Թալերհոֆ
Թալերգոֆ (գերմ.՝ Interniertenlager Thalerhof), համակենտրոնացման ճամբար, որ ստեղծել է Ավստրո-Հունգարական կայսրությունը Առաջին համաշխարհային պատերազմի առաջին օրերին։ Գտնվել է Ալպերի ստորոտի հովիտներից մեկում` Շտիրիա նահանգի գլխավոր քաղաքի` Գրացի մոտ։ Թալերգոֆը 20-րդ դարի համաշխարհային պատմության մեջ համակենտրոնացման ճամբարներից առաջիններից մեկն է և առաջինը Եվրոպայում[1]։
Այստեղ են բնակեցվել Գալիցիայից և Բուկովինայից տեղահանված բնակիչներ` ռուսիններ, որոնք եղել են Ռուսական կայսրության կողմնակիցները և տեղահանվել են լեհերի և ուկրաինամետների պահանջով[2][3]։ Ռուսամետների մյուս խոշոր համակենտրոնացման ճամբարը եղել է Թերեզինը։
Պատմություն խմբագրել
Գալիցիայի և Բուկովինայի ռուսամետների առաջին խումբը Թալերգոֆ է բերվել 1914 թվականի սեպտեմբերի 4-ին։
Մինչև 1915 թվականի ձմեռըԹալերգոֆում բարաքներ չեն եղել։ Մարդիկ բաց երկնքի տակ պառկել են հողին թե՛ անձրևին, թե՛ ցրտին[2][4]։
ԱՄՆ-ի կոնգրեսական Ժոզեֆ. Մակորմիկի վկայությամբ տարհանվածներին ենթարկել են ծեծի ու կտտանքի[3]։
1914 թվականի` Շլեերի պաշտոնական հաղորդագրության մեջ նշվում էր, որ Թելերգոֆում այդ ժամանակ գտնվել է 5.700 մարդ։ Նրանցից 1915-ը եղել են Լեմկովշչինայի բնակիչներ[5]։
1914 թվականի սեպտեմբերի 4-ից 1917 թվականի մայիսի 10-ը Թալերգոֆում բանտարկվել են 20.000 ռուսամետներ, միայն առաջին մեկուկես տարվա ընթացքում մահացել է ավելի քան 3.000 բանտարկյալ[2][4]։ Գալիցիացի քաղաքական գործիչ Դմիտրի Մարկովի տվյալներով 1915 թվականի առաջին կեսին գլխատվել է մոտ 3.800 մարդ[6]։
Ճամբարը փակվել է 1917 թվականի մայիսին Ավստրո-Հունգարիայի վերջին կայսր Կառլ I-ի կարգադրությամբ։ Ճամբարի տեղում բարաքները մնացել են մինչև 1936 թվականը։ Էքսգումացիայի են ենթարկվել 1767 դիակ, որոնք վերահուղարկավորվել են Ֆելդկիրխեն (անգլ.՝ Feldkirchen) գյուղի մոտ գտնվող ընդհանուր գերեզմանոցում[5]։
Ներկայումս ճամբարի տեղում Գրաց-Թալերգոֆ օդանավակայանն է։
Ականատեսների վկայություն խմբագրել
Ալեքսանդր Մակովսկու վկայությունից[7].
|
Ամենափոքր անկարգության համար մահվան դատավճիռ էր իրականացվում։ Ամեն օր բարաքների մոտ մի քանի դիակ էր հայտնաբերվում։ Հիշում եմ, թե ինչպես մի զինվոր հացի բաժանման ժամանակ մի գյուղացու մեխեց կաթսայի կողքին։ Աննկարագրելի հրմշտուք էր։ Մարդկային բազմությունը ալիքվում էր։ Բանտարկյալներից հսկիչների մոտ գտնվող մեկը ակամա հրեց նրան, ինչի համար փոխհատուցեց կյանքով։
Մեկ ուրիշ անգամ բարաքի մոտ ականատես եղա նման միջադեպի. զինվորը շղթայակապ արված բանարկյալին 13 հարված հասցրեց` այնուհետև նրան թողնելով բախտի քմահաճույքին: Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)
За малѣйшую оплошность кололи на смерть. Ежедневно утромъ лежало подъ бараками по нѣсколько окровавленныхъ труповъ… Помню, какъ однажды закололъ солдатъ одного крестьянина возлѣ котла во время раздачи обѣда. Давка была невозможная. Нажимавшіе сзади и толкнули переднихъ и такимъ образомъ человѣческая волна заколыхалась. Ближайшій изъ арестованныхъ стоявшій рядомъ съ карауломъ нехотя толкнулъ солдата, за что пришлось ему заплатить жизнью… Иной разъ былъ я свидѣтелемъ подобнаго случая, разыгравшагося подъ баракомъ. Солдатъ нанесъ закутому въ цѣпи политическому 13 колотыхъ ранъ, и тутъ же бросилъ его на солому, на произволъ судьбы. |
|
Ահա ինչ է գրում ճամբարի նախկին բանտարկյալ Վասիլի Վավրիկը[2].
