Տեղեկատվական համակարգեր

Տեղեկատվական համակարգեր,  կազմակերպված կառույց, որը նախատեսված է հիմնականում մեծ ծավալների փոխկապակցված տեղեկատվության պահպանման, փոփոխման և մշակման համար։

Տեղեկատվական համակարգի հասկացությունը

Համակարգը բազմատարր տարրերի ամբողջություն է։ Համակարգ կարող է լինել  ցանկացած օբյեկտ, որը միաժամանակ դիտարկվում է և որպես մեկ ամբողջություն, և որպես միավորված ՝ ի շահ դրված նպատակներին հասնելու։ Համակարգերը զգալիորեն տարբերվում են ինչպես կազմի, այնպես էլ հիմնական նպատակների համար։ Համակարգը բարդ օբյեկտ է, որը բաղկացած է փոխկապակցված մասերից (տարրերից) և գոյություն ունի որպես մեկ ամբողջություն։

Ենթահամակարգը որևէ հատկանիշով առանձնացված համակարգի մի մասն է ։ "Տեղեկատվական" բառի "համակարգ" հասկացությանը ավելացնելը արտացոլում է դրա ստեղծման և գործունեության նպատակը։

Տեղեկատվական համակարգերն ապահովում են ցանկացած ոլորտից խնդիրների լուծման գործընթացում անհրաժեշտ տեղեկատվության հավաքագրումը, պահպանումը, մշակումը, որոնումը, տրամադրումը։ Նրանք օգնում են վերլուծել խնդիրները և ստեղծել նոր ապրանքներ.

Տեղեկատվական համակարգ - տեղեկատվության պահպանման, մշակման և տրամադրման համար օգտագործվող միջոցների, մեթոդների և անձնակազմի փոխկապակցված ամբողջություն է՝ ի շահ առաջադրված նպատակին հասնելու։ Տեղեկատվական համակարգի ժամանակակից ըմբռնումը ենթադրում է անհատական համակարգչի (սերվերի, ծայրամասային սարքավորումների և այլն) տեղեկատվության վերամշակման հիմնական տեխնիկական միջոցների օգտագործում։

Մասնագիտացված ծրագրային միջոցներով համալրված համակարգիչները տեղեկատվական համակարգերի տեխնիկական բազա և գործիք են։ Տեղեկատվական համակարգն անիմաստ է առանց համակարգիչների և հեռահաղորդակցության հետ համագործակցող անձնակազմի։ Խոսելով տեղեկատվական համակարգի մասին ՝ պետք է դիտարկել հետևյալ հարցերը ՝ Տ. Հ. կառուցվածքը, Տ. Հ. դասակարգումը ։ Տ. Հ. կառուցվածքը սովորաբար դիտվում է որպես մի շարք տարբեր ենթահամակարգեր։ Բոլոր ենթահամակարգերը կարելի է դիտարկել ինչպես առանձին, այնպես էլ միմյանց հետ փոխկապակցված։

Տեղեկատվական համակարգերը կարելի է դասակարգել տարբեր հատկանիշներով։

· ըստ ինտեգրման աստիճանի (տեղական, ինտեգրված);

· ըստ կառավարման ավտոմատացման մակարդակի (տվյալների մշակման համակարգեր, տեղեկատվական-խորհրդակցական համակարգեր, որոշումների կայացման համակարգեր, փորձագիտական համակարգեր);

· ըստ կառավարման մակարդակի (ձեռնարկության, կորպորացիայի, ոլորտի կառավարման տեղեկատվական համակարգերի);

· ըստ օբյեկտում կառավարման տեխնոլոգիական գործընթացների ընթացքի բնույթի (դիսկրետ արտադրության կառավարման ավտոմատացված համակարգ, շարունակական արտադրության կառավարման ավտոմատացված համակարգ);

· ըստ խնդրի կառուցվածի։

Տեղեկատվական ապահովում

Տեղեկատվական ապահովում տեղեկատվության դասակարգման և կոդավորման միասնական համակարգի, փաստաթղթերի միասնականացված համակարգերի, կազմակերպությունում շրջանառվող տեղեկատվական հոսքերի սխեմաների ամբողջություն է, ինչպես նաև տվյալների բազաների կառուցման մեթոդաբանություն։

Փաստաթղթերի միասնական համակարգերը ստեղծվում են պետական, հանրապետական, ճյուղային և տարածաշրջանային մակարդակներում ։ Գլխավոր նպատակը հանրային արտադրության տարբեր ոլորտների ցուցանիշների համադրելիության ապահովումն է ։ Մշակվել են ստանդարտներ, որտեղ սահմանվում են պահանջներ․

· փաստաթղթերի միասնական համակարգերին;

· կառավարման տարբեր մակարդակների փաստաթղթերի միասնական ձևերին;

· ռեկվիզիտների և ցուցանիշների կազմին և կառուցվածքին;

