Վիքիպեդիա

«Վատիկան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ
Տող 40.
* {{lang-pl|Miasto Watykańskie}}, cf. ''{{lang|pl|Watykan}}'' — ''{{lang|pl|Państwo Watykańskie}}''
* {{lang-pt|Cidade do Vaticano}} — ''{{lang|pt|Estado da Cidade do Vaticano}}''
* {{lang-es|Ciudad del Vaticano}} — ''{{lang|es|Estado de la Ciudad del Vaticano}}''}}, ինքնիշխան պետություն է, որը տեղակայված է [[Հռոմ]] քաղաքում։ 44 հեկտար մակերեսով (110 ակր) և մոտ 1000 բնակչությամբ<ref name="factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html|title=Holy See (Vatican City)|work=CIA—The World Factbook}}</ref> այն աշխարհի ամենափոքր պետությունն է և՛ տարածքով և՛ բնակչությամբ։ Այնուամենայնիվ պաշտոնապես այն ինքնիշխան չէ, բայց [[Ինքնիշխանություն|ինքնիշխանությունըինքնիշխանություն]]ը գտնվում է պապականության ձեռքում։
 
Այն հոգևոր<ref name="factbook"/> կամ եկեղեցական-մենիշխանական<ref name=pages>{{cite web|url=http://www.catholic-pages.com/vatican/vatican_city.asp |title=Vatican City |publisher=Catholic-Pages.com |accessdate=12 August 2013}}</ref> պետություն է ([[Թեոկրատիա|թեոկրատիայիթեոկրատիա]]յի տեսակ), որը ղեկավարվում է [[Հռոմի Պապ|Հռոմի պապի]] կողմից։ Բարձրագույն պետական իշխանությունը իրականացնում է տարբեր ազգային պատկանելիություն ունեցող [[կաթոլիկ]] հոգևորականությունը։ 1377 թվականին Ավիգոնից պապերի վերադարձից հետո նրանց նստավայրը հիմնականում [[Վատիկանի առաքելական պալատ|Վատիկանի Առաքելական պալատն]] է, որը գտնվում է ներկայիս Վատիկան քաղաքում, չնայած որ երբեմն-երբեմն նստավայրը տեղափոխվել է Հռոմի [[Քուիրինալյան պալատ]] կամ այլ տեղ։
 
Վատիկանը տարբերվում է պապական աթոռից ({{lang-la|Sancta Sedes|links=no}}){{efn|1=Պապական աթոռը կաթոլիկ եկեղեցու կենտրոնական ղեկավար մարմինը և ինքնիշխան ամբողջությունն է, որը ճանաչված է միջազգային իրավունքի կողմից և բաղկացած է Պապից և Հռոմեական կուրիայից։ Դա, ընդհանուր առմամբ, կարող է կոչվել Վատիկան, հատկապես երբ օգտագործվում է որպես փոխանունություն կաթոլիկ եկեղեցու հիերարխիայի համար։}}, որը գալիս է վաղ քրիստոնեական ժամանակներից և հիմնական եպիսկոպոսական աթոռն է 1,2 միլիարդ լատինական և արևելյան կաթոլիկ հավատակիցներով ամբողջ աշխարհում։ Մյուս կողմից անկախ քաղաք-պետությունը ստեղծվեց 1929 թվականին Պապական աթոռի և Իտալիայի միջև [[Լաթերանի պայմանագիր|Լաթերանի պայմանագրով]], որով այն ներկայացվում էր որպես նոր ստեղծված<ref name=Preamble />, ոչ թե որպես ավելի մեծ պապական պետությունների ժառանգորդ (756-1870), որը նախկինում ընդգրկել է [[Կենտրոնական Ասիա|Կենտրոնական Ասիայի]]յի մեծ մասը։ Պայմանագրի համաձայն՝ Պապական աթոռը ունի քաղաք պետության նկատմամբ «ամբողջական սեփականատիրություն, բացառիկ տիրապետություն և ինքնավար իշխանություն և արդարադատություն»<ref name="lateran">{{cite web|url=http://www.aloha.net/~mikesch/treaty.htm|title=Text of the Lateran Treaty of 1929|publisher=}}</ref>
։
 
Վատիկանում կան կրոնական և մշակութային տեսարժան վայրեր, օրինակ՝ [[Սուրբ Պետրոսի տաճար|Սուրբ Պետրոսի տաճարը]]ը, [[Սիքստինյան կապելլա|Սիքստինյան կապելլան]]ն, [[Վատիկանի թանգարաններ|Վատիկանի թանգարանները]]։ը։ Այնտեղ են գտնվում աշխարհի ամենահայտնի նկարներն ու քանդակները։ Վատիկանի բացառիկ տնտեսությանը ֆինանսապես աջակցում է նամականիշների և հուշանվերների վաճառքը, թանգարանների մուտքի վճարը, հրատարակությունների վաճառքը։
 
== Անվանում ==
Վատիկան անվանումն առաջին անգամ օգտագործվել է Լաթերանի պայմանագրում, որը ստորագրվել է 1929 թվականի փետրվարի 11-ին, և որով հիմնադրվում է ժամանակակից քաղաք-պետությունը: Անվանումը վերցված է [[Վատիկանյան բլուր|Վատիկանյան բլուրի]]ի անվանումից, որի վրա տեղակայված է Սուրբ Պետրոսի տաճարը: «Վատիկանը» ծագել է [[Էտրուսկներ|էտրուսկական]] բնակավայրի՝ Վատիկա (''Vatica'' ) կամ Վատիկում (''Vaticum'') անվանումից, որը նշանակում է պարտեզ: Տեղակայված է հռոմեացիների կողմից vaticanus ager «Վատիկանի տարածք» կոչվող ընդհանուր տարածքում:
 
Քաղաքը [[իտալերեն]] պաշտոնապես կոչվում է ''{{lang|it|Città del Vaticano}}'', իսկ ավելի պաշտոնական անվանումը ''{{lang|it|Stato della Città del Vaticano}}'' է, ինչը թարգմանվում է «Վատիկան քաղաք-պետություն»: Չնայած որ Պապական աթոռը (որը տարբերվում է Վատիկան քաղաքից) և կաթոլիկ եկեղեցին պաշտոնական թղթաբանության մեջ օգտագործում են եկեղեցական [[Լատիներեն|լատիներենըլատիներեն]]ը, Վատիկան քաղաքը պաշտոնապես կիրառում է իտալերեն: Քաղաքի լատինական անվանումը ''{{lang|la|Status Civitatis Vaticanæ}}'' է<ref>{{cite web| url=http://w2.vatican.va/content/pius-xii/la/apost_constitutions/documents/hf_p-xii_apc_19451208_vacantis-apostolicae-sedis.html| title=Apostolic Constitution| language=Latin}}</ref><ref>{{cite web| title=Letter to John Cardinal Lajolo| author=Pope Francis| date=8 September 2014| publisher=The Vatican| url=http://w2.vatican.va/content/francesco/la/letters/2014/documents/papa-francesco_20140908_lettera-card-giovanni-lajolo.html| language=Latin| accessdate=28 May 2015}}</ref>, որը օգտագործվում է Պապական աթոռի պաշտոնական փաստաթղթերում, եկեղեցական և պապական փաստաթղթերի մեծ մասում:
 
== Պատմություն ==
[[File:St Peter's Square, Vatican City - April 2007.jpg|thumb|right|Սուրբ Պետրոսի հրապարակի տեսքը Միքելանջելոյի գմբեթի գագաթից ]]
 
