Վիքիպեդիա

Աբել Տրանսոն

ֆրանսիացի մաթեմատիկոս, մեխանիկ, ինժեներ և լրագրող

Աբել Տրանսոն, ամբողջական անունը` Աբել Էտնեն Լուի Տրանսոն  (ֆր.՝ Abel Étienne Louis Transon, դեկտեմբերի 20, 1805(1805-12-20)[1], Վերսալ - օգոստոսի 23, 1876(1876-08-23)[2], Փարիզ, Ֆրանսիա), ֆրանսիացի մաթեմատիկոս, մեխանիկ, ինժեներ և լրագրող[3]։

Աբել Տրանսոն
ֆր.՝ Abel Transon
Ծնվել էդեկտեմբերի 20, 1805(1805-12-20)[1]
Վերսալ
Մահացել էօգոստոսի 23, 1876(1876-08-23)[2] (70 տարեկան)
Փարիզ, Ֆրանսիա
ԳերեզմանՄոնպարնաս գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և լրագրող
Հաստատություն(ներ)Պոլիտեխնիկական դպրոց
Գործունեության ոլորտմաթեմատիկա
Ալմա մատերՊոլիտեխնիկական դպրոց և Փարիզի լեռնահանքային բարձրագույն դպրոց
Տիրապետում է լեզուներինֆրանսերեն[2]
Պարգևներ
Պատվավոր լեգեոնի շքանշանի սպա

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է 1805 թվականի դեկտեմբերի 20-ին, Վերսալում։ Ավարտել է Փարիզի պոլիտեխնիկական դպրոցը (1828) և Լեռնային դպրոցը (1830)։ 1830 թվականից եղել է լեռնային ինժեներ, 1841 թվականից աշխատել է Պոլիտեխնիկական դպրոցում[3] (սկզբում եղել է վերլուծության ուսուցիչ, իսկ 1858 թվականից` դիմորդներից քննություն վերցնող)։

Մաթեմատիկայի գծով Տրանսոնի առաջին գիտական աշխատանքները տպագրվել են նրա գործընկեր Ժ. Լիուվիլի «Մաքուր և կիրառական մաթեմատիկայի հանդեսում» («Journal de Mathématiques pures et appliquées»):

Եղել է սենսիմոնիստ` Կլոդ Անրի Սեն-Սիմոնի կողմից հիմնված սոցիալական ուտոպիզմի ուղղության հետևորդ։ Մասնակցել է Փարիզի Կոմունային։

Մահացել է Փարիզում, 1876 թվականին օգոստոսի 23-ին։

Գիտական գործունեություն խմբագրել

Տրանսոնի հիմնական աշխատանքները վերաբերում են տեսական կինեմատիկային և կինեմատիկական երկրաչափությանը (որում նա մշակել է Մ. Չասլի գաղափարները)։ 1844 թվականին նա առաջարկել է էլիպսի կամայական կետում կորի կենտրոնի կառուցման մեթոդ։ 1845 թվականին նա մշակել է շարժման կետի հետագծի կորության շառավիղը գտնելու նոր մեթոդ, նույն թվականին ներմուծել է «շարժակազմի շրջան» հասկացությունը[4]։

Իր «Մեխանիկայի սկզբունքների մասին» աշխատության մեջ (1845) Տրանսոնն առաջինը բարձրացրել է բարձր կարգերի արագացումների և դրանց համար ածանցյալ բանաձևերի հարցը` օգտագործելով ոչ թե կինեմատիկական, այլ դինամիկ հիմնավորումներ[4]։ Հետագայում Տրանսոնի` բարձր կարգերի արագացումների մասին ուսմունքը զարգացրել են.

  • Ա. Ռեզալը, որն իր «Մաքուր կինեմատիկայի տրակտատ»-ում (1862)[5] ձեռք է բերել ավելի բարձր կարգի արագացումների տանգենտ, նորմալ և երկնորմալ բաղադրիչների բանաձևեր (Տրանսոնին էր պատկանում բարձր կարգի արագացումների ընդհանուր գաղափարը, բայց վերլուծել է միայն երկրորդ կարգի արագացման դեպքը) և մարմնի ինքնաթիռի շարժման հետ կապված` նա ներկայացրել է բարձր կարգերի արագացման ակնթարթային կենտրոնների հայեցակարգը[6],
  • Օ. Սոմովը, որն իր «Տարբեր կարգերի արագացումների մասին» (1864) և «Տարբեր կարգերի արագությունների հարաբերական շարժման մասին» հոդվածներում (1866)[7] ուսումնասիրություն է անցկացրել դիֆերենցիալ երկրաչափության և տեսական կինեմատիկայի հանգույցում և կիրառել տարբեր կարգերի արագացումների տեսության ապարատը տարածական կորերի ուսումնասիրությանը (հենց նա է առաջարկել «բարձր կարգերի արագացում» տերմինը)[8],
  • Վ. Լիգինը, որն իր «Նշումներ անփոփոխ համակարգի շարժման մեջ բարձր կարգերի արագացումների մասին» աշխատության մեջ (1873)[9] հաստատել է անփոփոխ համակարգի կետերի կամայական կարգի արագացումների մի շարք ընդհանուր հատկություններ` դրա հարթության և տարածական շարժման դեպքերում[10],
  • Ն. Ժուկովսկին, որը «բարձրագույն կարգերի արագացման կենտրոնների տեսության կիրառումը Չեբիշևի ուղեցույցի մեխանիզմի նկատմամբ» (1883)[11] հոդվածում կիրառել է բարձրագույն կարգերի արագացման տեսության ապարատը մեխանիզմների տեսության համար` Չեբիշևի սիմետրիկ ուղղագիծ-ուղղորդող մեխանիզմի սինթեզի խնդիրը[12]։

Աշխատանքներ խմբագրել

Մաթեմատիկա խմբագրել

Ակադեմիական հոդվածներ «Մաքուր և կիրառական մաթեմատիկայի հանդեսում» («Journal de Mathématiques pures et appliquées»)

  • «Rayons de courbure dos sections coniques» (I, 1836),
  • «Généralisation de la théorie des loyers dans les sections coniques» (IV, 1839),
  • «Note sur les principes de la mécanique» (X, 1845),

«Nouvelles annales mathématiques» ամսագրում.

