«Խաչենի իշխանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1.
{{Պատմական երկիր
| Անվանում=<small>Խաչենի իշխանություն</small><br />Արցախ
| Նախորդ1= ԲագրատունյացԱրցախի Հայաստանթագավորություն
| Դրոշ_Նախորդ1= Bagratuni flag2.jpg
| Նախորդ2=
| Դրոշ_Նախորդ2=
| Նախորդ3=
| Դրոշ_Նախորդ3=
| Հաջորդ1=Արցախի Հանրապետությունմելիքություններ
| Դրոշ_Հաջորդ1=Flag of Nagorno-Karabakh.svg
| Հաջորդ2=Ղարաբաղի կուսակալություն
| Դրոշ_Հաջորդ2= Safavid Flag.svg
| Հաջորդ3=
| Դրոշ_Հաջորդ3=
| Հիմնադրման տարեթիվ=8201261
| Դրոշ=[[Պատկեր:Armenian Flag Khachen.gif|100px]]
| Դրոշի հոդված=Հասան-Ջալալյանների տոհմական զինանշան դրոշ
Տող 22.
| Պետական կարգ=[[միապետություն]]
| Մայրաքաղաք=[[Գանձասար]]<br />[[Ծար]]<br />[[Հաթերք]]
| Պետության գլուխ=[[Իշխան (տիտղոս)|Իշխան]]<br />[[Մելիք]]
| Դինաստիա=[[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյան]]<br />[[Դոփյաններ|Դոփյան]]
| Օրենսդրություն=[[Դատաստանագիրք]]
| Կառավարիչ= [[Աթաբակ Իվանե Ա]] <small>(առաջին)</small><br />[[Ջալալ Դ]] <small>(վերջին)</small>
| Կառավարիչ=
| Փոխ-կառավարիչ=
| Հիմնադրում=Հիմնադրվեց
Տող 38.
| Իրադարձություն5=
| Իրադարձության տարեթիվ5=
| Ավարտ=Սեֆյան Պարսկաստանի կողմից պրոտեկտորատի սկիզբ
| Ավարտ=Ռուսական տիրապետություն
| Ավարտի տարեթիվ=[[1828]]1603
| Մակերես=
| Բնակչություն=
Տող 51.
| Նշումներ=
}}
'''Խաչենի իշխանություն''', հայկական ավատական [[Իշխանություն (միապետություն)|իշխանություն]], որը գոյություն է ունեցել [[13-րդ դար|13]]-[[17-րդ դար]]երում՝ պատմական [[Արցախ նահանգ|Արցախի]] տարածքում, նախկին Ծավդեք-Արցախի նախարարական-իշխանական տան տոհմաճյուղերի գլխավորությամբ։ Այն վերջին հայկական փաստացի անկախ պետականությունն էր մինչև 1918 թվականին ստեղծված [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն]]ը:
 
== Պատմություն ==
'''Խաչենի իշխանություն''', հայ ավատական վարչա-քաղաքական կազմավորում Հայաստանում, [[10-րդ դար|10]]-[[17-րդ դար]]երում՝ նախկին Ծավդեք-Արցախի նախարարական-իշխանական տան տոհմաճյուղերի գլխավորությամբ։ Արաբական տիրապետության վերջին շրջանում ([[9-րդ դար]]ի վերջ) [[Գանձակ]]ում գոյացած քուրդ-մուսուլմանական ամիրայությունը յուրացրել էր Ուտիքի մի շարք գավառներն ու Արցախի [[Մուխանք|Մուխանք գավառը]], և Բագրատունիների թագավորության օրոք արդեն նախկին Ծավդեք-Արցախի նախարարական տունը, բաժանված երկու ճյուղի, հիմնականում իշխում էր նահանգի լեռնային ու նախալեռնային տարածքում։ Եթե նահանգի արևելյան եզրը հասնում էր Մուխանք (Միլ-Մուղան) դաշտին, ապա արևմուտքում այն ընդգրկում էր [[Սևան (լիճ)|Գեղամա (Սևան) լճի]] ամբողջ արևելյան ափը՝ Սոդք գավառով։ [[9-րդ դար]]ի կեսից Խաչենի իշխանությունը տարածվում էր նաև Ուտիքի հարավային և արևմտյան գավառների վրա։ Մահլ Սմբատյանի ([[9-րդ դար]]ի առաջին կես) գրավումների շնորհիվ Մեծ Մյունիքի հյուսիսարևմտյան մասը (Գեղամա գավառ) նույնպես անցավ Խաչենի իշխանությանը։
 
[[X դար]]ից սկսած մեծ կարևորություն է ստանում նահանգի կենտրոնական, բերդ-ամրոցներով հարուստ մասը՝ [[Խաչեն]]ը ([[Թարթառ]], Խաչեն ու [[Կարկառ]] գետերի հովիտները), որի ընդհանուր անունով էլ կոչվում էր ամբողջ իշխանությունը։ Անկախ տոհմաճյուղերի քանակից՝ Խաչենի իշխանությունը միշտ հանդես է եկել որպես մեկ ամբողջություն՝ ճյուղերից մեկի գահերեցությամբ։ [[Կոստանդին Ծիրանածին]]ը, թվարկելով [[Հայաստան]]ի պետական կարևորագույն կազմավորումները, որոնց հետ բյուգանդական արքունիքը գրագրություն ուներ, հիշատակում է նաև Խաչենի իշխանին<ref name=Konstandin>Կոստանդին Ծիրանածին, Արարողությունների մասին, գիրք 2, գլ. 48</ref>։ Այս նշանակում է, որ [[Մեծ Հայք]]ի Ծավդեք-Արցախի նախարարության չընդմիջվող ժառանգորդ Խաչենի իշխանությունը շարունակում էր մնալ Հայաստանի ամենաազդեցիկ վարչական միավորներից մեկը։ [[Մխիթար Գոշ]]ը հանձինս Խաչենի իշխանության ու Կիլիկյան (Ռուբինյան) իշխանապետության տեսնում էր հայրենի թագավորության այն հզոր բեկորները, որոնց հետ էր կապում հայ ժողովրդի քաղաքական միասնության վերականգնման բաղձանքները։