=== Վաղ պատմություն ===
[[File:Obelisque Saint Peter's square Vatican City.jpg|thumb|right|Վատիկանի կոթողը, որը Կալիգուլան բերել էր Եգիպտոսից]]
 
«Վատիկան» անվանումը արդեն օգտագործվում էր Հռոմեական հանրապետության գոյության ժամանակ՝ բնորոշելու համար [[Տիբեր|Տիբերի]]ի արևմտյան ափից մինչև Հռոմ ընկած ճահճոտ տարածքը: Հռոմեական կայսրության ժամանակ շատ վիլլաներ էին կառուցվել այստեղ: Դրանից հետո Ագրիպինա Ավագը (մ.թ.ա. 14 - մ.թ. 33 հոկտեմբերի 18) տարածքը չորացրեց և մեր թվարկության առաջին դարում այստեղ իր պարտեզները կառուցեց: Մ.թ. 40 թվականին նրա որդին՝ կայսր Կալիգուլան (մ.թ. 12, օգոստոսի 31- մ.թ.41, հունվարի 24) այդ այգիներում կառուցեց կրկես կառապանների համար (մ.թ. 40), որի կառուցումը հետագայում ավարտեց [[Ներոն]]: Կրկեսը կոչվում էր the ''Circus Gaii et Neronis'',<ref>Lanciani, Rodolfo (1892). [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/Lanciani/LANPAC/3*.html#sec16 Pagan and Christian Rome] Houghton, Mifflin.</ref> կամ պարզապես Ներոյի կրկես<ref>{{cite web|url=http://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/en/stato-e-governo/storia/la-citta-del-vaticano-nel-tempo.html|title=Vatican City in the Past|publisher=}}</ref>:
 
Ենթադրվում է, որ անգամ քրիստոնեությունից առաջ Հռոմի այս ի սկզբանե չբնակեցված հատվածը (the ''ager vaticanus'') երկար ժամանակ համարվել է սուրբ կամ առնվազն բնակության համար չնախատեսված: Փռուգիական աստվածուհի Կիբելեին և նրա ամուսին Ատտիսին նվիրված սրբավայրը մոտակայքում Սուրբ Պետրոսի կոնստանտինյան բազիլիկի (տաճար) կառուցումից հետո դեռ երկար ժամանակ գործում էր<ref>{{cite web|title=Altar dedicated to Cybele and Attis|url=http://mv.vatican.va/3_EN/pages/x-Schede/MGEs/MGEs_Sala16_03_040.html|publisher=Vatican Museums|accessdate=26 August 2013}}</ref>:
 
Անգամ տարածքի վերականգնումից հետո Վատիկանի ջրի գերազանցապես ցածր որակի մասին է հիշատակել պոետ [[Վալերիուս Մարցիալիս|Մարցիալը]] (մ.թ. 40-ից մինչև 102-ից 104 ընկած ժամանակահատված)<ref>{{cite web|url=https://mospace.umsystem.edu/xmlui/bitstream/handle/10355/8100/research.pdf?sequence=3|title=Damien Martin, "Wine and Drunkenness in Roman Society"|publisher=}}</ref>: [[Կոռնելիոս Տակիտոս|Տակիտոսը]] գրում էր, որ 69 թվականին՝ [[4 կայսրերի տարի|4 կայսրերի տարում]], երբ [[Վիտելլիոս|Վիտելլիոսին]]ին իշխանության բերած հյուսիսային բանակը ժամանեց Հռոմ, «Նրանց մեծ մասը գիշերեցին Վատիկանի անառողջ շրջաններում, ինչը հանգեցրեց զինվորականության շրջանում շատ մահերի. և՛ [[Տիբեր|Տիբերի]]ի այդտեղով հոսելը, և՛ գալլերի և գերմանացիների շոգին չդիմանալը, և՛ նրանց՝ այդ ջուրը խմելու անզուսպ ագահությունը թուլացրեցին նրանց մարմինները, և հիվանդությունների համար լավ նախապայմաններ ստեղծեցին»<ref>Tacitus, ''The Histories'', II, 93, translation by Clifford H. Moore (The Loeb Classical Library, first printed 1925)</ref>:
 
Վատիկանի Օբելիսկը (կոթող) [[Կալիգուլա|Կալիգուլան]]ն վերցրել էր [[Հելիուպոլիս|Հելիոպոլիսից]] ([[Եգիպտոս]])՝ զարդարելու համար իր կրկեսը և հանդիսանում է դրա վերջին նշմարելի մնացորդը<ref>[[Pliny the Elder]], [[Natural History (Pliny)|Natural History]] XVI.76.</ref>: 64 թվականի Հռոմի Մեծ կրակից հետո այս տարածքը դարձավ շատ քրիստոնյաների նահատակության վայրը: Հին ավանդույթը պատմում է, որ հենց այս կրկեսում [[Սուրբ Պետրոս|Սուրբ Պետրոսը]]ը գլխիվայր խաչվեց<ref>{{cite web|title=St. Peter, Prince of the Apostles|url=http://www.newadvent.org/cathen/11744a.htm#IV|publisher=Catholic Encyclopedia|accessdate=12 August 2013}}</ref>:
 
Կրկեսի դիմաց գերեզմանատուն էր, և նրանք բաժանվում էին միմյանցից [[Վիա Կորնելիա|Վիա Կորնելիայով]]յով: Սգո հուշարձանները, դամբարանները, տապանաքարերը, ինչպես նաև բոլոր բազմաստվածություն ունեցող կրոնների աստվածներին երկրպագելու համար նախատեսված խորանները կանգում էին մինչև 4-րդ դարի առաջին կեսում Սուրբ Պետրոսի կոնստանտինյան բազիլիկի կառուցումը: Այս հին գերեզմանատան մնացորդները հայտնաբերվել են դարերի ընթացքում տարբեր պապերի իրականացրած վերակառուցման աշխատանքների ժամանակ: Այդ աշխատանքները առավել հաճախակի դարձան Վերածննդի (Ռենեսանս) ժամանակ, մինչև պարբերական պեղումների իրականացումը [[Պիոս XII պապ|Պիոս XII պապի]]ի հրամանով 1939-ից 1941 թվականներին: Կոնստանտինյան բազիլիկը կառուցվել է 326 թվականին այդ գերեզմանատանը թաղված Սուրբ Պետրոսի ենթադրյալ տապանաքարի վրա<ref>[https://books.google.am/books?id=37b9V9IXDsYC&pg=PA126&dq=Gardner+%22reputed+grave%22&hl=en&sa=X&ei=A3gQUqPdOYWThgeirYCgDg&redir_esc=y#v=onepage&q=Gardner%20%22reputed%20grave%22&f=false Fred S. Kleiner, ''Gardner's Art through the Ages'' (Cengage Learning 2012] {{ISBN|978-1-13395479-8}}), p. 126</ref>:
 
Այդ ժամանակներից սկսած տարածքը սկսեց ավելի բնակեցվել, ինչը պայմանավորված էր բազիլիկի շուրջ ձևավորված ակտիվությամբ: Պալատը կառուցվել է դեռևս 5-րդ դարում [[Սիմմաչուս պապ|Սիմմաչուս պապի]]ի ժամանակ (498-ից 514 թվականներ)<ref>{{cite web |url=http://www.bartleby.com/65/va/Vatican.html |title=Vatican |work=Columbia Encyclopedia |edition=Sixth |date=2001–2005 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060207064352/http://www.bartleby.com/65/va/Vatican.html |archive-date=7 February 2006}}</ref>։
:
 
