կյանք խմբագրել
Թեյսի Աթկինսոնը օրագիրը դրոշմված թողել է Թուրքիայում գտնվող իր տանը՝ ճամպրուկի մեջ, երբ լքել է երկիրը 1917 թվականին, քանի որ թուրքական կառավարությունն արգելել է երկրից դուրս որևէ գրավոր բան ուղարկել։ Չբացված ճամպրուկը նրան ուղարկեցին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ինը տարի անց։ [10]
Նա ուներ երեք երեխա՝ Հենրին, Ալիսը և Հարիետը։ [10]
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Abrilbooks».
- ↑ 2,0 2,1 «Atkinson, Tacy (2000). J. Michael Hagopian (ed.). "The German, the Turk and the devil made a triple alliance" : Harpoot diaries, 1908-1917».
- ↑ «Robert Fisk: The forgotten holocaust».
- ↑ Atkinson, 2000, էջ 39
- ↑ Atkinson, 2000, էջ 98
- ↑ «Atkinson 2000».
- ↑ «Winter 2003, էջ 192».
- ↑ «Nearest East American millennialism and mission to the Middle East».
- ↑ Fisk, Robert (2007 թ․ օգոստոսի 28). «The forgotten holocaust». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 26-ին.
- ↑ 10,0 10,1 Atkinson, 2000, էջ xiii