Բրյոնսթեդ-Լոուրիի թթվահիմնային տեսություն

Բրյոնսթեդ-Լոուրիի թթվահիմնային տեսությունը առաջարկվել է 1923 թվականին Յոհաննես Նիկոլաուս Բրյոնսթեդի և Թոմաս Մարտին Լոուրիի կողմից։ Տեսության գաղափարն այն է, որ թթուն փոխազդում է հիմքի հետ՝ առաջացնելով զուգորդված հիմք և զուգորդված թթու։

Յոհաննես Նիկոլաուս Բրյոնսթեդ և Թոմաս Մարտին Լոուրի

Սահմանումներ

խմբագրել

Ըստ Արենիուսի տեսության` թթուները դասակարգվում են որպես միացություններ, որոնք ջրային լուծույթում դիսոցվելիս տալիս են H+ (ջրածնի իոն)։ Հիմքերը ջրային լուծույթում դիսոցվելիս տալիս են OH (հիդրօքսիդ իոն)[1]։

1923 թվականին ֆիզքիմիկոսներ Յոհաննես Նիկոլաուս Բրյոնսթեդը Դանիայում և Թոմաս Մարտին Լոուրին Անգլիայում միմյանցից անկախ սահմանեցին մի տեսություն, որն այժմ կրում է նրանց անունները[2][3][4]։ Բրյոնսթեդ-Լոուրիի տեսությունում թթուներն ու հիմքերը սահմանվում են միմյանց հետ ռեակցվելու ունակությամբ և ձևով։ Թթուների և հիմքերի սահմանումը տրվում է հետևյալ հավասարակշռային ռեակցիայի միջոցով

թթու + հիմք   զուգորդված հիմք + զուգորդված թթու

HA թթվի համար այս արտահայտությունը կգրվի հետևյալ կերպով

HA + B   A + HB+

Հավասարակշռության   նշանը ցույց է տալիս, որ ռեակցիան կարող է ընթանալ ինչպես ուղիղ, այնպես էլ հակառակ ուղղություններով։ HA թթուն կարող է կորցնել պրոտոն և վերածվել A զուգորդված հիմքի։ B հիմքը կարող է ընդունել պրոտոն` վերածվելով HB+ զուգորդված թթվի։ Հիմնականում թթվահիմնային ռեակցիաները ընթանում են բավական արագ, այնպես, որ ռեակցիայի բաղադրիչները գտնվում են շարժուն հավասարակշռության մեջ[5]։

Ջրային լուծույթներ

խմբագրել

Դիտարկենք հետևյալ թթվահիմնային ռեակցիան

CH
3
COOH
+ H
2
O
  CH
3
COO
+ H
3
O+

Քացախաթթուն` CH
3
COOH
, թթու է, քանի որ ջրին (H
2
O
) տրամադրում է պրոտոն՝ առաջացնելով զուգորդված հիմք՝ ացետատ իոն (CH
3
COO
)։ Ջուրը՝ H
2
O
, հիմք է, քանի որ ընդունում է պրոտոն՝ առաջացնելով զուգորդված թթու՝ հիդրոնիում իոն (H
3
O+
)[6]։

Թթվահիմնային ռեակցիայի հակադարձ ռեակցիան ևս թթվահիմնային ռեակցիա է։

H
3
O+
+ CH
3
COO
  CH
3
COOH
+ H
2
O

Ամֆոտեր միացություններ

խմբագրել
 
Ջրի ամֆոտեր հատկությունը

Ջուրը ամֆոտեր միացություն է, քանի որ կարող է հանդես գալ որպես թթու և հիմք։ Աջ մասում ցուցադրված նկարում ջրի մոլեկուլներից մեկը տալիս, իսկ մյուսը վերցնում է H+ իոն։

Ամֆոտեր միացությունների այլ օրինակ է ալյումինի հիդրօքսիդը՝ Al(OH)3

Al(OH)3 + OH   Al(OH)4, գործում է որպես թթու
3H+ + Al(OH)3   3H2O + Al3+(ջր), գործում է որպես հիմք

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Myers, Richard (2003). The Basics of Chemistry. Greenwood Publishing Group. էջեր 157–161. ISBN 978-0-313-31664-7.
  2. Masterton, William; Hurley, Cecile; Neth, Edward (2011). Chemistry: Principles and Reactions. Cengage Learning. էջ 433. ISBN 1-133-38694-6.
  3. Ebbing, Darrell; Gammon, Steven D. (2010). General Chemistry, Enhanced Edition. Cengage Learning. էջեր 644–645. ISBN 0-538-49752-1.
  4. Whitten, Kenneth; Davis, Raymond; Peck, Larry; Stanley, George (2013). Chemistry. Cengage Learning. էջ 350. ISBN 1-133-61066-8.
  5. Lew, Kristi (2009). Acids and Bases. Infobase Publishing,. ISBN 9780791097830.{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  6. Patrick, Graham (2012). Instant Notes in Organic Chemistry. Taylor & Francis. էջ 76. ISBN 978-1-135-32125-3.