Տող 78.
Պապերը աստիճանաբար ձեռք էին բերում աշխարհիկ դեր՝ ստանձնելով Հռոմի մերձակա շրջանների կառավարումը: Նրանք ղեկավարում էին պապական մարզերը, որոնք հազարավոր տարիներ զբաղեցնում էին [[Իտալական թերակղզի|Իտալական թերակղզու]] մի մեծ հատվածը մինչև 19-րդ դարի կեսեր, երբ պապականությանը պատկանող բոլոր տարածքները բռնագրավվեցին նորաստեղծ Իտալական թագավորության կողմից:
 
Այս ժամանակահատվածի մեծ մասում պապերը չեն բնակվել Վատիկանում: [[Լաթերանյան պալատ|Լաթերանյան պալատը]]ը, որը Հռոմի հակառակ կողմում էր, նրանց հիմնական նստավայրն էր համարվում հազարավոր տարիներ: 1309-ից 1377 թվականներին նրանք ապրում էին [[Ավինյոն|Ավինյոնում]]ում ([[Ֆրանսիա]]): Երբ վերադարձան,պապերը որոշեցին հաստատվել Վատիկանում: Նրանք տեղափոխվեցին Քուիրինալյան պալատ 1583 թվականին, երբ կառուցման աշխատանքները ավարտվեցին (այդ ժամանակ պապը Պողոս V էր (1605-1621)), բայց 1870 թվականի Հռոմի գրավումից հետո նրանք տեղափոխվեցին Վատիկան, իսկ նրանց նստավայրը վերափոխվեց Իտալիայի թագավորի նստավայրի:
 
=== Իտալիայի միավորում (Ռիսորզիմենտո) ===
1870 թվականին պապական ունեցվածքը հայտնվեց վտանգի մեջ, երբ Հռոմը բռնակցվեց [[Պիեմոնտ|Պիեմոնտի]]ի առաջնորդած ուժերի կողմից, որոնք միավորել էին Իտալիայի մնացած հատվածը, պապական ուժերի ձևական դիմադրությունից հետո:
 
Իտալիան քայլեր չձեռնարկեց Վատիկանի պատերի ներսում Պապական աթոռի գործերին միջամտելու համար: Այնուամենայնիվ, շատ վայրերում այն բռնագրավեց եկեղեցու ունեցվածքը: 1871 թվականին Քուիրինալյան պալատը բռնագրավվեց Իտալիայի թագավորի կողմից և դարձավ թագավորական պալատ: Դրանից հետո պապերը հաստատվեցին Վատիկանում, և որոշ պապական արտոնություններ ճանաչվեցին երաշխավորությունների օրենքով, որոնց թվում է դեսպաններ ուղարկելու և ընդունելու իրավունքը: Բայց պապերը չճանաչեցին Հռոմում իշխելու Իտալիայի թագավորի իրավունքը և հրաժարվեցին լքել Վատիկանը մինչև վեճի լուծումը 1929 թվականին: Պիոս IX պապը (1846 թվականից 1878 թվականներ)՝ պապական մարզի վերջին ղեկավարը, կոչվում էր «Վատիկանի պատանդ»: Աշխարհիկ իրավունքներից զրկվելով պապերը կենտրոնացան հոգևոր խնդիրները լուծելու վրա:
 
=== Լաթերանի պայմանագրեր ===
Այս իրավիճակը լուծվեց 1929 թվականի փետրվարի 11-ին, երբ կնքվեց Լաթերանի պայմանագիրը Իտալիայի թագավորության և Պապական աթոռի միջև համապատասխանաբար [[Վիկտոր Էմանուիլ III]] թագավորի անունից վարչապետ և կառավարության ղեկավար Բենիտո Մուսոլինիի և [[Պիոս XI]] պապի անունից կարդինալ-պետքարտուղար Պիետրո Գասպարիի կողմից<ref name=Preamble>{{cite web|url=http://www.vaticanstate.va/content/dam/vaticanstate/documenti/leggi-e-decreti/Normative-Penali-e-Amministrative/LateranTreaty.pdf|title=Preamble of the Lateran Treaty|publisher=}}</ref><ref name="lateran"/><ref>[http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html#TRATTATO_FRA_LA_SANTA_SEDE_E_L’ITALIA Trattato fra la Santa Sede e l'Italia]</ref>: Պայմանագրով, որը ուժի մեջ մտավ 1929 թվականի հունիսի 7-ին, հիմնադրվեց Վատիկան քաղաք-պետությունը և վերահաստատվեց Իտալիայում [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկության]] հատուկ կարգավիճակը<ref name=Statute>{{cite web|url=http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|title=Patti lateranensi, 11 febbraio 1929 – Segreteria di Stato, card. Pietro Gasparri|author=|date=|work=vatican.va}}</ref>։
:
 
Տող 92.
[[File:The British Army in Italy 1944 NA16179.jpg|thumb|Բրիտանական բանակի 38-րդ բրիգադի խմբավորումները Սուրբ Պետրոսի տաճարի առջև 1944 թվականի հունիսին:]]
 
Պիոս XII պապի գլխավորած Պապական աթոռը, որը իշխում էր Վատիկանում, [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]]ի ընթացքում որդեգրեց չեզոքության քաղաքականություն: Չնայած նրան, որ 1943 թվականի սեպտեմբերի Կասսիբիլեի զինադադարից հետո գերմանական զորքերը օկուպացիայի ենթարկեցին Հռոմ քաղաքը, իսկ դաշնակիցները՝ 1944 թվականին, նրանք հարգեցին Վատիկանի չեզոքությունը<ref>{{cite web|url=http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005446 |title=Rome |publisher=Ushmm.org |accessdate=12 December 2013}}</ref>: Հռոմի պապի հիմնական դիվանագիտական արտոնություններից մեկը քաղաքի ռմբակոծումը կանխելն է: Դա է պատճառը, որ պապը դեմ էր անգամ բրիտանացիների կողմից Հռոմի վրա օդից թռուցիկներ նետելուն, պնդելով, որ քաղաք-պետության մեջ իրականացված մի քանի վայրէջքներ խախտել են Վատիկանի չեզոքությունը<ref name="Chadwick1">Chadwick, 1988, pp. 222–32</ref> : Բրիտանական ոստիկանությունը, ինչպես մեկնաբանվեց կաբինետի հանդիպման արձանագրությունում «չպետք է անհանգստացնի Վատիկանին, բայց նրա գործողությունները Հռոմի մյուս հատվածներում կախված կլինեն Իտալական կառավարության՝ պատերազմի կանոններին հետևելուց»<ref name="Chadwick1"/>։
:
 
Տող 101.
Պիոս XII-ը պատերազմի ընթացքում ձեռնպահ էր մնում [[կարդինալ]] ձեռնադրելուց: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին առկա էին մի քանի կարևոր թափուր պաշտոններ՝ կարդինալ-պետքարտուղար, կամերլինգ, կանցլեր, կրոնականների կոնգրեգացիա<ref>{{harvnb|Chadwick|1988|p=304}}</ref>: 1946 թվականի սկզբին Պիոս XII-ը ձեռնադրեց 32 կարդինալների՝ իր այդ մտադրության մասին հայտարարելով [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծննդյանը]] նախորդող հաղորդագրության մեջ:
 
Հայրապետական ռազմական կորպուսը՝ բացառությամբ շվեյցարական գվարդիայի, արձակվեց Պոլ VI-ի կամքով, ինչպես նշվում է 1970 թվականի սեպտեմբերի 14-ի նամակում: Ժանդարմերիայի կորպուսը ձևափոխվեց քաղաքացիական ոստիկանության և անվտանգության ուժերի:
 
1984 թվականին Իտալիայի և Պապական աթոռի միջև նոր կոնկորդատը ձևափոխեց նախորդ պայմանագրի որոշ դրույթներ, որը ներառում էր կաթոլիկության որպես Իտալիայի պետական կրոնի ճանաչումը. այս կարգավիճակը շնորհվել էր կաթոլիկությանը 1848 թվականի [[Սարդինիայի թագավորություն|Սարդինիայի թագավորության]] ստատուտով<ref name=Statute/>:
Տող 108.
 
