Ֆինանսական շուկաների արդյունավետությունը

Ֆինանսական շուկաների արդյունավետություն- գոյություն ունեն ֆինանսական շուկաների արդյունավետության մի քանի հայեցակարգեր։ Դրանցից ամենատարածվածը տեղեկատվության կամ գնային արդյունավետությունն է, որը չափում է, թե որքան արագ և ամբողջական կերպով է մի ակտիվի գինն արտահայտում ակտիվի արժեքի մասին հասանելի տեղեկատվությունը։ Այլ հայեցակարգերը վերաբերում են ֆունկցիոնալ/գործառնական արդյունավետությանը, ինչը հակադարձ համեմատական է այն ծախսերին, որոնք ներդրողներն իրականացնում են գործարքներ կատարելիս, ինչպես նաև բաշխման արդյունավետությանը, ինչը չափում է, թե ինչպես է շուկան վարկատուներից միջոցներն ուղղում վարկառուներին այնպես, որ միջոցներն օգտագործվեն հնարավորինս արդյունավետ կերպով։

Շուկայի արդյունավետության տեսակներ խմբագրել

Շուկայի արդյունավետության երեք հիմնական տեսակներն են՝ բաշխիչ, գործառնական և տեղեկատվական[1]։ Այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն շուկայի արդյունավետության նաև այլ տեսակներ։

Ջեյմս Թոբինի կողմից սահմանվել է արդյունավետության չորս տեսակ, որոնք կարող են արտահայտվել ֆինանսական շուկայում[2].

1. Տեղեկատվական արբիտրաժի արդյունավետություն

Ակտիվների գներն ամբողջապես արտացոլում են հասանելի տեղեկատվությունը (արդյունավետ շուկայի համար պահանջվող նվազագույն պահանջները, քանի որ արբիտրաժը ներառում է իրացվելի, ռիսկերից զերծ գործարքներ)։

Արբիտրաժը ենթադրում է ֆինանսական գործիքների գների նմանությունից օգտվելով երկու և ավելի շուկաներում առևտրի միջոցով շահույթ ստանալու գործընթաց։

Այն ենթադրում է ոչ ռիսկային գործարքներ, իսկ առևտրի համար ստացվող տեղեկատվությունն անվճար է։ Այդ է պատճառը, որ շահույթ ստանալու հնարավորությունները ամբողջապես չեն օգտագործվում, և, կարելի է ասել, արբիտրաժը շուկաների անարդյունավետ վիճակի արդյունքն է։

Նշվածն արտացոլում է արդյունավետության ոչ այնքան ուժեղ մոդելը։

2. Ֆունդամենտալ գնահատման արդյունավետություն

Ակտիվների գներն արտացոլում են ակտիվների պահման հետ կապված վճարների սպասվող հոսքերը (շահույթի վերաբերյալ կանխատեսումները ճիշտ են, դրանք գրավում են ներդրողներին)։

Ֆունդամենտալ գնահատումը ներառում է ավելի ցածր ռիսկ և քիչ չափով շահույթի ստացման հնարավորություններ։ Այն վերաբերում է ներդրումների կանխատեսվող եկամտաբերության ճշտությանը։

Ֆինանսական շուկաները բնութագրվում են կանխատեսելիությամբ և անհամաչափ ուղղություններով, որոնք ստիպում են գներին շեղվել իրենց ֆունդամենտալ գնահատականից (չկանխատեսվող)։

Նշվածն արտացոլում է տեղեկատվական արդյունավետության թույլ մոդելը։

3. Ապահովագրական լրիվ արդյունավետություն

Սա ապահովում է ապրանքների և ծառայությունների շարունակական մատակարարման գործընթացը անկանխատեսելի իրավիճակներում։

4. Ֆունկցիոնալ կամ գործառնական արդյունավետություն

Ֆինանսական շուկաներում առկա ապրանքներն ու ծառայությունները տրամադրվում են նվազագույն ծախսերով և ուղղակիորեն ձեռնտու են մասնակիցներին։

Ցանկացած ֆինանսական շուկա պարունակում է նշված արդյունավետության տեսակների համակցությունը։

Տեղեկատվական արդյունավետություն խմբագրել

Տեղեկատվական արդյունավետության մակարդակներ խմբագրել

1970-ական թվականներին Եվգենի Ֆաման արդյունավետ ֆինանսական շուկան սահմանեց 《շուկա, որտեղ գները միշտ ամբողջապես արտացոլում են հասանելի տեղեկատվությունը[3]։

Ֆաման սահմանեց շուկայական արդյունավետության երեք մակարդակ.

