Ապոկենտրոն և պերիկենտրոն
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Ապոկենտրոն կամ ափելիոն (հին հունարեն՝ από - «ապո»՝ հեռու և «հելիոս»՝ Արեգակ բառերից - արևահեռ կետ) և պերիկենտրոն (հին հունարեն՝ περί «պերի» - շուրջ, մոտ), աստղագիտական հասկացություններ, երկնային մարմնի ուղեծրի կետեր, կենտրոնական մարմնին ամենամոտ և ամենահեռու կետերը։
2021 թվականի հուլիսի 6-ին Երևանի ժամանակով 02։47-ին Երկիրը գտնվել է Արեգակից ամենահեռու դիրքում․ հեռավորությունը 152 171 522 կմ[1]։
Անվանումների ստուգաբանություն
խմբագրելԵրբեմն «կենտրոն» բառի փոխարեն օգտագործվում են «պերի-» («ապո-») նախածանցի համադրությունը այն մարմնի անվանման հետ, որի շուրջ կատարվում է պտույտը (հելիոս`արև, գեո`Երկիր, աստրա`աստղ և այլն)։ Այս դեպքերում երբեմն օգտագործվում են հետևյալ անվանումները՝
- Արեգակի շուրջ պտտվող մարմինների ուղեծրերում (օրինակ, մոլորակների, աստերոիդների և գիսաստղերի) պերիկենտրոնն ու ապոկենտրոնն անվանում են համապատասխանաբար պերիհելի և ապոհելի։
- Լուսնի և Երկրի արհեստական արբանյակների ուղեծրերում - պերիգեյ և ապոգեյ։
- Կրկնակի աստղերի ուղեծրերում` պերիաստր և ապոաստր։
Ապոկենտրոնը սահմանված է միայն էլիպտիկ ուղեծրերի համար։ Պարաբոլիկ և հիպերբոլիկ ուղեծրերն ունեն միայն պերիկենտրոն։ Քանի որ Երկրի ուղեծիրն էլիպսաձև է, Արեգակից հեռավորությունը փոփոխվում է մոտ 147-152 միլիոն կմ-ի սահմաններում։
Ավելի վաղ ուղեծրերի այս երկու ծայրակետերի համար օգտագործվում էր նաև ընդհանրացնող ասպիդ բառը (հին հունարեն՝ ἁψίς - աղեղ, կամար, ցցվածք)։
Ասպիդ հատվածը, այն գիծն է, որը միացնում է ուղեծրի պերիկենտրոնը և ապոկենտրոնը, Էլիպտիկ ուղեծրերի համար ասպիդ հատվածը համընկնում է էլիպսի մեծ առանցքի հետ (a) և անցնում է կիզակետով։ Ուղեծիրը որը չի գտնվում այլ ազդեցության տակ սիմետրիկ է ապիդի հատվածով։
Պերի- և ապոկենտրոնների շառավիղները - այս կետերի հեռավորություններն են կիզակետից (որտեղ գտնվում է կենտրոնական երկնային մարմինը)՝
- պերիկենտրոնի շառավիղը
- ապոկենտրոնի շառավիղը
Պերիգեյ և ապոգեյ
խմբագրելԱրևամերձ կետ կամ Պերիգեյ (հին հունարեն՝ περίγειος, περί մոտ և γειος — Արեգակ, բառացիորեն «մերձերկրյա»), Երկրագնդի շուրջ պտտվող երկնային մարմնի ուղեծրի Երկրագնդին ամենամոտ կետը, սովորաբար Լուսնի կամ Երկրի արհեստական արբանյակի։
Այլ մարմինների ազդեցության ուժերը հանգեցնում են պերիգեյի տարածության մեջ դիրքի փոփոխության։ Այսպես, օրինակ, Արեգակի ձգողության ուժի ազդեցության տակ Լուսնի պերիգեյը շարժվում է ուղեծրով նույն ուղղությամբ, ինչպես և Լուսինը, կատարելով ամբողջական պտույտ 8,85 տարվա ընթացքում։ Երկրի արհեստական արբանյակների պերիգեյի փոփոխությունը հիմնականում պայմանավորված է Երկրագնդի ոչ գնդաձև լինելով, ընդ որում այս շարժման մեծությունը և ուղղությունը կախված են արբանյակի ուղեծրի հարթության թեքումից Երկրագնդի հասարակածի նկատմամբ։
Պերիգեյից մինչև Երկրագնդի կենտրոնը ընկած հեռավորությունը անվանում են պերիգեյան հեռավորություն։
Արևահեռ կետ կամ Ապոգեյ (հին հունարեն՝ απόγεια, από — հեռու և γεια, Արեգակ, բառացիորեն «երկրից»), Երկրագնդի շուրջ պտտվող երկնային մարմնի ուղեծրի Երկրագնդին ամենահեռու ընկած կետը, սովորաբար Լուսնի կամ Երկրի արհեստական արբանյակի։
Ապոգեյի կետը ուղղակիորեն հակադարձ է պերիգեյին, քանզի այս երկու կետերը հանդիսանում են ասպիդ հատվածի երկու վերջնակետերը, նրանք փոխում են իրենց դիրքը ասպիդ հատվածի դիրքի փոփոխության հետ։ Այսպիսով, օրինակ Լուսնի ապոգեյի հատվածի ուղղության փոփոխությունը անմիջականորեն ստացվում է նրա ուղեծրի պերիգեյի փոփոխությունից։ Ինչ վերաբերվում է հեռավորությանը, ապա ապոգեյի հեռավորությունը կախված է Լուսնի ուղեծրի էքսցենտրիսիտետի և նրա մեծ առանցքի փոփոխությունից։
Փոխաբերական իմաստով
խմբագրելԱպոգեյ, բարձրագույն կետ, ինչ որ բանի ծաղկում։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «ՀՈՒԼԻՍԻ 6-ԻՆ ԵՐԿԻՐԸ ԿԳՏՆՎԻ ԱՐԵՎԱՀԵՌ ԿԵՏՈՒՄ». www.bao.am. ՀՀ ԳԱԱ Վ. Համբարձումյանի անվ. Բյուրականի աստղադիտարան, Մամուլի հաղորդագրություն. 05.07.2021. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 14-ին.
Արտաքին հղումներ
խմբագրելԱյս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 26)։ |