== Աշխարհագրություն ==
[[File:Vatican City map EN.png|thumb|500px|Վատիկան քաղաքի քարտեզը, որտեղ առանձնացված են նշանավոր կառույցները և Վատիկանի այգիները: ]]«Վատիկան» անվանումը առաջացել է քրիստոնեությունից առաջ, ծագում է լատիներեն ''Mons Vaticanus'' բառից, որը նշանակում է Վատիկանի լեռ: Վատիկան քաղաք-պետության տարածքը ''Mons Vaticanus-''ի և դրա հարևանությամբ գտնվող նախկին Վատիկանի դաշտերի մի մասն է կազմում: Այստեղ են կառուցվել Սուրբ Պետրոսի տաճարը, Առաքելական պալատը, Սիքստինյան կապելլան, թանգարանները և բազում այլ շինություններ: ՄԻնչ 1929 թվականը տարածքը հռոմեական Բորգո շրջանի մի մասն էր կազմում:
 
Գտնվելով Տիբերի արևմտյան ափին և բաժանված լինելով քաղաքից՝ այդ տարածքը պաշտպանվում էր ներգրավված լինելով Լեո IV-ի (847-55) կառուցած պատերի ներսում, իսկ ավելի ուշ ընդլայնվեց ներկայիս ամրության պատերով, որը կառուցվել է [[Պոլ III|Պոլ III-ի]] (1534-49), [[Պիոս IV|Պիոս IV-ի]] (1559-65) և [[Ուրբան VIII|Ուրբան VIII-ի]] (1623–44) կողմից։
 
1929 թվականի Լաթերանի պայմանագիրը որոշեց պետության սահմանները՝ հիմնվելով այն փաստի վրա, որ այդ տարածքի մեծ մասը ընդգրկված էր վերը թվարկված պատերի ներսում։ Սահմանների մի հատվածում պատեր չկային, դրանց փոխարեն սահման էին հանդիսանում որոշ կառույցներ, իսկ սահմանի մի փոքր հատվածի համար կառուցվեց ժամանակակից պատը։[[File:VaticanCity Annex.jpg|left|thumb|Վատիկան քաղաք-պետության տարածքը Լաթերանի պայմանագրի համաձայն:]]
Այդ տարածքում էր գտնվում [[Սուրբ Պետրոսի հրապարակ|Սուրբ Պետրոսի հրապարակը]]ը, որը Իտալիայի տարածքից տարբերակվում էր միայն հրապարակի սահմանները խորհրդանշող սպիտ գծերով։ Այս սահմաններին մոտ էր գտնվում Պիոս XII-ի պալատը։ Սուրբ Պետրոսի հրապարակ կարելի է հասնել Via della Conciliazione փողոցով, որն անցնում է Տիբեր գետի մերձակայքով մինչև հրապարակ։ Այս հանճարեղ ուղին կառուցվել է Բենիտո Մուսոլինիի կողմից Լաթերանի պայմանագրի կնքուց հետո։
 
Լաթերանի պայմանագրի համաձայն՝ Պապական աթոռի Իտալիայի տարածքում գտնվող որոշ սեփականություններ, որոնցից առավել նշանավոր են [[Կաստել Կանդոլֆոյի պապական պալատ|Կաստել Կանդոլֆոյի պապական պալատը]]ը և մեծ բազիլիկ շինությունները, ձեռք բերեցին արտատարածքային կարգավիճակ, ինչպիսին ունեն օտարերկրյա դեսպանությունները։ Այս սեփականությունները, որոնք սփռված էին Հռոմում և Իտալիայում, հիմնեցին գլխավոր գրասենյակներ և հաստատություններ, որոնք կգործեին Պապական աթոռի բնույթին և առաքելությանը համապատասխան։
 
Կաստել Կանդոլֆոյում և վերը նշված բազիլիկ կառույցներում վերահսկողություն են իրականացնում ոչ թե իտալացի ոստիկանները, այլ Վատիկան քաղաք-պետության ոստիկանական գործակալները։ Լաթերանի պայմանագրով (հոդված 3) Սուրբ Պետրոսի հրապարակում, մինչև բազիլիկան, բայց ոչ բազիլիկա տանող աստիճանները, հիմնականում վերահսկվում են Իտալիայի ոստիկանության կողմից։
Տող 124.
Սուրբ Պետրոսի հրապարակ, տաճարն ու կոթողը Պիոս XII-ի հրապարակից։
]]
 
 
=== Կլիմա ===
Տող 240 ⟶ 239՝
|date=April 2012}}
 
2007 թվականի հուլիսին Վատիկանը ընդունեց [[Սան Ֆրանցիսկո|Սան Ֆրանցիսկոյում]]յում և [[Բուդապեշտ|Բուդապեշտում]]ում<ref>{{cite web|url=http://www.thegwpf.com/vatican-footprint-wrong-footed/ |title=Vatican footprint wrong-footed |publisher=The Global Warming Policy Forum |date=26 May 2010 |accessdate=2 January 2015}}</ref> գործող երկու ընկերությունների առաջարկը, որով նա կդառնար առաջին չեզոք ածխածնային պետությունը: Իր ածխածնի երկօքսիդի արտանետումները փոխհատուցելու նպատակով [[Հունգարիա|Հունգարիայում]]յում կառուցվելու էր Վատիկանի կլիմայական անտառ<ref>{{cite news|url=http://www.physorg.com/news103554442.html |title=The Vatican to go carbon neutral |agency=United Press International |date=13 July 2007 |accessdate=12 September 2009}}</ref>, որը լոկ խորհրդանշական քայլ էր<ref name=CN070713>[http://www.cathnews.com/news/707/76.php Vatican signs up for a carbon offset forest], ''Catholic News Service'', published 13 July 2007. Retrieved 3 August 2007 {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080705173031/http://www.cathnews.com/news/707/76.php |date=5 July 2008 }}</ref>՝ ուղղված կաթոլիկներին մոլորակը պահպանելու հարցում ոգևորելուն<ref>[http://www.wcr.ab.ca/news/2007/0723/carbon072307.shtml Climate forest makes Vatican the first carbon-neutral state], ''Western Catholic Reporter'', published 23 July 2007. Retrieved 3 August 2007 {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080304130215/http://www.wcr.ab.ca/news/2007/0723/carbon072307.shtml |date=4 March 2008 }}</ref> : Ծրագիրն այդպես էլ չհաջողվեց<ref>[http://www.csmonitor.com/Environment/2010/0420/Carbon-offsets-How-a-Vatican-forest-failed-to-reduce-global-warming Carbon offsets: How a Vatican forest failed to reduce global warming] The Christian Science Monitor</ref><ref>[http://www.ethicalcorp.com/environment/dangers-lurk-offset-investments "Dangers lurk in offset investments"], ''Ethical Corporation'' published 19 September 2011. Retrieved 25 August 2012 {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120427133116/http://www.ethicalcorp.com/environment/dangers-lurk-offset-investments |date=27 April 2012 }}</ref>:
 
