Վիքիպեդիա

Դելտայաձև մկան

Դելտայաձև մկան, մարդու ուսի կլորացված ուրվագիծըկազմող մկան է։ Այն նաև հայտնի է որպես «ուսի ընդհանուր մկան», հատկապես այլ կենդանիների մոտ, ինչպիսիք են տնային կատուները։ Անատոմիորեն դելտայաձև մկանը կազմված է մկանաթելերի երեք տարբեր խմբերից, մասնավորապես՝

  • առջային կամ անրակային մաս (pars clavicularis)
  • հետին կամ թիակային մաս (pars scapularis)
  • միջանկյալ կամ ակրոմիալ մաս (pars acromialis)
Դելտայաձև մկան
Տեսակmuscle organ type? և անատոմիական կառուցվածքների դաս
Ենթադասintrinsic muscle of shoulder?[1] և անհատական ​​անատոմիական կառուցվածք
Մասն էintrinsic muscle of shoulder?
Կազմված էanterior fibres of deltoid? և posterior fibres of deltoid?
Լատիներեն անվանումMusculus deltoideus
Զարկերականրակակրծքային զարկերակ, բազկոսկրի առաջային և հետին շրջադարձ զարկերակ
Նյարդանութային նյարդ
Նյարդայնացածaxillary nerve?[2], deltoid branch of anterior branch of axillary nerve? և deltoid branch of posterior branch of axillary nerve?
MeSHA02.633.567.300
Foundational Model of Anatomy32521
Terminologia Anatomica 98A04.6.02.002
Նկարագրված էԳրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)[3], Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի փոքր հանրագիտական բառարան և Մեյերի հանրագիտարանային բառարան (1888–1889)
 Deltoid muscle Վիքիպահեստում

Այնուամենայնիվ, ըստ էլեկտրոմիոգրաֆիայի, դելտայաձև մկանը բաղկացած է մկանաթելերի առնվազն յոթ խմբերից, որոնք կարող են ինքնուրույն կոորդինացվել նյարդային համակարգի[4] կողմից։

Նախկինում այն կոչվում էր դելտոիդեուս, իսկ այժմ այդպես է անվանվում որոշ անատոմների կողմից։ Մկանն դելտայաձև է կոչվել, քանի որ նման էր հունական մեծատառ դելտա (Δ) տառին։

30 ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ մարդկանց դելտայաձև մկանի միջին զանգվածը 191,9 գրամ է (6,77 ունցիա), որը տատանվում է 84 գրամից (3,0 ունցիա) մինչև 366 գրամ (12,9 ունցիա)[5]։

Կառուցվածք խմբագրել

Ծագում խմբագրել

  1. Առաջային կամ անրակային մկանաթելերն առաջանում են անրակի կողմնային երրորդականի առջևի եզրագծի և վերին մակերեսի մեծ մասից[6]։ Այս մկանաթելերը գտնվում են կրծքային մեծ մկանների կողմնային մկանաթելերին, ինչպես նաև այդ մկանների ջլերին կից։ Այս մկանաթելերը սերտորեն կապված են, սակայն կա մի փոքր տարածություն, որի միջով անցնում է գլխային երակը, որը խանգարում է երկու մկանների շարունակական մկանային զանգվածի ձևավորմանը[7]։
  2. Միջանկյալ կամ ակրոմիալ մկանաթելերն առաջանում են թիակի կտցաձև ելունի (ակրոմիոն) վերին մակերեսից[6]։
  3. Հետին կամ թիակային մկանաթելերն առաջանում են թիակի փշի հետին եզրագծի ստորին մասից[6]։

Տեղադրություն խմբագրել

Իրենց ծագման վայրից մկանաթելերը ձգվում են դեպի բազկոսկրի կողմնային մակերեսի մեջտեղում գտնվող դելտայաձև թմբկություն՝ միջանկյալ մկանաթելերն անցնում են ուղղահայաց, առաջայիններն՝ թեք դեպի հետ և կողմնային, իսկ հետիններն՝ թեք առաջ և կողմնային։ Ըստ տեղակայման դելտայաձև մկանն բաժանվում է 2 կամ 3 մասերի, որոնք համապատասխանում են մկանների ծագման երեք հատվածներին։ Մկանը կամարաձև է, ունի ամուր փակեղ՝ առաջային և հետին թերթիկներով, որոնք շրջապատում են միջանկյալ հյուսվածքն ու լրացուցիչ ընդլայնում գլխային երակի փակեղը։ Դելտայաձև փակեղը նպաստում է գլխային երակի փակեղին և կապված է միջմկանային միջային և կողմնային խտրոցների հետ[8]։

