Գալիլեյան արբանյակներ, Յուպիտերի 4 խոշորագույն արբանյակների (Իո, Եվրոպա, Գանիմեդ և Կալիստո) ընդհանուր անվանումն է։ Դրանք Արեգակնային համակարգի ամենամեծ արբանյակներից են և դիտելի են փոքր աստղադիտակով։

Յուպիտերը իր չորս արբանյակների հետ։ Դրանք են, վերևից ներքև, Իոն, Եվրոպան, Գանիմեդը և Կալիստոն։

Այս արբանյակները հայտաբերվել են Գալիլեյ Գալիլեոյի կողմից 1610 թվականի հունվարի 7-ին իր կառուցած պատմության մեջ հայտնի որպես առաջին աստղադիտակով։ Արբանյակների հատնագործման մեկ այլ թեկնածու էր գերմանացի աստղագետ Սիմոն Մարիուսը, որը դիտել էր այն 1609 թվականին, բայց չէր հրատարակել հայտնաբերված տվյալները։ Կան նաև կողմնակի փաստեր, որոնք հուշում են, որ արբանյակների մասին տեղյակ էին Հին Բաբելոնում և Հին Եգիպտոսում՝ հիմնվելով այն հանգամանքի վրա, որ իրենց առասպելաբանության մեջ Յուպիտերի համարժեքը հանդիսացող էակներն ունեին կամ 4 որդին, կամ էլ 4 շուն։

Անունները

խմբագրել

1614 թ. Սիմոն Մարիուսի առաջարկած անունները միայն 20-րդ փոխարինեցին չորս Մեդիչի եղբայրների պատվին Գալիլեյի կողմից ստացած «Մեդիչիների մոլորակներ» անվանը։
Մարիուսն արբանյակներին շնորհել էր հռոմեական Յուպիտեր աստծուն համարժեք Հունական դիցբանության Զևսի սիրուհիների անունները;

Անվանում Նկար Տրամագիծ
(կմ)
Զանգված
(կգ)
Ուղեծրի
շառավիղ (կմ)
Ուղեծրային
պարբերություն
Իո   3643 8.93×1022 421 800 1, 77 օր
Եվրոպա   3122 4.8×1022 671 100 3, 55 օր
Գանիմեդ   5262 1.48×1023 1 070 400 7, 16 օր
Կալիստո   4821 1.08×1023 1 882 700 16, 69 օր