2008 թվականի նոյեմբերի 26-ին Վատիկանը սկսեց իրականացնել 2007 թվականի մայիսին հայտարարված ծրագիրը, որով Պոլ VI-ի դահլիճի տանիքում տեղադրվելու էին արևային վահանակներ<ref>[http://webarchive.loc.gov/all/20070612183543/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0702971.htm Going green: Vatican expands mission to saving planet, not just souls], ''Catholic News Service'', published 25 May 2007. Retrieved 12 June 2007</ref><ref>Glatz, Carol (26 November 2008) [http://salt.claretianpubs.org/sjnews/2008/12/sjn081210a.html Vatican wins award for creating rooftop solar-power generator], ''Catholic News Service''.</ref>
 
=== Այգիներ ===
Վատիկանում են գտնվում Վատիկանի այգիները ({{lang-it|Giardini Vaticani|links=no}}),<ref name="VaticanMap">{{cite web|url=http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm |title=Map of Vatican City |publisher=saintpetersbasilica.org |accessdate=11 October 2009}}</ref> որոնք զբաղեցնում են այդ տարածքի կեսից ավելին: Այն այգիները, որոնք կառուցվել են [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] և [[Բարոկկո|Բարոկկոյի]]յի ժամանակաշրջանում, զարդարված են շատրվաններով և արձաններով:
 
Այգիները զբաղեցնում են մոտավորապես 23 հեկտար (57 ակր) տարածք, որը Վատիկանի բլրի մեծ մասն է կազմում: Ամենաբարձր կետը գտնվում է ծովի մակարդակից 60 մետր (200 ֆուտ) բարձրության վրա: Հարավից, հյուսիսից և արևմուտքից այն շրջապատված է քարե պատերով:
 
Այս պարտեզները առաջացել են [[Միջնադար|միջնադարումմիջնադար]]ում, երբ պտղատու և խաղողի այգիները ընդարձակվեցին Պապական Առաքելական պալատի հյուսիսային հատվածում<ref name="Pellegrino">{{cite web|url=http://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm|title=Al Pellegrino Cattolico: ''The Vatican Gardens''|accessdate=21 November 2008|publisher=2008 Al Pellegrino Cattolico s.r.l. Via di Porta Angelica 81\83 (S.Pietro) I- 00193 Roma, Italy|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080413133503/http://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm|archivedate=13 April 2008|df=dmy-all}}</ref> 1279 թվականին պապ Նիկոլաս III-ը (Ջիովանի Գաետանո Օրսինի, 1277-1280) իր նստավայրը Լաթերանից հետ տեղափոխեց Վատիկան և այս տարածքը շրջապատեց պատերով<ref name="Vatican">{{cite web|url=http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/ |title=Official Vatican City State Website: ''A Visit to the Vatican Gardens'' |accessdate=21 November 2008 |publisher=2007–08 Uffici di Presidenza S.C.V. |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081108134258/http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/ |archivedate=8 November 2008 }}</ref>: Այստեղ նա կառուցեց պտղատու այգի ''(pomerium)'', սիզամարգ ''(pratellum)'' և պարտեզ ''(viridarium)''<ref name="Vatican"/>.
 
[[Պատկեր:Vatican panorama from St. Peters Basilica.jpg|կենտրոն|մինի|695x695փքս|
Տող 256 ⟶ 255՝
 
== Կառավարում ==
Վատիկանը բացարձակ ընտրովի միապետություն է, որտեղ իշխանության գլուխ կանգնած է հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու առաջնորդը։ Պապը իրականացնում է հիմնական օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունը ամբողջ Վատիկանի տարածքում, ինչը ոչ ժառանգական միապետության բացառիկ դեպք է։
 
Վատիկանը այն քիչ ճանաչված անկախ պետություններից մեկն է, որը չի դարձել ՄԱԿ֊ի անդամ։ Պապական աթոռը, որը տարբերվում է Վատիկան քաղաք֊պետությունից, ունի մշտական դիտորդի կարգավիճակ ՄԱԿ֊ի Գլխավոր ասամբլեայում, ինչը ենթադրում է լիիրավ անդամի բոլոր իրավունքները բացառությամբ ձայնի իրավունքից։
 
=== Քաղաքական համակարգ ===
Վատիկանի կառավարումը ունի եզակի կառուցվածք։ Պապը պետության ղեկավարն է։ Օրենսդիր իշխանությամբ օժտված է Վատիկան քաղաք֊պետության հայրապետական հանձնաժողովը․ այն կարդինալներից բաղկացած մարմին է, ովքեր նշանակվում են պապի կողմից 5 տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունը այդ հանձնաժողովի նախագահի ձեռքում է։ Նրան այն իրականացնելու հարցում աջակցում են գլխավոր քարտուղարը և նրա տեղակալը։ Պետության արտաքին հարաբերությունները իրականացնում է Պապական աթոռի պետքարտուղարությունը և դիվանագիտական ծառայությունը։ Այնուամենայնիվ, պապը Վատիկանում ունի իշխանության օրենսդիր, գործադիր և դատական ճյուղերի նկատմամբ բացարձակ վերահսկողություն։ Ներկայումս նա Եվրոպայի միակ բացարձակ միապետն է։
 
Գոյություն ունեն նաև հատուկ բաժանմունքներ, որոնք զբաղվում են առողջապահությանը, անվտանգությանը, հեռահաղորդակցությանը առնչվող հարցերով<ref>{{cite web|url=http://www.catholic-pages.com/vatican/vatican_city.asp|accessdate=4 March 2007|title=Vatican City|publisher=Catholic-Pages.com}}</ref>։
 
Կամերլենգո կարդինալը ղեկավարում է Առաքելական պալատը, որին վերապահված է պապական սեփականության և այլ պապական ժամանակավոր իրավունքների և լիազորությունների իրականացումը պապական աթոռի թափուր մնալու դեպքում։ Իսկ արդեն Վատիկան պետության սեփականությունը մնում է Վատիկան քաղաք֊պետության հայրապետական հանձնաժողովի վերահսկողության տակ։ Իր գործունեությունը իրականացնելով 3 այլ կարդինալների հետ միասին, որոնք ամեն 3 օրը մեկ ընտրվում են վիճակահանությամբ (յուրաքանչյուրը կարդինալների առանձին կարգից (կարդինալ֊եպիսկոպոս, կարդինալ֊քահանա, կարդինալ֊սարկավագ)), նա փաստացի իրականացնում է Վատիկան քաղաք֊պետության ղեկավարի լիազորություները այդ ժամանակահատվածում։ Այս 4 կարդինալների ընդունած որոշումները պետք է հավանության արժանանան կարդինալների խորհրդի կողմից։
 