Արյունամատակարարում խմբագրել

Դելտայաձև մկանը արյունամատակարարվում է անրակակրծքային զարկերակով (անրակային և դելտայաձև ճյուղեր), բազկի առաջային և հետին շրջադարձ զարկերակներով և բազկի խորանիստ զարկերակով (դելտայաձև ճյուղ)։

Նյարդավորում խմբագրել

Դելտայաձև մկանը նյարդավորվում է անութային նյարդով[9]։ Անութային նյարդն առաջանում է պարանոցային հյուսակի C5 և C6 նյարդերի առջային ճյուղերից, վերին ցողունից, բազկային հյուսակի հետին ճյուղից[10]։

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ դելտայաձև մկանում կան յոթ նյարդամկանային հատվածներ։ Դրանցից երեքը գտնվում են մկանի առաջային մասում, մեկը միջանկյալ և երեքը հետին մասերում[4]։ Այս նյարդամկանային հատվածները նյարդավորվում են անութային նյարդի ավելի փոքր ճյուղերով և աշխատում են ուսագոտու այլ մկանների հետ՝ ներառյալ կրծքային մեծ և վերփշային մկանները[4]։

Առանցքային նյարդը երբեմն վնասվում է վիրահատությունների ժամանակ, օրինակ՝ կրծքագեղձի քաղցկեղի դեպքում։ Այն կարող է վնասվել նաև բազկոսկրի գլխի առաջային տեղաշարժի հետևանքով[11]։

Գործառույթ խմբագրել

 
Դելտայաձև մկան

Երբ դելտայաձև մկանի մկանաթելերը միաժամանակ կծկվում են, ձեռքը ճակատային հարթությամբ կատարում է զատում։ Առավելագույն զատման համար պետք է ձեռքը պտտել միջանցիկ[12]։ Դելտայաձև մկանն կրծքային մեծ և մեջքի լայնագույն մկաններին՝ որոնք ապահովվում են ձեռքի առբերումը, անտագոնիստ է։ Առջային մկանաթելերն օգնում են կրծքային մեծ մկանին ուսերը ծալելու համար։ Դելտայաձև մկանի առաջային մկանաթելերն մասնակցում են նաև ենթաթիակային մկանի հետ բազկոսկրի ներսային (միջային) պտտմանը։ Միջանկյալ մկանաթելերը կատարում են ուսի հիմնական զատում, երբ ուսը պտտվում է դեպի ներս, և կատարում են ուսի լայնակի զատում, երբ ուսը պտտվում է դեպի դուրս։ Միջանկյալ մկանաթելերը զգալիորեն չեն օգտագործվում խիստ լայնակի երկարացման ժամանակ (ուսի պտտում դեպի ներս), ինչպես օրինակ թիավարման շարժումների դեպքում, որոնց ժամանակ օգտագործվում հետին խմբի մկանաթելերը։ Հետին խմբի մկանաթելերն օգնում են մեջքի լայնագույն մկանին՝ ուսը տարածելու համար։ Մյուս լայնակի տարածիչները՝ ստորփշային և փոքր կլոր մկանները, դելտայաձև մկանի հետին խմբի մկանաթելերի հետ մասնակցում են ուսի՝ դեպի դուրս պտտմանը, որպես ուսի՝ դեպի ներս պտտող մկանների անտագոնիստներ։

Մարդկանց մոտ դելտայաձև մկանի կարևոր գործառույթն է կանխել բազկոսկրի գլխիկի տեղաշարժումը, ծանր բեռներ կրելու ժամանակ։ Զատումն օգնում է տեղափոխվող առարկաները ազդրերից ավելի ապահով հեռավորության վրա պահել՝ խուսափելու համար դրանց հարվածելուց, որը լինում է ծանր աթլետիկայի ժամանակ։ Այն նաև ապահովում է ուսային հոդում ձեռքի և բազկի արագ շարժումները[5]։ Միջանկյալ մկանաթելերն ամենաարդյունավետ դիրքում են ուսը զատելու համար, որին մասնակցում են նաև առաջային և հետին խմբի մկանաթելերը[13]։

