Այն մասին, թե ինչպես մեկ գյուղացի երկու գեներալ կերակրեց

«Այն մասին, թե ինչպես մեկ գյուղացի երկու գեներալ կերակրեց» (ռուս.՝ По́весть о том, как оди́н мужи́к двух генера́лов прокорми́л), Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրինի երգիծական հեքիաթը, որը գրվել և առաջին անգամ տպագրվել է 1869 թվականին։

Այն մասին, թե ինչպես մեկ գյուղացի երկու գեներալ կերակրեց ռուս.՝ Повесть о том, как один мужик двух генералов прокормил
Տեսակ	հեքիաթ և գրական ստեղծագործություն
Ժանր	հեքիաթ և երգիծանք
Հեղինակ	Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրին
Բնագիր լեզու	ռուսերեն
Գրվել է	1869
Հրատարակչություն	Հայրենական գրառումներ
Հրատարակվել է	1869

Սյուժե

Ըստ սյուժեի երկու պաշտոնաթող գեներաներալներ, թոշակի անցնելով, անհայտ կերպով հայտնվում են անմարդաբնակ կղզում։ Նրանք ցանկանում են դուրս գալ կղզուց, սակայն չեն կարողանում, քանի որ չեն հասկանում, թե լույսը որ կողմից է գալիս։ Կղզու անտառում նրանք տեսնում են շատ կենդանիների։ Զարմանքով նրանք առաջին անգամ իմանում են, որ սնունդը նախնական տեսքով թռչում է, լողում և աճում է ծառերին։ Քաղցած գեներալները գրեթե ուտում են միմիյանց։ Շուտով նրանք որոշում են գտնել մի տղամարդու (այսինքն՝ գյուղացու), որը կարող է նրանց կերակրել։ Գեներալները կղզում գտնում են մի գյուղացու և նրան հրամայում են, որ կերակուր պատարաստի իրենց համար։ Հագենում են և սկսում են կարոտել Պետերբուրգը։ Տղամարդը նավակ է կառուցում նրանց համար և ծովով ուղարկում է դեպի Պետերբուրգ։ Պետերբուրգ հասնելուն պես նրանք սնվում են, խմում և գնում գանձապետարան։ Կղզում իրենց փրկության համար երախտագիտություն հայտնելով՝ նրանք տղամարդուն մեկ բաժակ օղի և մի արծաթե տուփ են ուղարկում, բացականչելով՝ «ուրախացիր տղամարդ»։

Ստեղծման և հրատարակման պատմություն

Հեքիաթի գաղափարը, հավանաբար, հղացել է 1867 թվականի աշնանը, երբ Սալտիկով-Շչեդրինը աշխատում էր «Պոմպադուրներ և Պոմպադուրուհիներ» շարքից «Ծեր կատուն հանգստության մեջ» ակնարկի վրա։ Ակնարկում ներկայացված է վարչափիլիսոփայական տրակտատ թոշակառու Պոմպադուրի մասին. «Որ, եթե ես ապրեի անմարդաբնակ կղզում և զրուցակիցս միայն գրասենյակի ղեկավա՞ր լիներ»։ Շչեդրինոգետների կարծիքով, այս սյուժեն նաև Սալտիկովին հուշում էր ապագա հեքիաթի գաղափարի մասին։ Ենթադրվում է, որ հեքիաթի վրա աշխատանքը տարվել է 1868 թվականի դեկտեմբերին`1869 թվականի հունվարի առաջին կեսին, այդ ժամանակահատվածին է վերագրվում նաև հեղինակի խմբագրած ձեռագիր հավաքածուն, որի սկզբնական անունն է եղել՝ «Երկու գեներալները։ (Գրված է կոլեգիայի խորհրդական Ռուդոմազինի խոսքերից)»։ «Պատմվածքը» առաջին անգամ լույս է տեսել 1869 թվականի փետրվարի 10-ին «Վայրի հողատերը» հեքիաթի և «Տարելիցը» պատմվածքի հետ միասին՝ Հայրենական գրառումներ ամսագրի № 2 համարում, հետևյալ անվամբ՝ «Պատմվածք այն մասին, թե ինչպես մի տղամարդ կերակրեց երկու գեներալների։ (Գրված է կոլեգիայի խորհրդական Ռուդոմազինի խոսքերից)»։ Հեքիաթը տպագրվել է որպես «Երեխաների համար» երգիծական շարքի առաջին մաս, որը հետագայում չի օգտագործվել։

1878 թվականին հեքիաթը Սալտիկովի կողմից վերահրատարակվել է «Հեքիաթներ և պատմվածքներ» ժողովածուում։ Վերահրատարակման համար կատարվել են աննշան ուղղումներ, մասնավորապես, ավելացվել են ավարտական բառեր. «զվարճացի՛ր, տղամարդ»։ Բացի այդ, հանվել է ենթավերնագիրը, իսկ վերնագրում հայտնվել է տղամարդ բառը (1869 թվականին լրիվ անվանումը նշված էր միայն ամսագրի հրապարակման մեջ)։ Հետագայում գրողը հեքիաթի մեջ որևէ փոփոխություն չի արել, մինչ օրս այն վերահրատարակվում է 1878 թվականի խմբագրությունում։