Ազնվականությունը, որը ասոցացվում էր Պապական աթոռի հետ պապական մարզի ժամանակներում շարունակում էր ասոցացվել Պապական դատարանի հետ այս տարածքների կորստից հետո, միայն պայմանական պարտականություններն իրականացնելիս։ Նրանք կազմավորում են արարողակարգային ազնվական պահակախումբը։ Վատիկան քաղաք պետության գոյության առաջին տասնամյակներում գործադիր իշխանությունը վերապահված էր նրանց, այդ թվում Վատիկան քաղաք պետության պատվիրակին (այժմ՝ Վատիկան քաղաք֊պետության հանձնաժողովի նախագահ)։ Բայց 1968 թվականի մարտի 28֊ի [[motu proprio]] ''[[Pontificalis Domus]]'' նամակով<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/motu_proprio/documents/hf_p-vi_motu-proprio_19680328_pontificalis-domus_lt.html ''Pontificalis Domus''], 3</ref> պապ Պոլ VI֊ը վերացրեց այդ ժամանակ դեռևս գոյություն ունեցող պատվավոր պաշտոնները, որոնցից էր ռազմական մատակարարման պետը (quartermaster) և ձիապանը<ref>The site [http://www.chivalricorders.org/vatican/pplcourt.htm Hereditary Officers of the Papal Court] continues to present these functions and titles as still in use, several decades after their abolition. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070313165610/http://www.chivalricorders.org/vatican/pplcourt.htm |date=13 March 2007 }}</ref>։
 
1929 թվականի Լաթերանի պայմանագրով ստեղծված Վատիկան քաղաք֊պետությունը Պապական աթոռին օժտում է ժամանակավոր իրավասությամբ և անկախությամբ այդ փոքր տարածքում։ Այն տարբերվում է Պապական աթոռից։ Պետությունը կարող է համարվել Պապական աթոռի կարևոր, բայց ոչ անհրաժեշտ տարրը: Դեռ Հռոմեական կայսրության ժամանակներից Պապական աթոռը գոյություն է ունեցել որպես դատական գործունեությամբ զբաղվող միասնական մարմին և միջազգայնորեն ճանաչվել որպես անկախ և հզոր ինքնիշխան կառույց՝ սկսած ուշ անտիկ ժամանակներից մինչ մեր օրերը առանց ընդհատումների, անգամ այն ժամանակ, երբ զրկված էր իր տարածքներից (օրինակ՝ 1870-1929): Պապական աթոռնին է պատկանում աշխարհում առաջին ակտիվ մշտական դիվանագիտական ծառայությունը, որը ստեղծվել է առնվազն [[Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով|325թ. Նիկեայի ժողովի]] ընթացքում՝ այդ ժողովում իրականացնելով դիվանագիտական առաքելություն<ref>[http://www.catholic-pages.com/vatican/diplomacy.asp Vatican Diplomacy, Catholic-Pages.com]. Retrieved 15 March 2007</ref>:
Տող 274 ⟶ 273՝
{{Main article|Հռոմի պապ}}
{{See also|Հռոմի պապերի ու հակապապերի ցանկ}}
[[File:20070610 Rome 29.jpg|thumb|right|[[Վատիկանի առաքելական պալատ|Առաքելական պալատ]] (''Palazzo Apostolico''), հռոմի պապի պաշտոնական նստավայրը: Այստեղ [[Բենեդիկտոս XVI պապ|Բենեդիկտոս XVI պապը]]ը գտնվում է այն պատուհանի մոտ, որը առանձնանում է պատուհանագոգի կենտրոնից կախված մուգ կարմիր դրոշով:]]Հռոմի պապը ի պաշտոնե<ref>One of the titles of the Pope listed in the [[Annuario Pontificio]] is "[[List of Sovereigns of the Vatican City State|Sovereign of Vatican City State]]" (page 23* in recent editions).</ref> Վատիկան քաղաք-պետության ղեկավարն է. այդ գործառույթները պայմանավորված են Հռոմի թեմի եպիսկոպոս լինելու առաջնային գործառույթներով: Պապական աթոռ տերմինը վերաբերվում է ոչ թե Վատիկան պետությանը, այլ պապի հոգևոր կառավարմանը, որը գերազանցապես իրականացվում է Հռոմեական կուրիայի միջոցով<ref>{{cite web|url=http://www.intratext.com/IXT/ENG0017/_P19.HTM|title=Code of Canon Law: text – IntraText CT|publisher=}}</ref>:
 
[[Ֆրանցիսկոս (Հռոմի պապ)|Ֆրանցիսկոս պապը]], ում անունը Խորխե Մարիո Բերգոլիո էր, և ով ծնվել էր [[Բուենոս Այրես|Բուենոս Այրեսում]]ում ([[Արգենտինա]]), պապական աթոռը զբաղեցրեց 2013 թվականի մարտի 13-ին: Պապին ենթակա Վատիկան քաղաքի հարցերով հիմնական կառավարական պաշտոնյան Վատիկան քաղաք-պետության հայրապետական հանձնաժողովի նախագահն է, ով 1952 թվականից սկսած իրականացնում է այն իշխանությունը, որը նախկինում վերապահված էր Վատիկանի քաղաքապետին: 2001 թվականից սկսած հայրապետական հանձնաժողովի նախագահն ունի նաև Վատիկանի քաղաքապետարանի նախագահի տիտղոս: ներկայիս նախագահը իտալացի կարդինալ Ջուզեպպե Բերտելոն է, ով նշանակվեց այդ պաշտոնին 2011 թվականի հոկտեմբերի 1-ին:
 
=== Կառավարում ===
[[Օրենսդիր իշխանություն|Օրենսդիր իշխանության]] լիազորություններն իրականացնում է Վատիկան քաղաք֊պետության միապալատ հայրապետական հանձնաժողովը, որը ղեկավարվում է հանձնաժողովի նախագահի կողմից: Նրա 7 անդամները 5 տարի ժամկետով պապի կողմից նշանակված կարդինալներ են: Հանձնաժողովի ընդունած ակտերը պետք է արժանանան պապի հավանությանը Պապական աթոռի պետքարտուղարության միջոցով, և մինչ ուժի մեջ մտնելը պետք է հրապարակվեն ''Acta Apostolicae Sedis''-ի հատուկ հավելվածում: Այս հավելվածը հիմնականում պարունակում է սովորական կատարողական հրամանագրեր, օրինակ՝ նամականիշների նոր հավաքածուների հաստատումը:
 
[[Գործադիր իշխանություն|Գործադիր իշխանությունն]]ն իրականացնում է Վատիկանի քաղաքապետարանը: Քաղաքապետարանը բաղկացած է հայրապետական հանձնաժողովի նախագահից, ով նաև գլխավոր քարտուղարն է, և գլխավոր քարտուղարի տեղակալից: Նրանցից յուրաքանչյուրը նշանակվում է պապի կողմից 5 տարի ժամկետով: Քաղաքապետի կողմից իրականացվող կարևորագույն գործողությունները պետք է հաստատվեն հայրապետական հանձնաժողովի և պապի կողմից պետքարտուղարության միջոցով:
 
Քաղաքապետարանը իրականացնում է կենտրոնական կառավարական գործառույթները մի քանի վարչությունների և գրասենյակների միջոցով: Այս գրասենյակների ղեկավարներն ու պաշտոնյաները նշանակվում են պապի կողմից 5 տարի ժամկետով: Այս մարմինները անդրադառնում են այն նյութական խնդիրներին, որոնք առնչվում են պետության տարածքին, օրինակ՝ քաղաքի անվտանգություն, պաշտոնական գրագրություն, տրանսպորտ, ֆինանսներ: Քաղաքապետարանը վերահսկողություն է իրականացնում ժամանակակից անվտանգության և ոստիկանության ուժերի՝ ''Corpo della Gendarmeria dello Stato della Città del Vaticano-''ի նկատմամբ:
 