Դելտայաձև մկանը պատասխանատու է ձեռքը թիակի հարթությունում բարձրացնելու համար, և դրա կծկումը նաև բարձրացնում է բազկոսկրի գլխիկը։ Որպեսզի կանխվի թիակի կտցաձև ելունի սեղմումը բազկոսկրի գլխիկին և վերփշային մկանի ջլի վնասումը, տեղի է ունենում պտտվող ուսի որոշ մկանների միաժամանակյա կծկում, այս դերը հիմնականում կատարում են ստորփշային և ենթաթիակային մկանները։ Չնայած դրան, ձեռքի բարձրացման առաջին 30°-ից 60°-ի ընթացքում կարող է լինել բազուկի գլխի 1-3 մմ վեր շարժում[5]։

Կլինիկական նշանակություն խմբագրել

Դելտայաձև մկանի ամենատարածված վնասումներն են պատռվածքները, ճարպային ատրոֆիան և էնթեզոպաթիան։ Դելտայաձև մկանի պատռվածքներ հազվադեպ են հանտիպում և հաճախ կապված են ուսի տրավմատիկ տեղաշարժի կամ պտտվող բռունցքի զանգվածային պատռվածքների հետ։ Մկանային ատրոֆիան կարող է առաջանալ տարբեր պատճառներից, ներառյալ ծերացումը, մկանի չօգտագործումը, դեներվացիան, մկանային դիստրոֆիան, կախեքսիան և յաթրոգեն վնասվածքը։ Դելտայաձև բազկային էնթեզոպաթիան չափազանց հազվադեպ է հանդիպում և կապված է մեխանիկական վնասման հետ։ Դելտայաձև կտցային էնթեզոպաթիան հանդիսանում է սերոնեգատիվ սպոնդիլարտրոպաթիաներին բնորոշ նշան, որի հայտնաբերման համար կատարվում է համապատասխան կլինիկական և շճաբանական հետազոտություն[14]։

