Տումիի հուշարձանները

Տումիի հուշարձանները, Տումին գյուղ է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Հադրութի շրջանում, որի տարածքում կան մի շարք պատմական և մշակութային հուշարձաններ։

Իգակոց կամ Հայկազն

Իգակոց կամ Հայկազն, հին գյուղատեղի, գտնվում է Տոմուց արևելք, Իշխանագետի ափին։ Մատուռը՝ կից փոքրիկ սրահով ավերված է։ Շուրջը խոշոր տապանաքարերով գերեզմանատունն է։ Նկատելի են բնակատեղիի հետքերը։ Կործանվել է 15-րդ դարի վերջին։

Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի

Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին գտնվում է Տումի գյուղում, ուղղանկյուն դահլիճի հորինվածքով հուշարձան է՝ կառուցված 17-րդ դարում։

Ղլենքար

Ղլենքարը (բերդ) գտնվում է Տումի գյուղից 6-7 կմ արևմուտք, հյուսիսից հարավ թեքված բարձր, անմատչելի ժայռի վրա։ Ենթադրվում է, որ Գորոզ բերդը եղել է այս ժայռազանգվածի գագաթին։ Բերդի մուտքի մոտ, հյուսիսային կողմում, նկատելի են պարսպի մնացորդներ, սեղանի մեծությամբ բազմաթիվ հղկված քարերի կույտեր, բնակատեղեր և պաշտպանական օժանդակ այլ շինությունների հետքեր։ Ենթադրվում է, որ ամրոցը գաղտնի դուռ է ունեցել, որի տեղն անհայտ է եղել։ Բերդը թունգերով ջուր է ստացել 800 մետր ցած գտնվող աղբյուրից։

Թաղալ աղբյուր

Թաղալ աղբյուրը գտնվում է Ղլենքարից հյուսիս, բերդի թիկունքում, բերդից 800 մետր ցած։ Տեղացիների վկայությամբ այս աղբյուրը (որի ջուրը տարին բոլոր ունի 4 աստիճան) հնում թշնամիներից քողարկվել, թաքցվել և հատուկ թունգերով գետնի տակով բարձրացվել է մինչև Գորոզ բերդի մուտքը։ Աղբյուրի անվանումը կապված է թաղված, քողարկված աղբյուր լինելու հանգամանքի հետ։

Խտտրոխութ

Խտտրոխութը խոշոր հնավայր է, որը գտնվում է Տոմուց 3 կմ արևմուտք։ Այստեղ են գտնվում հին, կործանված եկեղեցու փլատակները, տնատեղերի հիմնապատերը և ընդարձակ գերեզմանատան հողմնահարված տապանաքարերը։

Վարդապետի աղբյուր

Վարդապետի աղբյուրը հուշարձան է Խտտրոխութի արևելյան լանջին։

Ստեփնոցենց խութ

Ստեփնոցենց խութը գտնվում է Տումի գյուղի հյուսիսային մասում, մոտ 4 կմ հեռավորության վրա, բլրի գագաթին, որտեղ կան հին գյուղատեղիի ավերակներ, գերեզմանաքարեր, ցաք ու ցրիվ թափված խաչքարեր։ Տումեցիները փլված եկեղեցին և բլուրը կոչում են Ստեփանոսի անունով։

Մկրտչի տեփեր

Մկրտչի տեփերը հին գյուղատեղի է և ամառանողներ։ Հնավայրը գտնվում է Ծավեր կոչվող անտառի և Դիզափայտ լեռան ալպյան մարգագետինների գոտու միջև, Տոմուց-Խանձաձոր գնացող ճանապարհի աջ կողմում։

Կարմիր քարի շինատեղ

Կարմիր քարի շինատեղը տարածվում է Տոմուց դեպի արևմուտք, սղոցարանի մոտ։

Խաչին արտ

Խաչին արտը գյուղատեղի է, որը գտնվում է Տոմուց դեպի արևելք, Գտչավանք գնացող ճանապարհի աջ կողմում։ Այստեղ կան հին եկեղեցու ավերակներ, խաչքարեր, բնակատեղիի հետքեր։

Հայկազնի կամուրջ

Հայկազնի կամուրջը միակամար կամուրջ է՝ կառուցված Իքյակ գետի վրա։ Պահպանված վիմագրության համաձայն՝ այն 18-րդ դարի հուշարձան է, որով անցնող ճանապարհը Վարանդա գավառակը կապում է Գտչավանքի և Կատարովանքի հետ։

Յոթ դռնանի

Յոթ դռնանին ավերակ վանք է, որը գտնվում է Տոմուց վերև, Թաղալ աղբյուրի մոտակայքում։

Բաղնիք արքունականք

Բաղնիք արքունականը գտնվում է Տոմուց դեպի Ճոխտպռվածառի վանքը տանող ճանապարհի վրա, Քեֆաձորում, անտառափեշ բացատում, հանքային աղբյուրի մոտ։ Այստեղ է գտնվել Դիզակի իշխանության առողջարանը, բաղնիք-բուժարանը։

Տես նաև

• Տումիի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Հադրութի շրջան)