Դատական իշխանությունն իրականացնում են գերագույն դատարանը, վերաքննիչ դատարանը, տրիբունալը և դատավարությունների դատավորները: Վատիկանի պահանջով ընդունված վճիռները կարող են կիրառվել նաև Իտալիայում:
 
Երկրի միջազգային փոստային կոդը ''SCV'' է, ունի մեկ փոստային կոդը՝ ''00120'': Միացնելիս ստացվում է հետևյալ կոդը՝ ''SCV-00120''<ref>"International postal code: SCV-00120." [http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html#Targa www.vatican.va] [[Holy See Press Office]] – General Information. Retrieved 23 October 2009.</ref>:
Տող 306 ⟶ 305՝
Վատիկանը միջազգային իրավունքով ճանաչված քաղաք-պետություն է, բայց նրա անունից դիվանագիտական հարաբերությունները իրականացվում են Պապական աթոռի կողմից, որը ունի նաև իր առանձին դիվանագիտությունը: Այսինքն, Վատիկանը չունի առանձին դիվանագիտական ծառայություն :
 
Տարածքի չափազանց փոքր լինելու պատճառով Վատիկանը այն քիչ պետություններից է, որը իր երկրում դեսպանատներ ունենալու հնարավորություն չունի: Վատիկանում հավատարմագրված դեսպանատները գտնվում են Հռոմում: Միայն [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]]ի ժամանակ Վատիկանում հավատարմագրված որոշ դեսպանատների աշխատակիցներ հյուրընկալվեցին Վատիկանում, օրինակ՝ [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] դեսպանատան անձնակազմը, երբ Հռոմը շրջափակված էր Գերմանիայի և [[Առանցքի ուժեր|Առանցքի ուժերի]]ի կողմից:
 
Վատիկանի չափսերը այսպիսով չեն խանգարում, որ Պապական աթոռը գրանցի գլոբալ լայնամասշտաբ ձեռքբերումներ և իրականացնի ակտիվ միջազգային քաղաքականություն<ref>[http://ukinholysee.fco.gov.uk/resources/en/news/2007/4485113/gregorian The Holy See and Diplomacy], ''[[Foreign and Commonwealth Office]]'' {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20090521105212/http://ukinholysee.fco.gov.uk/resources/en/news/2007/4485113/gregorian |date=21 May 2009 }}</ref>:
 
Ամեն դեպքում Վատիկանը անդամակցում է որոշ միջազգային կազմակերպությունների, որոնց գործառույթները պահանջում են պետության որպես աշխարհագրական միասնական տարածքի մասնակցություն: Այս կազմակերպությունների թիվը շատ ավելի քիչ է, քան նրանցը, որտեղ Պապական աթոռը կա՛մ անդամ է կա՛մ դիտորդ: Հետևյալ 8 կազմակերպություններից յուրաքանչյուրում Վատիկանը հանդիսանում է անդամ պետություն<ref name=Participation>[http://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Internationalrelations/Participation_with_international_Organizations.htm Vatican City State: Participation in International Organizations] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20100710054455/http://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Internationalrelations/Participation_with_international_Organizations.htm |date=10 July 2010 }}</ref><ref>See also appendix at end of [http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/documents/rc_seg-st_20010123_holy-see-relations_en.html Bilateral Relations of the Holy See]. vatican.va</ref>:
Տող 318 ⟶ 317՝
* [[Միջազգային հեռահաղորդակցման արբանյակային կազմակերպություն]]
* [[Ինտերպոլ]]<ref>{{cite web|url=http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/Vatican-City-State|title=Membership Vatican City State|publisher=[[Interpol]]|accessdate=5 June 2012}}</ref>
* [[Միջազգային փոստային միություն]]
 
Նաև մասնակցում է <ref name=Participation/>
Տող 325 ⟶ 324՝
 
== Տնտեսություն ==
Վատիկան քաղաքի բյուջեն ներառում է նաև [[Վատիկանի թանգարաններ|Վատիկանի թանգարանները]]ը և փոստային բաժանմունքները և ֆինանսապես օգտվում է նամականիշների, մետաղադրամների, մեդալների և տուրիստական հուշարձանների վաճառքից, թանգարաններ այցելելու մուտքավճարից և հրատարակությունների վաճառքից ստացված գումարներից: Աշխարհիկ աշխատողների եկամուտները և կյանքի ստանդարտները նույն են, ինչ Հռոմում նույն աշխատանքով զբաղվողներինը<ref name="economy factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html|title=Holy See (Vatican City): Economy|work=CIA – The World Factbook|accessdate=10 October 2010}}</ref> : Արդյոււնաբերական մյուս ճյուղերն են նկարչությունը, խճանկարների արտադրությունը և անձնակազմի համար համազգեստի արտադրությունը: Վատիկանը ունի նաև դեղատուն:
 
Կրոնական հարցերի ինստիտուտը (IOR, ''Istituto per le Opere di Religione''), որը հայտնի է նաև Վատիկանի բանկ անվանմամբ Վատիկանում գտնվող ֆինանսական գործակալություն է, որը ամբողջ աշխարհով մեկ ֆինանսական գործունեություն է իրականացնում: Ունի բազմալեզու [[Բանկոմատների օգտագործում|բանկոմատներ]] լատիներեն հրահանգներով, որը այս գործառույթն իրականացնող միակ բանկոմատն է աշխարհում<ref>{{cite web|url=http://www.cardinalseansblog.org/?p=232|title=A Glimpse Inside the Vatican & Msgr. Robert Deeley's Guest Post|author=O'Malley, Seán P. |date=28 September 2006|accessdate=30 January 2008|authorlink=Seán Patrick O'Malley}}</ref>:
Տող 334 ⟶ 333՝
:
 
2012 թվականին ԱՄՆ պետդեպարտամենտի թմրամիջոցների վերահսկման միջազգային ռազմավարական զեկույցը առաջին անգամ Վատիկանին ներառեց այն երկրների ցուցակի միջին հորիզոնականներում, որոնք իրականացնում են [[փողերի լվացում]], [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]]յի նման երկրների կողքին, սակայն ոչ այքան խոցելի երկրների շարքում, որոնք են [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ն]], [[Գերմանիա|Գերմանիան]]ն, [[Իտալիա|Իտալիան]]ն և [[Ռուսաստան|Ռուսաստանը]]ը<ref>Pullella, Philip (8 March 2012). [https://www.reuters.com/article/2012/03/08/us-vatican-laundering-idUSBRE82710J20120308 "U.S. adds Vatican to money-laundering 'concern' list."] Reuters.</ref>:
 
