Ֆտորիդներ

Ֆտորիդներ ֆտորի և այլ տարրի առաջացրած քիմիական միացություններ։ Ֆտորիդներ առաջացնում են բոլոր տարրերը, բացի հելիումից և նեոնից։ Ֆտորիդների թվին են պատկանում ինչպես երկտարր միացությունները՝ իոնային ֆտորիդները (ֆտորաջրածնական թթվի աղերը), կովալենտային ֆտորիդները (անցումային մետաղների բարձրագույն ՕԱ-ում առաջացրած ֆտորիդները) և ոչմետաղների ֆտորիդները, այնպես էլ բարդ անօրգանական միացությունները (թթուների ֆտորանհիդրիդները, կոմպլեքս ֆտորիդները, մետաղների հիդրոֆտորիդները, ֆտորացված գրաֆիտը)։

Ֆտորիդներ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Ֆտորիդներ
Քիմիական հատկություններ
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Մետաղների ֆտորիդներ

Ալկալիական, հողալկալիական և ցածր օքսիդացման աստիճանում անցումային մետաղների ֆտորդները (անցումային տարրերի և ակտինոիդների եռֆտորիդները, d-տարրերի մոնո-, երկ- և եռֆտորիդները) ունեն իոնային կառուցվածք և հանդիսանում են ֆտորաջրածնական (պլավիկյան) թթվի աղեր։ Այսպիսի իոնային ֆտորիդներին բնորոշ է խորանարդային բյուրեղացանցի բարձր էներգիական արժեք և համապատասխանաբար բարձր հալման ու եռման ջերմաստիճան, օր. CaF₂ T_հալման = ~2530^oC է։

Անցումային տարրերի օքսիդացման աստիճանի աճմանը զուգընթաց այս տարրերի առաջացրած ֆտորիդներում կապը վերածվում է կովալենտայինի և համապատասխանաբար փոխվում է ֆտորիդների հատկությունները, ինչպես օրինակ՝ ուրանի հեքսաֆտորիդը UF₆ մթնոլորտային ճնշման տակ սուբլիմվում է 56,4 °C-ում և 1,44 ՄՊա ճնշման տակ հալվում է 64 °C ջերմաստիճանում։

Խորանարդային բյուրեղացանց ունեցող մետաղների ֆտորիդներում կոորդինացիոն թիվը կախված է կատիոնի չափերից՝ փոքր շառավղով կատիոնի դեպքում կոորդինացիոն թիվը 4 է (օրինակ, BeF₂ ունի տետրաէդրիկ կառուցվածք), շառավղի մեծացման հետ կոորդինացիոն թիվը մեծանում է հասնելով 6-ի (օրինակ UF₆ ունի օկտաէդրիկ կառուցվածք)։

Ոչմետաղների ֆտորիդներ

Ոչմետաղների ֆտորիդները հեղուկներ կամ գազեր են։ Ստացվում են ֆտորի և ոչմետաղի փոխազդությունից, մետաղի և ֆտորաջրածնական թթվի փոխազդությունից և մի շարք այլ եղանակներով։

Ֆտորիդների ստացում

• Քիմիական տարրերի մեծ մասի ֆտորիդներ կարելի է ստանալ պարզ նյութերի փոխազդեցությունից

${\mathsf {H_{2}+F_{2}\rightarrow 2HF}}$

${\mathsf {2Fe+3F_{2}\rightarrow 2FeF_{3}}}$

• Մի շարք ֆտորիդներ կարելի է ստանալ փոխանակման ռեակցիաների միջոցով։

${\mathsf {HF+KOH\rightarrow KF+H_{2}O}}$

• Փոփոխական ՕԱ ունեցող տարրերի բարձր ՕԱ-ով ֆտորիդները ստացվում են ցածր ՕԱ-ով ֆտորիդի և ֆտորի փոխազդեցությունից։

${\mathsf {ClF_{3}+F_{2}\rightarrow ClF_{5}}}$

Կիրառություն, կիրառության անվտանգություն

Ֆտորիդի բյուրեղներ

Ֆտորիդները լայն կիրառություն ունեն արդյունաբերությունում.

• Ազատ ֆտորի ստացման գլխավոր աղբյուրներից մեկը կալցիումի ֆտորիդի (CaF₂) էլեկտրոլիզն է.
• Ոչմետաղների որոշ ֆտորիդներ օգտագործվում են որպես հրթիռային վառելիքի օքսիդիչներ (ClF₃, ClF₅):
• Ֆտորիդները օգտագործվում են ուրանի իզոտոպային տարանջատման պրոցեսում (UF₆):
• Օպտիկական ապակու արտադրությունում (LiF, MgF₂, CaF₂ և այլն)։
• Օրգանական և անօրգանական միացությունների ֆտորացման համար (CoF₃, AgF, ClF₅):
• Ծծմբի հեքսաֆտորիդը (SF₆) օգտագործվում է որպես գազային դիէլետկրիկ։
• Ատամնաբուժության մեջ (օրինակ՝ ջրի ֆտորացման համար)։
• Ջրում լուծելի բոլոր ֆտորիդները թունավոր են (բացի քիչ լուծելի ֆտորիդներից, օր. CaF₂):

Գրականություն

• Химическая энциклопедия / Редкол.: Зефиров Н.С. и др.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — Т. 5 (Три-Ятр). — 783 с. — ISBN 5-85270-310-9