· փաստաթղթերի միասնականացված ձևերի ներդրման, վարման և գրանցման կարգի։

  Այնուամենայնիվ, չնայած փաստաթղթերի միասնական համակարգի գոյությանը, կազմակերպությունների մեծ մասի հետազոտության ժամանակ մշտապես հայտնաբերվում է թերությունների մի ամբողջ համալիր․

·  չափազանց մեծ քանակությամբ փաստաթղթեր ձեռքի մշակման համար;

·  նույն ցուցանիշները հաճախ կրկնօրինակվում են տարբեր փաստաթղթերում;

·  մեծ թվով փաստաթղթերի հետ աշխատանքը մասնագետներին շեղում է անմիջական խնդիրների լուծումից;

·  կան ցուցանիշներ, որոնք ստեղծվում են, բայց չեն օգտագործվում, և այլն։

  Այդ պատճառով նշված թերությունների վերացումը տեղեկատվական ապահովման ստեղծման ժամանակ դրված խնդիրներից մեկն է։

Տեղեկատվական հոսքերի սխեմաներն  արտացոլում են տեղեկատվության շարժի երթուղիները և դրա ծավալները, առաջնային տեղեկատվության առաջացման վայրերը և արդյունավետ տեղեկատվության օգտագործումը։ Նման սխեմաների կառուցվածքի վերլուծության հաշվին կարելի է միջոցներ մշակել կառավարման ամբողջ համակարգի կատարելագործման ուղղությամբ։ Տեղեկատվական հոսքերի սխեմաների կառուցումը թույլ է տալիս բացահայտել տեղեկատվության ծավալները և իրականացնել դրա մանրամասն վերլուծությունը։ Այն ապահովում է․

·  կրկնօրինակման և չօգտագործվող տեղեկատվության բացառում;

·  տեղեկատվության դասակարգումը և ռացիոնալ ներկայացումը։

Տվյալների բազայի կառուցման մեթոդաբանությունը հիմնված է դրանց նախագծման տեսական հիմքի վրա ։

Տեղեկատվական ապահովման ստեղծման համար անհրաժեշտ է

· հասկանալ ամբողջ համակարգի նպատակները, խնդիրները, գործառույթները;

· տեղեկատվական հոսքերի սխեմաների տեսքով վերլուծությունը՝ ներկայացված տեղեկատվության առաջացման պահից մինչև դրա օգտագործումը տեղեկատվության շարժի բացահայտումը;

· դասակարգման և կոդավորման համակարգի առկայությունը և օգտագործումը;

· տեղեկատվության փոխկապակցվածությունն արտացոլող հայեցակարգային տեղեկատվական-տրամաբանական մոդելների ստեղծման մեթոդաբանության տիրապետումը;

· մեքենայական կրիչների վրա տեղեկատվության զանգվածների ստեղծում, ինչը պահանջում է ժամանակակից տեխնիկական ապահովում։

Տեղեկատվական համակարգերի դասակարգում

Տ. Հ. -ի դասակարգումը ըստ խնդիրների կառուցվածքների

  Տեղեկատվական համակարգերի ստեղծման կամ դասակարգման ժամանակ անխուսափելիորեն խնդիրներ են առաջանում ՝ կապված խնդիրների ձևական-մաթեմատիկական և ալգորիթմական նկարագրության հետ։ Ֆորմալացման աստիճանից մեծապես կախված է ամբողջ համակարգի աշխատանքի արդյունավետությունը, ինչպես նաև ավտոմատացման մակարդակը, որը որոշվում է մարդու մասնակցության աստիճանով ՝ ստացված տեղեկատվության հիման վրա որոշում կայացնելիս։ Որքան ճշգրիտ է խնդրի մաթեմատիկական նկարագրությունը, այնքան բարձր է տվյալների համակարգչային մշակման հնարավորությունները և այնքան քիչ է մարդու մասնակցության աստիճանը դրա լուծման գործընթացում։ Սա որոշում է աստիճանի ավտոմատացման խնդիրը.

  Կան երեք տեսակի խնդիրներ, որոնց համար ստեղծվում են տեղեկատվական համակարգեր ՝ կազմավորված (ֆորմալ), ոչ կազմավոված (ոչ ֆորմալ) և մասամբ կազմավորված ։

1. Կազմավորված(ֆորմալ) խնդիրն այն խնդիրն է, որտեղ հայտնի են նրա բոլոր տարրերը և նրանց միջև եղած փոխհարաբերությունները։

Համակարգված խնդիրը կարող է արտահայտել իր բովանդակությունը մաթեմատիկական մոդելի ձևով, որն ունի ճշգրիտ լուծման ալգորիթմ. Նման խնդիրները սովորաբար անհրաժեշտ է լինում լուծել մի քանի անգամ, և դրանք սովորական բնույթ են կրում։ Համակարգված խնդիրների լուծման համար տեղեկատվական համակարգի օգտագործման նպատակը դրանց լուծման ամբողջական ավտոմատացումն է, այսինքն ՝ մարդու դերը զրոյի հասցնելը։