  • «Théorie des quantités négatives» (III, 1844),
  • «Nombre des points multiples dans une courbe algébrique» (X и XVIII, 1851 и 1852),
  • «Projection gauche» (IV и V, 1865 и 1866),
  • «Principe et règle des signes» (VI, 1867),
  • «Séparation des racines» (VII, 1868),
  • «Démonstration de deux théorèmes d’algèbre» (там же),
  • «Application de l’algèbre directive à la géométrie» (там же),
  • «Sur un nouveau mode de construction des coniques» (XII, 1873),
  • «Réflexions sut· l’événement scientifique d’une formule publiée par Wronski en 1812 et démontrée par M. Cayley en 1873» (XIII, 1874),
  • «Loi des séries de Wronski; sa phoronomie» (там же, стр. 305—318):

Երկու վերջին աշխատանքները, նպատակ ունենալով տալ արևմտաեվրոպական գիտնականների ճշգրիտ հայեցակարգը Գոյոնե Վրոնսկու երկու մաթեմատիկական հայտնագործությունների մասին, թարգմանվել է լեհերեն և տպագրվել է «Pamiętnik Towarzystwa nauk scislych w Paryzu» ամսագրում (VIII, 1876):

  • «Mémoire sur les propriétés d’un ensemble de droites menées de tous les points de l’espace suivant une loi commune» («Journal de l’Ecole polytechnique», cah. XXXIX, 1862; также в «Compte rendus de l’Académie», LU, 1861),
  • «Théorie des maximums et des minimums» (там же, 1867, XXV),
  • «L’emploi de l’infini en mathématiques» («Comptes Rendus», LXXIII, 1871, 2 стр.),
  • «Cinématique ou phoronomie» («L’Institut, 1-re section», XXXVIII, 1870).

Վերջին հոդվածում հեղինակը զբաղվում էր Վրոնսկու իրավունքների վերականգնմամբ՝ կինեմատիկայի հաստատման առաջնահերթության կամ, իր տերմինաբանությամբ, ֆորոնոմիայի[13]՝ որպես առանձին, բոլորովին անկախ, մաթեմատիկական գիտություն հաստատելու առաջնահերթության նկատմամբ։ Հայտնի է, որ այդ իրավունքները անարդարացիորեն ոտնահարվել են հօգուտ Ամպերի, ով նույնն է արել 1834 թվականին, իր Essai sur la filosofie des գիտական աշխատանքներում։

Տրանսոնի միակ մաթեմատիկական աշխատանքը, որը հրատարակվել է առանձին հրատարակությամբ, նվիրված էր փիլիսոփայական երկրաչափությանը և ուներ «De l’infini ou métaphysique et géométrie, a l’occasion d’une pseudo-géométrie» վերնագիրը (Evreux, 1871):

Այլ խմբագրել

Տրանսոնի ոչ մաթեմատիկական հոդվածներ.

  • «Essai géologique sur l’île de Jersey» («Annales des Mines», 1851)
  • հոդվածներ սենսիմոնիզմի վերաբերյալ, օրինակ` «Շառլ Ֆուրիեի ասոցիացիայի դոկտրինը» (Théorie Sociétaire de Charles Fourier. Paris, 1832.)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Base Léonore (ֆր.) — ministère de la Culture.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 Боголюбов, 1983, էջ 471
  4. ↑ 4,0 4,1 Боголюбов, 1983, էջ 472
  5. ↑ Résal H.  Cinématique pure. — Paris: Mallet-Bachelier, 1862. — 412 p.
  6. ↑ История механики в России, 1987, էջ 243
  7. ↑ Сомов О. И.  Об ускорениях различных порядков в относительном движении // Зап. Имп. акад. наук, 1866, т. 9. — С. 121—132.
  8. ↑ История механики в России, 1987, էջ 215—216
  9. ↑ Лигин В. Н.  Заметки об ускорениях высших порядков в движении неизменяемой системы. — Одесса, 1873.
  10. ↑ История механики в России, 1987, էջ 245
  11. ↑ Жуковский Н. Е.  Приложение теории центров ускорений высших порядков к направляющему механизму Чебышёва // Журн. Рус. физ.-хим. об-ва, 1883, т. 15. — С. 134—141.
  12. ↑ История механики в России, 1987, էջ 248, 267—268
  13. ↑ Форономия (греч.) — часть механики: наука о законах движения твёрдых и жидких тел, о взаимном перемещении их.  (Чудинов А. Н.  Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка. — 1910.)

Գրականություն խմբագրել

  • Бобынин В. В. (1890–1907). «Трансон, Абель Этьенн Луи». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Боголюбов А. Н.  Математики. Механики. Биографический справочник. — Киев: Наукова думка, 1983. — 639 с.
  • История механики в России / Под ред. А. Н. Боголюбова, И. З. Штокало. — Киев: Наукова думка, 1987. — 392 с.
  • Tournaire.  Notice nécrologique sur Abel Transon // Annales des Mines. — 1878. — В. 7. — Т. XIV.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աբել_Տրանսոն&oldid=9536236» էջից