Ըմբշամարտը Հայաստանում
| Տեղեկությունը այս հոդվածում կամ նրա որոշ բաժիններում հնացել է: Դուք կարող եք օգնել նախագծին՝ թարմացնելով այն և դրանից հետո հեռացնել կաղապարը: |
Ըմբշամարտը Հայաստանում ունի խորը պատմական արմատներ[1][2]։ Ըմբշամարտը տարածված է եղել Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից։ Հայերը ունեն իրեն սեփական նույնատիպ սպորտաձևը, որը անվանում են Կոխ։ Հայտնի է որ Տրդատ Գ թագավորը 281 թվականին ըմբշամարտում հաղթել է Հին աշխարհի Օլիմպիական խաղերը։ Խորհրդային ժամանակաշրջանում ըմբշամարտը դարձավ ամենապրակտիկ սպորտաձևը, իսկ Հայաստանի անկախությունից հետո դարձավ ամենատարածվածվածներից մեկը։ Վերջին երկու տասնամյակում հայ մարզիկները միջազգային հարթակներում բազմաթիվ մեդալներ են նվաճել։ Շատերը դարձել են Եվրոպայի և Աշխարհի չեմպիոններ Հունահռոմեական և Ազատ ոճի ըմբշամարտերում։ Տասներկու օլիմպիական մեդալներից կեսը Հայաստանը նվաճել է ըմբշամարտով, այդ թվում միակ ոսկե մեդալը։
Պատմություն խմբագրել
Հին աշխարհ խմբագրել
265-րդ Օլիմպիական խաղերում (281 թվական) հայոց թագավոր Տրդատ Գ-ն (286–342 թվականներ), ով 301 թվականին ընդունեց քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, դարձնելով Հայաստանը առաջին երկիրը, որը ընդրունել է քրիստոնեությունը, դարձավ օլիմպիական չեմպիոն ըմբշամարտ սպորտաձևով[3][4]։
.jpg)
Կոխ խմբագրել
Կոխը հայկական ազգային ըմբշամարտն է[5][6], հայտնի է վաղ միջնադարից։ Այն համարվում է ըմբշամարտի ամենավաղ տեսակներից մեկին[5]։ Խորհրդային ժամանակներում այն միաձուլվել է Սամբո մարտարվեստին[7]։
Հաղթող էր համարվում այն մարզիկը, ով առանց հրելու կամ ճնշելու գորգից դուրս էր շպրտում մրցակցին։ Գորգի շառավիղը 7-9 մետր էր[8]։ Կոխը սովորաբար տևում էր 5-ից 10 րոպե։ Կոխի մրցույթները սովորաբար ուղեկցվում էին հայկական ժողովրդական երգերով, բացի այդ մինչև մարտի սկիզբը բոլորը պարում էին հայկական ժողովրդական պարեր[5]։
Գոյություն ունեն Կոխի երկու տեսակ՝ Լոռու Կոխ և Շիրակի Կոխ։ Դրանց հիմնական տարբերությունը համազգեստն է։ Շիրակի Կոխում մարզիկները կրում են կիսավարտիք և թույլատրվում է բռնել մրցակցի ոտքերից։ Լոռու Կոխում մրցում են ազգային համազգեստով և մարզիկները կարող են բռնել մրցակցի շորերը նրան դուրս նետելու ժամանակ։ Մինչև 1980-ական թվականները Կոխը եղել է Հայաստանում օրինական սպորտաձև, եղել են նաև արհեստավարժ Կոխի մարզիկներ։ Ներկայումս մոտ 700 երեխա Հայաստանում մարզվում է Կոխով։
Խորհրդային ժամանակաշրջան խմբագրել
Սպորտը և հատկապես ըմբշամարտը հայաստանում սկսել է դառնալ հայտնի 1920 և 1930-ական թվականներին, սակայն միայն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո են խորհրդային մարզիկները մասնակցել միջազգային մրցաշարերին։ Սրագիս Վարդանյանը դարձել է Խորհրդային միության չեմպիոն երկու անգամ, 1940 և 1944 թվականներին։ Հաջորդ տարիներին հայ հունա-հռոմեական ըմբիշնռրը մեծ դեր ունեցան Խորհրդային միությունում։ Հայտնի մարզիկներից էին Արտեմ Տերյանը (Ըմբշամարտում առաջին օլիմպիական մրցանակակիր), Սուրեն Նալբանդյանը (1976 թվականի օլիմպիական չեմպիոն), Սանասար Հովհաննիսյանը (1980 թվականի օլիմպիական չեմպիոն), Նորայր Մուշեղյանը (1958 թվականի աշխարհի ճեմպիոն), Բենուր Փաշայանը (1982 և 1983 թվականների աշխարհի չեմպիոն), Լևոն Ջուլֆալակյանը (1986 թվականի աշխարհի չեմպիոն), Մնացական Իսկանդարյանը (1990, 1991, 1994 թվականների աշխարհի չեմպիոն).[9]