1. Արդյունավետության թույլ մակարդակ

Արժեթղթերի գները ակնթարթորեն և ամբողջությամբ արտացոլում են նախորդ գների մասին տեղեկատվությունը։ Սա նշանակում է, որ գների ապագա տեղաշարժը հնարավոր չէ կանխատեսել՝ օգտագործելով անցյալ գները, այսինքն՝ բաժնետոմսերի գների նախկին տվյալները չեն կարող կիրառվել գների ապագա փոփոխությունները կանխատեսելու համար։

2. Արդյունավետության միջին մակարդակ

Ակտիվների գներն ամբողջապես արտացոլում են հանրության համար հասանելի տեղեկատվությունը։ Սա է պատճառը, որ միայն հավելյալ տեղեկատվության տիրապետող ներդրողները կարող են շուկայում առավելություն ունենալ։ Գների ցանկացած շեղում արագորեն հայտնաբերվում է և ճշգրտվում ֆոնդային բորսայի կողմից։

3. Արդյունավետության ուժեղ մակարդակ

Ակտիվների գները ամբողջապես արտացոլում են հանրությանը հայտնի և ներքին տեղեկատվությունը։ Ուստի ոչ ոք չի կարող շուկայում գների կանխատեսման համար ունենալ առավելություն, քանի դեռ չկան այնպիսի տվյալներ, որոնք լրացուցիչ արժեք կտրամադրեն։

Արդյունավետ շուկայի հիպոթեզները (EMH) խմբագրել

Ֆամայի կողմից ստեղծվել են նաև արդյունավետ շուկայի հիպոթեզները, ըստ որոնց ցանկացած պահի շուկայում ձևավորված գինը արդեն իսկ արտացոլում է ամբողջ տեղեկատվությունը, ինչպես նաև գնի արագ փոփոխության է ենթարկվում, որպեսզի արտացոլի նոր տեղեկատվությունը։

Հետևաբար շուկայի ոչ մի մասնակից չի կարող գերազանցել շուկան՝ կիրառելով նույն տեղեկատվությունը, որը արդեն իսկ հասանելի է բոլոր ներդրողներին, բացառությամբ 《բախտի բերման》 դեպքերի[4]։

Պատահական քայլի տեսություն խմբագրել

Մեկ այլ տեսություն՝ կապված է արդյունավետ շուկայի հիպոթեզների հետ, որը ստեղծվել է Լուիզ Բաչելերի կողմից, ներկայացնում է <<պատահական քայլի>> տեսությունը, ըստ որի ֆինանսական շուկաներում գները ձևավորվում են պատահական կերպով։

Ուստի շուկայում գների փոփոխության միտումների կամ օրինաչափությունների բացահայտումը չի կարող կիրառվել ֆինանսական գործիքների ապագա գները կանխատեսելու նպատակով։

Փաստեր խմբագրել

Ֆինանսական շուկայի արդյունավետության վերաբերյալ փաստեր խմբագրել

  • Ակտիվների ապագա գների կանխատեսումը ոչ միշտ է ճշգրիտ (ներկայացնում է թույլ արդյունավետության մակարդակը),
  • Ակտիվների գները մշտապես արագորեն արտացոլում են հասանելի ամբողջ տեղեկատվությունը (ներկայացնում է արդյունավետության միջին մակարդակը),
  • Ներդրողները չեն կարող հաճախակի գերազանցել շուկայում (ներկայացնում է արդյունավետության ուժեղ մակարդակը)։

