Երզնկայի Աստվածաշունչ

Հայկական մանրանկարչության մագաղաթե ձեռագիր մատյան։ Գրվել և ծաղկվել է 1269-1270 թվականներին, Բարձր Հայքի Ավագ վանքի գրչատանը։ Գրիչներն են Մխիթարը, Հակոբը և Մովսեսը, պատվիրատուները՝ Երզնկայի արքեպիսկոպոս տեր Սարգիսն ու իր որդին՝ պարոն Հովհաննեսը։ Նրանց ջանքերով է կառուցվել Երզնկայի Ս.Փրկիչ եկեղեցին, նրանց անունները պահպանվել են նաև Ներսես Ա Մեծի մասունքների համար պատրաստված թանկարժեք մասնատուփի արձանագրության մեջ։

Երզնկայի Աստվածաշունչ

Առաջին ձեռագիրը

«Երզնկայի Աստվածաշունչը» մեզ հայտնի առաջին ձեռագիր Աստվածաշունչն է, որը պարունակում է Հին կտակարանի թեմաներով նկարներ։ Մինչ այդ Հին կտակարանի գրքերի սկիզբը զարդարել են գլխազարդերով կամ դրանց հեղինակների պատկերներով։ «Երզնկայի Աստվածաշունչ»-ում նույնպես կան հեղինակների պատկերներ, բայց որոշ գրքերի սկզբում զետեղված են թեմատիկ նկարազարդումներ։ Օրինակ, Նավեի որդու Հեսուի գրքի սկզբում պատկերված է հրեշտակի հայտնությունը նրան, Դատավորաց գրքի սկզբում՝ Գոթոնիելը, Գեդեոնը, նաև Սամսոնը՝ ավանակի ծնոտը ձեռքին, որով նա սպանել էր 1000 փղշտացու։ Առավել հաջողված են Հոբի և Դանիելի գրքերի սկզբներում տրված մանրանկարները։

Ձևավորումը

Ունի 38 նկար, որոնք պատկերում են Հին կտակարանի գրքերի հեղինակներին, Հիսուսին, ավետարանիչներին են։ Նկարազարդումևերում տիրապետող են կարմիրն ու կապույտը, գուներանգը մուգ Է։ Ոսկին թեմատիկ նկարներում սակավ է օգտագործվել, այն հատկապես առատ է խորաններում, կիսախորաններում և լուսանցազարդերում։ Նկարչի կարողությունը ցայտուն դրսնորվել է էջը որպես ամբողջական կոմպոզիցիա պատկերազարդելու ժամանակ։ Արտահայտիչ է գծային շեշտված ոճավորումը։ Բուսական զարդամոտիվները համադրվել են երկրաչափական տարրերին։

Յուրատիպ են ներկայացված տեքստերի հեղինակ-մարգարեները՝ պատկերված դիմացից, ոմանք՝ տեքստի սկզբնատառը գրելիս։ Ուշագրավ են նրանց հագուստների խոշոր, ազատ ուրվագծերով ծալքերը։ Կիսատոների օգտագործումը պատկերներին որոշակի ծավալայնություն է հաղորդում։ Գեղեցիկ է ձեռագրի օրնամենտալ հարդարանքը, որը շատ զուգահեռներ ունի կիլիկյան լավագույն օրինակների հետ։ Ճոխ զարդարված, ոսկու առատ կիրառմամբ, բարձրորակ մագաղաթի վրա գեղեցիկ բոլորգրով գրված այս ձեռագիրը հայկական մանրանկարչության գոհարներից է։ 17-րդ դարի ձեռագիրը գերվել է, ապա գնվել թուրքական փաշայից՝ Զիրաք անունով մի վաճառականի օգնությամբ, և տեղափոխվել Երուսաղեմի Ս.Հակոբյանց վանքի մատենադարան, որտեղ պահվում է առ այսօր (ձեռ. դ 1925)։ Իբրև Աստվածաշնչի Բարձր Հայքի բնագրային ավանդույթը կրող լավագույն նմուշ «Երզնկայի Աստվածաշունչն» ընդգրկվել է Հին կտակարանի հայկական թարգմանության քննական բնագրերի կազմման աշխատանքներում։

Գրականություն

• Տեր-Ներսեսյան Ս․, Երզնկայի 1269 թվականի Աստվածաշունչը, «Էջմիածին», 1966, համար 11-12։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո:

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 585)։