Անկախ Հայաստան խմբագրել
Հայաստանի ազատ ոճի ըմբշամարտի ֆեդերացիան և հունահռոմեական ըմբշամարտի ֆեդերացիան հիմնադրվել են 1992 թվականին և միացել են 1996 թվականին ՝ դառնալով Հայաստանի ըմբշամարտի ֆեդերացիա։ Այն պետական կառույց է, որը վերահսկում է սպորտաձևը երկրում[10]։ Ըստ Հայաստանի օլիմպիական կոմիտեի քարտուղար Ռազմիկ Ստեփանյանի 2009 թվականի դրությամբ Հայաստանի 10 մարզերում գործում են 25 մարզադպրոց, 304 մարզիչ 7.454 մարզիկ[11][12]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Finney, Susan (1993). The Revised Soviet Union. Good Apple. էջ 18. ISBN 9780866537384.
- ↑ Սերժ Սարգսյան. Ըմբշամարտը Հայաստանում ավանդաբար հարգված և հաջողության հասած մարզաձևերից մեկն է
- ↑ «Physical Education & Sports In Armenia». Republic of Armenia Ministry of Sports and Youth Affairs. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 21-ին.
- ↑ Wolfgang Decker, Wolfgang x (2007). Festschrift für Wolfgang Decker zum 65. Geburtstag. Hildesheim: Weidmann. էջ 224. ISBN 9783615003406.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Tyshler, edited by F.P Suslov, D.A. (2001). «Кох (Kokh)». Terminologii︠a︡ sporta : tolkovyĭ slovarʹ sportivnykh terminov : okolo 9500 terminov (ռուսերեն). Moscow: "SportAkademPress". էջ 480. ISBN 5-8134-0047-8.
{{cite book}}:|first=has generic name (օգնություն); External link in|chapter= - ↑ Green, ed. by Thomas A. (2001). Martial arts of the world : en encyclopedia. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. էջ 718. ISBN 9781576071502.
{{cite book}}:|first=has generic name (օգնություն) - ↑ Countries and Territories of the World: Volume II - Middle East & The Caucasus. էջ 582.
- ↑ Ispiryan, Mikayel (1984). Մարզանունների բացատրական բառարան [Dictionary of Sports]. Yerevan: Hayastan. էջ 68.
- ↑ «Veterans». Wrestling Federation of Armenia. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
- ↑ «WFRA History». Wrestling Federation of the Republic of Armenia. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
- ↑ «Սամվել Կարապետյան. "Ըմբշամարտը Հայաստանում լինելու է թիվ մեկ մարզաձեվը" [WFRA President: Wrestling will be number one sport in Armenia]». Aravot. 2009 թ․ հունվարի 9. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
- ↑ «Հայաստանի Հանրապետությունում գործող ըմբշամարտի մարզադպրոցներ ըստ մարզերի [Operating Wrestling schools in Armenia by provinces]». Wrestling Federation of Armenia. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.