2. Ոչ կազմավորված (ոչ ֆորմալ) խնդիրն այն խնդիրն է, որտեղ հնարավոր չէ առանձնացնել տարրերը և դրանց միջև կապեր հաստատել։ Ոչ կազմավոված խնդիրներ րի համար անհնարին է ստեղծել լուծում մաթեմատիկական նկարագրության և ալգորիթմի տեսքով։ Այստեղ տեղեկատվական համակարգի օգտագործման հնարավորությունները մեծ չեն ։ Նման դեպքերում որոշումը կայացվում է մարդու կողմից։

3. Մասամբ կազմավորված խնդիր կազմավորված է փոքր-ինչ ամբողջությամբ կառուցված կամ ամբողջովին չկառուցված խնդիրներից։ Խնդիրների մեծ մասի տարրերը և դրանց միջև կապերը անհայտ են։ Նման խնդիրները կոչվում են մասամբ համակարգված։ Այս պայմաններում կարելի է ստեղծել տեղեկատվական համակարգ։ Ստացված տեղեկատվությունը վերլուծվում է այն անձի կողմից, ով որոշիչ դեր է խաղալու։ Նման տեղեկատվական համակարգերը ավտոմատացված չեն, քանի որ դրանց գործունեությանը մասնակցում է մարդը։

Տեղեկատվական համակարգերի տեսակները

Տեղեկատվական համակարգերը, որոնք օգտագործվում են մասնակի կառուցվածքային խնդիրների լուծման համար, բաժանվում են երկու տեսակի․

1.հաշվետվություններ պատրաստող և հիմնականում տվյալների մշակման ուղղվածությամբ (որոնում, տեսակավորում, Ագրեգացում, ֆիլտրում)։ Օգտագործելով այն տեղեկությունները, որոնք պարունակվում են այդ հաշվետվություններում, մարդը որոշում է ընդունում։

2.մշակում հնարավոր այլընտրանքային լուծումներ։ Որոշման ընդունում ևընտրությանը հանգում է առաջարկվող այլընտրանք հանդիսացողնեչից մեկի։

  Հաշվետվություններ ստեղծող տեղեկատվական համակարգերը ապահովում են օգտագործողի տեղեկատվական աջակցությունը, այսինքն՝ տվյալների բազայում տեղեկատվության հասանելիությունը և դրա մասնակի մշակումը։ Տեղեկատվական համակարգում տվյալների մանիպուլյացիայի ընթացակարգերը պետք է ապահովեն հետևյալ հնարավորությունները․

· տարբեր աղբյուրներից ստացվող տվյալների համակցության կազմում;

· տվյալների այս կամ այն աղբյուրի արագ ավելացում կամ բացառում և տվյալների որոնման ժամանակ աղբյուրների ավտոմատ անջատում;

· տվյալների կառավարում տվյալների բազայի կառավարման համակարգերի հնարավորությունների օգտագործմամբ;

· այս տիպի տվյալների տրամաբանական անկախությունը տեղեկատվական ապահովման ենթահամակարգի մեջ մտնող այլ տվյալների բազաներից;

· տվյալների բազայի լրացման համար տեղեկատվության հոսքի ավտոմատ հետեւում։      

Լուծումների այլընտրանք մշակող տեղեկատվական համակարգերը կարող են լինել մոդելային   և  փորձագիտական:

  1) մոդելային տեղեկատվական համակարգերն օգտագործողին տրամադրում են մաթեմատիկական, վիճակագրական, ֆինանսական և այլ մոդելներ, որոնց օգտագործումը հեշտացնում է լուծման այլընտրանքների մշակումը և գնահատումը։ Օգտատերը կարող է որոշում կայացնելու համար իրեն անհրաժեշտ տեղեկատվություն ստանալ մոդելի հետ երկխոսություն հաստատելով ։

Մոդելային տեղեկատվական համակարգի հիմնական գործառույթներն են․

  · օպերատիվ նախապատրաստում և ճշգրտում՝ ըստ մուտքագրման պարամետրերի և մոդելի սահմանափակումների;

  ·մոդելի դինամիկայի գրաֆիկական ցուցադրման ունակություն;

  ·մոդելի ձևավորման և աշխատանքի անհրաժեշտ քայլերը օգտվողին բացատրելու հնարավորություն։

2) փորձագիտական տեղեկատվական համակարգերն ապահովում են օգտագործողի կողմից հնարավոր այլընտրանքների մշակումն ու գնահատումը՝ գիտելիքների մշակման հետ կապված փորձագիտական համակարգերի ստեղծման հաշվին։

Աղբյուրներ

• http://www.ssti.ru/kpi/informatika/Content/biblio/b1/inform_man Արխիվացված 2007-07-03 Wayback Machine
• https://htmlacademy.ru/tutorial/php/databases(չաշխատող հղում)
• https://habr.com/ru/post/555760/(չաշխատող հղում)