|
|
Սա ամենասարսափելին էր Հաբսբուրգների կայսրության բոլոր բանտերից։
Թալերգոֆում բնական մահ հազվադեպ էր գրանցվում. Թալերգոֆում հաղթականորեն զբոսնում էր բռնի մահը։ Որևէ խոսք չէր կարող լինել հիվանդներին բուժելու մասին։ Բանտարկյալների նկատմամբ թշնամանքով էին լցված նույնիսկ բժիշկները։ Առողջ սննդի մասին մտածելն անգամ ավելորդ էր. ամենացածր տեսակի ալյուրից պատրաստված կպչուն հարդաշաղախ խմորագունդը, շաբաթվա մեջ երկու անգամ ոչ թարմ ձիու միսը փոքր կտորով, գրեթե սև գույնի ջուրը, նեխած կարտոֆիլն ու բազուկը հազարավոր երիտասարդ, առողջ մարդկանց վարակի պատճառ էին դառնում։ Մարդկանց վախեցնելու համար, իրենց ուժը ցույց տալու նպատակով բանտային իշխանությունները հրապարակում կանգնեցրել էին սյուներ, որոնց վրա հաճախ կախաղան էին բարձրացնում առանց այն էլ հյուծված բանտարկյալները։-
Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)
Это был лютейший застенок изо всех австрийских тюрем в Габсбургской империи.<…> Смерть в Талергофе редко бывала естественной: там её прививали ядом заразных болезней. По Талергофу триумфально прогуливалась насильственная смерть. О каком-нибудь лечении погибавших речи не было. Враждебным отношением к интернированным отличались даже врачи. О здоровой пище и думать не приходилось: терпкий хлеб, часто сырой и липкий, изготовленный из смеси самой подлой муки, конских каштанов и тертой соломы, красное, твёрдое, несвежее конское мясо дважды в неделю по маленькому кусочку, покрашенная начерно вода, самые подлые помои гнилой картошки и свёклы, грязь, гнезда насекомых были причиной неугасаемой заразы, жертвами которой падали тысячи молодых, ещё вполне здоровых людей из среды крестьянства и интеллигенции. Для запугивания людей, в доказательство своей силы тюремные власти тут и там по всей талергофской площади повбивали столбы, на которых довольно часто висели в невысказанных мучениях и без того люто потрепанные мученики. |
|
Նշանավոր բանտարկյալներ խմբագրել
- Յարոսլավ Կաչմարչիկ (1885-1944) - լեմկիների Ռուսական ժողովրդական հանրապետության նախագահ[8][9]
- Նիկոլայ Անտոնևիչ - պատմաբան, հրապարակախոս
- Վասիլի Վավրիկ - գրող, գրականագետ, պատմաբան
- Նիկոլայ Գլեբովիցկի - գրող, հասարակական գործիչ
- Յուրի Դեմյանչիկ - բանասեր
- Մեֆոդի Տրոխանովսկի - հասարակական գոչծիչ, մանկավարժ[5]
Հիշատակ խմբագրել
1934 թվականի Լվովի Լիչակովսկի գերեզմանոցում կանգնեցվել էհուշարձան` նվիրված Թալերգոֆի զոհերի հիշատակին։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Денисов А.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ваврик В. Р.
- ↑ 3,0 3,1 McCormick M.
- ↑ 4,0 4,1 Talerhof (անգլ.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Bogdan Horbal Talerhof (անգլ.)
- ↑ АВПРИ. Ф. 257, Оп. 556, Д. 56, Л. 6.
- ↑ Талергофскiй альманахъ, Вып. 3., Ч. 1. — Маковскій А. Талергофскій узникъ изъ Сокальщины.
- ↑ Лемки(չաշխատող հղում)
- ↑ Пашаева Н. М., 2001, Гл. V. Между двумя мировыми войнами. 1918−1939.