Այլ կենդանիներ խմբագրել

Դելտայաձև մկանը հանդիպում է ոչ միայն մարդկանց այլև մեծ մարդանման կապիկների մոտ։ Մարդու դելտայաձև մկանը նույնքան համաչափ է, որքան պտտվող ուսի մկանները կապիկների մոտ, ինչպիսին օրանգուտանն է, որն ներգրավված են բրախիացիայի մեջ և ունի մկանային զանգված, որն անհրաժեշտ է մարմնի քաշը ուսերին պահելու համար։ Մյուս կապիկների մոտ, ինչպիսին սովորական շիմպանզեն է, դելտայաձև մկանն շատ ավելի մեծ է, քան մարդկանց մոտ, այն կշռում է միջինը 383,3 գրամ՝ մարդկանց 191,9 գրամի դիմաց։ Սա արտացոլում է ուսերը, մասնավորապես պտտվող ուսը, ամրացնելու անհրաժեշտությունը բռունցքով քայլող կապիկների մոտ՝ ամբողջ մարմնի քաշը պահելու համար։ Դելտոիդ մկանը և՛ չղջիկի, և՛ պտերոզավրի թևերի մկանների հիմնական բաղադրիչն է[15], սակայն պսակային խմբի թռչունների մոտ այն խիստ կրճատված է, քանի որ նրանք նպաստում են կրծքավանդակի կցված մկաններին։ Մեզոզոյան որոշ թռչող թերոպոդներ, այնուամենայնիվ, ունեին ավելի զարգացած դելտայաձև մկան[16]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  • Standring, S. (2005). Gray's Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice (39th ed.). Elsevier Churchill Livingstone.
  1. ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
  2. ↑ Palastanga N., Soames R. Anatomy and Human Movement Structure and Function 6th edition — 6 — 2012. — ISBN 978-0-7020-3553-1
  3. ↑ http://www.bartleby.com/107/123.html
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Brown, J.M.M.; Wickham, J.B.; McAndrew, D.J.; Huang, X.-F. (2007-02). «Muscles within muscles: Coordination of 19 muscle segments within three shoulder muscles during isometric motor tasks». Journal of Electromyography and Kinesiology (անգլերեն). 17 (1): 57–73. doi:10.1016/j.jelekin.2005.10.007.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Potau, J. M.; Bardina, X.; Ciurana, N.; Camprubí, D.; Pastor, J. F.; de Paz, F.; Barbosa, M. (2009-10). «Quantitative Analysis of the Deltoid and Rotator Cuff Muscles in Humans and Great Apes». International Journal of Primatology (անգլերեն). 30 (5): 697–708. doi:10.1007/s10764-009-9368-8. ISSN 0164-0291.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 SECTION 13 Paediatric Orthopaedics. Oxford University Press. 2011 թ․ հունվարի 1.
  7. ↑ Leijnse, J. N. A. L.; Han, S.-H.; Kwon, Y. H. (2008-12). «Morphology of deltoid origin and end tendons - a generic model». Journal of Anatomy (անգլերեն). 213 (6): 733–742. doi:10.1111/j.1469-7580.2008.01000.x. PMC 2666142. PMID 19094189.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link)
  8. ↑ Rispoli, Damian M.; Athwal, George S.; Sperling, John W.; Cofield, Robert H. (2009-05). «The anatomy of the deltoid insertion». Journal of Shoulder and Elbow Surgery (անգլերեն). 18 (3): 386–390. doi:10.1016/j.jse.2008.10.012.
  9. ↑ Kuroha, Kazushige; Zinovieva, Alexandra; Hellen, Christopher U. T.; Pestova, T.V. (2019 թ․ մարտի 7). «RIBOSOME RESCUE AND CO-TRANSLATIONAL QUALITY CONTROL». Proceedings of the Conference “Viruses: Discovering Big in Small” in celebration of the 90th birthday and 70 years of research by Professor Vadim I. Agol (March 11-12, 2019, Moscow, Russia). TORUS PRESS. doi:10.30826/viruses-2019-14.
  10. ↑ Iqbal, A.; McLoughlin, E.; Patel, A.; Davies, A.M.; James, S.L.; Botchu, R. (2019-11). «A diagnostic Approach to Deltoid Muscle Masses». Muscle Ligaments and Tendons Journal. 09 (04): 600. doi:10.32098/mltj.04.2019.16. ISSN 2240-4554.
  11. ↑ Avis, Duncan; Power, Dominic (2018-03). «Axillary nerve injury associated with glenohumeral dislocation: A review and algorithm for management». EFORT Open Reviews (անգլերեն). 3 (3): 70–77. doi:10.1302/2058-5241.3.170003. ISSN 2396-7544. PMC 5890131. PMID 29657847.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link)
  12. ↑ Gradl, Georg (2018). Distal Radius Fracture. Cham: Springer International Publishing. էջեր 201–225. ISBN 978-3-319-68627-1.
  13. ↑ Baglin, Colin (2012-06). «Fixing the climate». Physics World. 25 (06): 16–17. doi:10.1088/2058-7058/25/06/26. ISSN 0953-8585.
  14. ↑ Arend, Carlos Frederico (2014-04). «Role of Sonography and Magnetic Resonance Imaging in Detecting Deltoideal Acromial Enthesopathy». Journal of Ultrasound in Medicine. 33 (4): 557–561. doi:10.7863/ultra.33.4.557. ISSN 0278-4297.
  15. ↑ Witton, Mark P. (2013). Pterosaurs: natural history, evolution, anatomy. Princeton: Princeton Univ. Press. ISBN 978-0-691-15061-1.
  16. ↑ Voeten, Dennis F. A. E.; Cubo, Jorge; de Margerie, Emmanuel; Röper, Martin; Beyrand, Vincent; Bureš, Stanislav; Tafforeau, Paul; Sanchez, Sophie (2018 թ․ մարտի 13). «Wing bone geometry reveals active flight in Archaeopteryx». Nature Communications (անգլերեն). 9 (1). doi:10.1038/s41467-018-03296-8. ISSN 2041-1723. PMC 5849612. PMID 29535376.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դելտայաձև_մկան&oldid=9484505» էջից