Ֆիանանսական շուկայի անարդյունավետության վերաբերյալ փաստեր խմբագրել

  • Ակադեմիական ֆինանսների ոլորտում կա հսկայական գրականություն, որը վերաբերում է իմպուլսի էֆեկտին, որը հայտնաբերվել է Ջեգադիշի և Թիթմենի կողմից[5][6]։ Բաժնետոմսերը, որոնք նախորդ երեքից տասներկու ամիսների ընթացքում համեմատաբար լավ (վատ) արդյունք են ցույց տվել, առաջիկա 3-12 ամիսներին շարունակում են ցույց տալ ևս լավ (վատ) արդյունք։ Իմպուլսի ռազմավարությունը դա շահող և կորուստ կրած վերջին մասնակիցներն են, և ցույց է տալիս ռիսկով կշռված միջին եկամուտները։ Հիմնվելով բաժնետոմսերի եկամտաբերության նախորդ մակարդակների վրա, ինչը հանդիսանում է անցյալ գների գործառույթը (շահաբաժինները կարելի է անտեսել), իմպուլսի էֆեկտն առաջացնում է հզոր փաստ թույլ արդունավետությամբ շուկայի դիմաց, ինչը նկատվել է բազմաթիվ երկրների բաժնետոմսերի եկամտաբերության, արդյունաբերության ոլորտի եկամտաբերության և ազգային ֆոնդային շուկայի ցուցանիշներում։ Ավելին, Ֆամայի կողմից ընդունվել է այն փաստը, որ իմպուլսը հիմնական անոմալիան է[7][8]։
  • Հունվար ամսվա ազդեցությունը (շուկայում տեղի ունեցող գների կրկնվող և կանխատեսելի տեղաշարժերը և մոդելները),
  • Ֆոնդային շուկայի վթարները, ակտիվների և վարկային «պղպջակները»,
  • Ներդրողները, որոնք հաճախ են շուկայում գերազանցում, ինչպես օրինակ Ուորեն Բաֆեթը, ինստիտուցիոնալ ներդրողները և ընկերությունները վաճառում են իրենց բաժնետոմսերը։
  • Որոշակի սպառողական վարկերի շուկայական գները չեն հարմարվում օրենսդրական փոփոխություններին, ինչը հանգեցնում է հետագա կորուստների։

Եզրակացություն խմբագրել

Ֆինանսական շուկայի արդյունավետությունը ֆինանսական աշխարհի կարևոր թեմաներից է։ Չնայած, ըստ ֆինանսիստների մեծամասնության, շուկաները ո՛չ արդյունավետ են բացարձակ առումով, և ո՛չ էլ ծայրաստիճան անարդյունավետ, այնուամենայնիվ շատերը համաձայն չեն, թե որտեղ են համաշխարհային շուկաներն ընկնում արդյունավետության գծում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Pilbeam, Keith (2010). Finance & Financial Markets. Palgrave Macmillan. էջեր 237. ISBN 978-0-230-23321-8.
  2. Market Efficiency: Stock Market Behaviour in Theory and Practice. Edward Elgar. 1997. ISBN 978-1858981611. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  3. Vaughan Williams, Leighton (2005). Information efficiency in financial and betting markets. ISBN 978-0-521-81603-8.
  4. Investopedia ULC (2009). «Efficient Market Hypothesis - EMH».
  5. Jegadeesh, N; Titman, S (1993). «Returns to Buying winners and selling losers: Implications for stock market efficiency». Journal of Finance. 48 (1): 65–91. doi:10.1111/j.1540-6261.1993.tb04702.x.
  6. Jegadeesh, N; Titman, S (2001). «Profitability of Momentum Strategies: An evaluation of alternative explanations» (PDF). Journal of Finance. 56 (2): 699–720. doi:10.1111/0022-1082.00342.
  7. Fama, E; French, K (1996). «Multifactor explanation of asset pricing anomalies». Journal of Finance. 51 (1): 55–84. doi:10.1111/j.1540-6261.1996.tb05202.x.
  8. Fama, E; French, K (2008). «Dissecting Anomalies». Journal of Finance. 63 (4): 1653–1678. doi:10.1111/j.1540-6261.2008.01371.x.

Գրականություն խմբագրել