Սևանի բեղլու
| Սևանի բեղլու | |
 Սևանի բեղլու | |
| Դասակարգում | |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Actinopteri |
| Կարգ | Ծածանակերպեր (Cypriniformes) |
| Վերնաընտանիք | Cyprinoidea |
| Ընտանիք | Ծածանազգիներ (Cyprinidae) |
| Ենթաընտանիք | Barbinae |
| Ցեղ | Բեղլուներ (Barbus) |
| Տեսակ | Սևանի բեղլու (B. goktschaicus) |
| Միջազգային անվանում | |
| Barbus goktschaicus | |
Սևանի բեղլու, սևանի բեղաձուկ (լատին․՝ Barbus goctschaicus), ծածանաձկների ընտանիքին պատկանող միջին չափի ձուկ, որը գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։
Տարածվածություն խմբագրել
Հայաստանում տարածված է միայն Սևանա լճում և նրա մեջ թափվող գետերում։ Առաջացնում է լճային, լճագետային և գետային պոպուլացիաներ, որոնք իրարից հիմնականում տարբերվում են իրենց բնակվելու և բազմանալու վայրով։ Տեսակը Սևանա լճի ավազանից դուրս չի հանդիպում։
Նկարագրություն խմբագրել
Մարմինը գլանաձև է, երկարությունը՝ 15-18 (երբեմն մինչև 30) սմ, զանգվածը՝ 500 գ։ Կիսալուսնաձև կտրվածքով ստորին բերանի անկյուններում և վերին շրթունքի վրա կան մեկական զույգ կարճ բեղիկներ։ Խռիկային առէջները կարճ են՝ բահանման ծայրով։ Պոչային լողակը մկրատաձև է։ Թեփուկները կողագծում 54-72 հատ են։ Մեջքային լողակում կա 12 ճառագայթ, հետնալողակում՝ 8։ Մեջքային լողակի վերջին չճյուղավորված ճառագայթը հաստացած է և կրում է համեմատաբար թույլ զարգացած մանր ատամիկներ։ Ալանային ատամները եռաշարք են, երբեմն՝ երկշարք։ Ընդհանուր գունավորումը դեղնամոխրավուն է։ Մեջքը մոխրագույն է կամ մոխրականաչ, կողքերը՝ մոխրադեղնականաչավուն՝ ոսկեգույն նրբերանգով։ Փորիկը սպիտակ է, դեղնավուն կամ մոխրասպիտակավուն։ Մարմնի վրա ցրված են բազմաթիվ մանր պտեր, որոնք խոշոր առանձնյակների մոտ կարող են ի հայտ չգալ։ Մեջքային և պոչային լողակները մոխրագույն կամ գորշանարնջագույն են, կրծքայինները՝ նարնջագույն կամ նարնջամոխրագույն, իսկ փորային լողակները և հետնալողակը՝ մարմնագույն։ Աչքի ծիածանաթաղանթը ոսկեգույն է կամ դեղնավուն։
Բազմացում խմբագրել
Սեռահասուն է դառնում 3-4 տարեկանում, երբեմն՝ ավելի ուշ։ Բազմանում է հունիս-օգոստոսին՝ ջրի 14-18 °C ջերմաստիճանային պայմաններում։ Ձվադրում է բաժիններով՝ 1 տարվա ընթացքում 2-3 անգամ։ Բեղունությունը կարող է հասնել մինչև 26,5 հազար նարնջագույն է կամ դեղնավուն ձկնկիթի։ Հանդիպում է վտառներով։ Վարում է մերձհատակային կենսակերպ։
Սննդառություն խմբագրել
Սնվում է միջատներով ու նրանց թրթուրներով, խեցգետնակերպներով, փափկամարմիններով, ձկնկիթով, երբեմն՝ բույսերով։ Ունեցել է արդյունաբերական նշանակություն, այժմ որսն արգելված է։
Պահպանություն խմբագրել
Խոցելի, տեղային տարածվածությամբ և կրճատվող թվաքանակով էնդեմիկ տեսակ է, որը գրանցված էր նախկին ԽՍՀՄ-ի Կարմիր գրքում։ ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում է որպես խոցելի տեսակ։
Նախկինում բազմաքանակ տեսակ էր, որն ուներ արդյունագործական նշանակություն։ Տարեկան որսը չէր գերազանցում 20-25 տոննայից։ Ներկայումս պոպուլյացիայի և հատկապես լճային բիոտիպի թվաքանակը խիստ կրճատվել է։
Վտանգման հիմնական գործոններն են լճային բիոտիպի հիմնական ապրելավայրերի և ձվադրավայրերի չորացումը, լճի մակարդակի իջեցումը, հիմնական ձվադրային գետերի ջրի աղտոտումը, ձվադրման ժամանակ ոռոգման նպատակով ջրերի օգտագործումը, ինչպես նաև լճում, ձվադրային գետերում և գետային ձևի բնակեցման վայրերում որսագողությունը։
Արհեստական բազմացում չի կատարվել, իսկ արհեստական վերարտադրության մեթոդները մշակված չեն։ 1981 թվականից որսը Սևանա լճում արգելված է։ Պահպանվում է «Սևան» ազգային պարկում[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սևանի բեղլու» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|