Աբու Աբդուլլահ Մուհամմեդ իբն Ջաբիր իբն Սինան ալ-Ռակկի ալ-Հարրանի ալ Սաբի ալ-Բատտանի (արաբ․՝ أبو عبد الله محمد بن جابر بن سنان الحراني الصابي البتاني‎‎‎‎, մոտ 858[2][3], Խառան, Աբասյան խալիֆայություն - մոտ 929[2][3][4][…], Սամարրա, Աբասյան խալիֆայություն), միջնադարի աստղագետ և մաթեմատիկոս։ Դատելով անունից ծագումով սաբիա է։ Միջնադարյան Եվրոպայում հայտնի է եղել Albategnius լատինականացված անունով։ Ալ-Բատտանին Ալ-Ռակկայում և Դամասկոսում 877 և 919 թվականների միջև անց է կացրել բազմաթիվ աստղագիտական դիտումներ, դրանց արդյունքների հիման վրա կազմել է «Սաբեյական զիջը»։ Ավելի ստույգ, քան Պտղոմեոսը որոշեց դեպի հասարակած արեգակնային ուղեծրի թեքությունը՝ 23°35′41″, և գիշերահավասարի ազդարարումը՝ 54,5″ մի տարով կամ 1° 66 տարում։ Զիջի մեջ մաթեմաթիկական մասում Ալ-Բատտանին նկարագրում է կորնթարդ եռանկյունու հաշման մեթոդները, որը հետագայում զարգացրեցին իսլամական աշխարհի այլ մաթեմատիկոսները։ Ալ-Բատտանին գրել է նաև «Երկնային լուսատունների հեռավորությունների մասին աշխատություն» և մի շարք այլ աստղագիտական աշխատություններ։ Ալ-Բատտանիին նաև հաջողվեց հաշվել արեգակնային տարին, ընդ որում նրա տվյալները լրիվությամբ համապատասխանում են ժամանակակից տվյալներին (24 վայրկյան սխալմամբ)։ Ալ-Բատտանիի Զիջը թարգմանվել է լատիներեն լեզվով 1116 թվականին Պլատոնի (Plato Tiburtinus ) կողմից։ Այն մեծ ազդեցություն է գործել եվրոպական աստղագիտության վրա, ընդհուպ Գեորդ Պուրբախի, Ռեգիոմոնտանի և Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի վրա։

Ալ-Բատտանի
արաբ․՝ أبو عبد الله محمد بن جابر بن سنان الحراني الصابي البتاني‎‎[1]
Ծնվել էմոտ 858[2][3]
Խառան, Աբասյան խալիֆայություն
Մահացել էմոտ 929[2][3][4][…]
Սամարրա, Աբասյան խալիֆայություն
Բնակության վայր(եր)Ալ-Ռակկա
Դավանանքիսլամ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և աստղագետ
Գործունեության ոլորտաստղագիտություն
Տիրապետում է լեզուներինարաբերեն[5]
Ազդվել էՊտղոմեոս Կլավդիոս[6]
 Al-Battani Վիքիպահեստում

Ալ-Բատտանի պատվին Լուսնի վրա խառնարանը կոչեցին ալ-Բատտանի։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել
  • Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп.. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
  • Матвиевская Г. П., Розенфельд Б. А. Математики и астрономы мусульманского средневековья и их труды (VIII—XVII вв.). В 3 т.. — М.: Наука, 1983.
  • Матвиевская Г. П. Очерки истории тригонометрии. — Ташкент: Фан, 1990.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել

Ал-Батани // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալ-Բատտանի» հոդվածին։