Ստեղծագործությունը լավ ընդունված էր Սալտիկովի ժամանակակիցների կողմից, օրինակ Գերցենի կողմից, որը Նիկոլայ Օգարյովին ուղղված 1869 թվականի մարտի 14-ի նամակում հարցրել է․ «Իսկ դու «Հայրենական գրառումներում» կարդացել ես «Երկու գեներալների պատմությունը», այն հիասքանչ է»։ 1879 թվականի մայիսի 27-ին (15) Տուրգենևը ընթերցեց հեքիաթը Փարիզի ռուսական գաղութի օգտին անցկացվող գրական-երաժշտական ցերեկույթին և հոգ էր տանում, որ այն ֆրանսերեն թարգմանվի։

Քննադատություն

Խորհրդային գրաքննադատների կարծիքով, հեքիաթում արտացոլվել են աշխատավոր գյուղացիության իշխող դասակարգի և ստորադաս դասի հարաբերությունները։ Բարձր դասի կախվածությունը ցածրից պարզ և հստակորեն ցույց տալու համար, Սալտիկովը ընթերցողի համար ստեղծել է անսպասելիորեն այնպիսի պայմաններ, որը նման է Դեֆոյի «Ռոբինզոն Կրուզոյի արկածները» ստեղծագործությանը։ Վլադիմիր Բասկակովն ու Ալեքսեյ Բուշինն ընդգծում են, որ գրողը ցույց տալով գեներալների նկատմամբ տղամարդու գործնական գերակայությունը, միաժամանակ դատապարտում է ազգային զանգվածների պասիվությունը, նրանց անհաշտ ենթակայությունը, հաշտեցումը գոյություն ունեցող կարգի հետ։

Հրապարակման տեքստ

Ստորև ներկայացված են ստեղծագործության տեքստի գիտական և ամենահեղինակավոր հրապարակումները․

• Պատմվածք այն մասին, թե ինչպես մի տղամարդ կերակրեց երկու գեներալների // Քսան հատորներով ստեղծագործությունների հավաքածու / Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրին. — Մ. : Գեղարվեստական գրականություն (հրատարակչություն), 1974. — Т. 16, գիրք I: Հեքիաթներ։ 1869—1896; Пёстрые письма: 1884—1886 / Подготовили текст тома В. Н. Баскаков, В. Э. Боград ; примечания В. Н. Баскакова, А. С. Бушмина, К. И. Тюнькина. — С. 7—13. — 528 с. — 52 500 экз.
• Պատմվածք այն մասին, թե ինչպես մի տղամարդ կերակրեց երկու գեներալների // Հեքիաթներ / Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրին; издание подготовили В. Н. Баскаков, А. С. Бушмин ; ответственный редактор С. А. Макашин. — Լ. : Наука (հրատարակչություն) (լենինգրադյան բաժին), 1988. — С. 5—10. — 280 с. — (Գրական հուշարձաններ / Академия наук СССР; председатель редколлегии Дмитрий Лихачёв). — 100 000 экз.

Էկրանավորում

Ինչպես մի տղամարդ կերակրեց երկու գեներալների (մուլտիպլիկացիոն, Սոյուզմուլտֆիլմ, 1965)։

Գրականություն

• Базанова В. И. «Сказки» М. Е. Салтыкова-Щедрина. — М.—Л. : Художественная литература (ленинградское отделение). — 103 с. — (Массовая историко-литературная библиотека).
• Бухштаб Б. Я. Сказки М. Е. Салтыкова-Щедрина. — Л. : [б. и.], 1958. — 38 с.
• Бушмин А. С. Сказки Салтыкова-Щедрина. — 2-е издание, доработанное. — Л. : Художественная литература (ленинградское отделение), 1976. — 275 с.
• Бушмин А. С. «Сказки» М. Е. Салтыкова-Щедрина // Салтыков-Щедрин М. Е. Сказки :

[рус.] / Издание подготовили В. Н. Баскаков, А. С. Бушмин; ответственный редактор С. А. Макашин. — Л. : Наука (ленинградское отделение), 1988. — С. 204—222. — 280 с.

• Бушмин А. С., Баскаков В. Н. «Сказки» Салтыкова-Щедрина. Становление жанра. Творческая история. Восприятие // Салтыков-Щедрин М. Е. Сказки :

[рус.] / Издание подготовили В. Н. Баскаков, А. С. Бушмин; ответственный редактор С. А. Макашин. — Л. : Наука (ленинградское отделение), 1988. — С. 223—244. — 280 с.

• Баскаков В. Н., Бушмин А. С. Повесть о том, как один мужик двух генералов прокормил // Салтыков-Щедрин М. Е. Сказки / Издание подготовили В. Н. Баскаков, А. С. Бушмин; ответственный редактор С. А. Макашин. — Л. : Наука (ленинградское отделение), 1988. — Примечания. — С. 246—248. — 280 с.
• Турков А. М. Салтыков-Щедрин. — 2-е издание, исправленное и дополненное. — М. : Молодая гвардия, 1965. — 367 с. — (Жизнь замечательных людей).
• Тюнькин К. И. Салтыков-Щедрин. — М. : Молодая гвардия, 1989. — 622 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 5-235-00222-9.