Ցասման խաչեր
Ցասման խաչեր, վիշապաքարերի, ապա՝ խաչքարերի ենթատեսակ։ Հավանաբար, որպես վիշապաքար տեղադրվում էին աստծո «ցասման դեմն առնելու» համար, որպես խաչքար՝ «բնության տարերքը սանձելու»[1][2]։
Համաձայն հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի ցասման խաչերը պահպանվել են գրեթե միայն Խլաթ գավառում[3]։
Պատմություն
խմբագրելՑասման խաչերի սկզբնական նշանակության վերաբերյալ գոյություն ունի գիտական բանավեճ։ Համաձայն ամենատարածված կարծիքի, ցասման խաչերը Հայաստանում հնուց տեղադրվում էին աստծո «ցասման դեմն առնելու» համար։ Այդպես էին կարծում, օրինակ, Գարեգին Սրվանձտյանը և Մանուկ Աբեղյանը, համաձայն որոնց ցասման խաչերը տեղադրվում էին տարերային զանազան արհավիրքներից ու աղետների պաշտպանվելու, ինչպես նաև աստծո «ցասման դեմն առնելու» համար[4]։ Ղափանցյանը գտնում էր, որ այժմ ցասման խաչեր կոչվող կոթողները՝ Արա ասատծո քարակոթողները, ստեղծվել են երկաթե գործիքներով, հետևաբար վերաբերվում են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակին[2]։ Համաձայն Սամվել Կարապետյանի, ցասման խաչերը կերտվում և կանգնեցվում էին հատկապես հացահատիկի բերքը մանավանդ կարկտից, ինչպես նաև բնության այլ արհավիրքներից ազատելու նպատակով՝ աստծո ցասումն իրենց վրա վերցնելով։ Քրիստոնեության ընդունումից հետո ցասման խաչերի տեղադրումը շարունակվել է որպես խաչքարերի մի ենթատեսակ, դրանց հաղորդելով «բնության տարերքը սանձողի» նշանակություն[1]։