2014 թվականի փետրվարի 24-ին Վատիկանը հայտարարեց, որ ստեղծում է տնտեսական հարցերով քարտուղարություն, որը պատասխանատու կլինի Պապական աթոռի և Վատիկանի իրականացրած բոլոր տնտեսական, ֆինանսական և վարչական գործողությունների համար. այն ղեկավարվելու է կարդինալ Ջորջ Փելլի կողմից: Սա իրականացվեց այն բանից հետո, երբ 2 բարձրաստիճան հոգևորականներ մեղադրվեցին փողերի լվացման մեջ: Ֆրանցիսկոս պապը նշանակեց նաև գլխավոր աուդիտոր, որը իրականացնելու է անսպասելի աուդիտ ցանկացած գործակալությունում ցանկացած ժամանակ, և ընդգրկելու է ԱՄՆ ֆինանսական ծառայություններ մատուցող ընկերություններին Վատիկանի 19.000 հաշիվները վերանայելու գործում՝ հաստատելու համար իր աջակցությունը փողերի լվացման միջազգային չափանիշների պահպանմանը<ref name="VaticanEconomicSecretariat">{{cite news|title=Vatican financial system restructuring begins with new secretariat|url=http://www.theitalynews.net/index.php/sid/220216280/scat/145bb158ac2f80f2/ht/Vatican-financial-system-restructuring-begins-with-new-secretariat|date=25 February 2014|publisher=The Italy News.Net}}</ref>:
Տող 340 ⟶ 339՝
== Ժողովրդագրություն ==
===Բնակչություն և լեզուներ===
[[File:Seal of Vatican City.svg|thumb|right|Վատիկանի կնիքը (իտալերեն) ]]
 
Վատիկան քաղաքի գրեթե բոլոր 450<ref>{{cite web |url=http://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/en/stato-e-governo/note-generali/popolazione.html |title=Vatican City State: Population|date= |year=2017 |website=Vatican City State |publisher=Presidency of the Governorate of Vatican City State |language=English |access-date=7 December 2017}}</ref> քաղաքացիները կամ ապրում են Վատիկանում կամ ծառայութուն են իրականացնում Պապական աթոռի դիվանագիտական ծառայության աշխարհով մեկ սփռված դեսպանատներում, որոնք կոչվում են նունցիատուրա, իսկ պապական դեսպանները՝ նունցիաներ: Վատիկանի քաղաքացիները 2 խմբի են բաժանվում՝ հոգևորականություն, որի մեծ մասը ծառայում է Պապական աթոռին, իսկ մի փոքր հատվածը զբաղեցնում պաշտոններ, և Շվեյցարական գվարդիա: 2.400 աշխարհիկ աշխատողների մեծ մասը, որը կազմում է Վատիկանի աշխատուժի մեծ մասը, ապրում է Վատիկանից դուրս և Իտալիայի քաղաքացի է, իսկ մի քանիսն էլ այլ պետությունների քաղաքացիներ են: Արդյունքում քաղաքի ներկայիս բոլոր քաղաքացիները կաթոլիկներ են, իսկ հոգևոր-մշակութային վայրերը՝ կաթոլիկական:
 
Վատիկանը չի ընդունել պաշտոնական լեզու, բայց ի տարբերություն Պապական աթոռի, որը իր պաշտոնական թղթաբանության մեջ կիրառում է լատիներենը, Վատիկան քաղաքը իր օրենսդրական և պաշտոնական հաղորդակցության մեջ կիրառում է միայն իտալերեն<ref>Vatican City State appendix to the [[Acta Apostolicae Sedis]] is entirely in Italian.</ref> : Իտալերենը նաև քաղաքում աշխատողների մեծ մասի կողմից օգտագործվող լեզուն է: Շվեյցարական գվարդիայում շվեյցարական գերմաներենը հրամանատարության լեզուն է, բայց դրա առանձին անդամները հավատարմության երդում են տալիս իրենց մայրենի լեզուներով՝ գերմաներեն, ֆրանսերեն,ռոմանշերեն (Շվեյցարիայի պաշտոնական լեզու) կամ իտալերեն: Վատիկանի պաշտոնական կայքէջի լեզուներն են [[Իտալերեն|իտալերենըիտալերեն]]ը, [[Անգլերեն|անգլերենըանգլերեն]]ը, [[Ֆրանսերեն|ֆրանսերենըֆրանսերեն]]ը, [[Գերմաներեն|գերմաներենըգերմաներեն]]ը և [[Իսպաներեն|իսպաներենըիսպաներեն]]ը: (Այս կայքէջը չպետք է շփոթել Պապական աթոռի կայքէջի հետ, որն օգտագործում է այդ բոլոր լեզուները, [[պորտուգալերեն]], 2008 թվականի մայիսի 9-ից [[լատիներեն]] և 2009 թվականի մարտի 18-ից [[չինարեն]]):
 
=== Քաղաքացիություն ===
Ի տարբերություն այլ երկրների քաղաքացիությունների, որոնք հիմնված են կամ յուս սանգվինիս (''jus sanguinis'' ) (ազգությունով պայմանավորված քաղաքացիություն, անգամ պետության տարածքից դուրս) կամ յուս սոլի (''jus soli'' ) (ծնված պետության տարածքում), Վատիկանի քաղաքացիությունը օժտված է յուս օֆիսիով ''jus officii'', որը պայմանավորված է Պապական աթոռի ծառայության որոշակի պաշտոններում իրականացրած աշխատանքով։ Քաղաքացիությունը դադարեցվում է պաշտոնից ազատվելու ժամանակ։ Քաղաքացիությունը տարածվում է նաև քաղաքացիների ամուսինների, ծնողների, ժառանգների վրա, եթե այդ մարդիկ ապրում են տվյալ քաղաքացու հետ<ref>{{cite web |author=United Nations High Commissioner for Refugees |url=http://www.unhcr.org/refworld/category,LEGAL,,LEGISLATION,VAT,3ae6b52f10,0.html |title=Law on Citizenship and Residence, 7 June 1992 |publisher=Unhcr.org |date=7 June 1992 |accessdate=15 October 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717160038/http://www.unhcr.org/refworld/category,LEGAL,,LEGISLATION,VAT,3ae6b52f10,0.html |archivedate=17 July 2011 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/cittadinanza_it.html |title=Cittadinanza vaticana |publisher=Vatican.va |date=31 December 2001 |accessdate=15 October 2010}}</ref>։ Պապական աթոռը, չլինելով պետություն, տրամադրում է միայն դիվանագիտական և ծառայողական անձնագրեր, մինչդեռ Վատիկանը իր քաղաքացիներին տրամադրում է սովորական անձնագրեր։
 
Ցանկացած մարդ, ով կորցնում է Վատիկանի քաղաքացիությունը և այլ երկրի քաղաքացի չի հանդիսանում, ավտոմատ կերպով ձեռք է բերում Իտալիայի քաղաքացիություն, ինչպես նախատեսվում է Լաթերանի պայմանագրով<ref name="treaty"/>։
 
2005 թվականի դեկտեմբերի 31 դրությամբ Պապից բացի կար Վատիկանի քաղաքացիություն ունեցող 557 մարդ, մինչդեռ 246 բնակիչ, որոնք չունեին քաղաքացիություն։
Տող 363 ⟶ 362՝
2011 թվականի փետրվարի 22-ին Բենեդիկտոս XVI պապը հրապարակեց նոր օրենք Վատիկան քաղաքի քաղաքացիության, բնակության հաստատման և քաղաք մտնելու կարգի հետ<ref>{{cite web|title=Law on Citizenship, Residency and Access to the Vatican|date=1 March 2011|publisher=VIS – Vatican Information Service|url=http://visnews-en.blogspot.com/2011/03/law-on-citizenship-residency-and-access.html|accessdate=1 March 2011}}</ref>։ Այդ նոր օրենքը բաղկացած էր 16 հոդվածներից, մինչդեռ հինն ուներ 33 հոդված<ref name=LawNowAllows>{{cite web|title=Law Now Allows for Vatican Residents: 1929 Code Replaced |date=2 March 2011 |work=ZENIT |publisher=Innovative Media, Inc. |url=http://www.zenit.org/article-31900?l=english |accessdate=2 March 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110623221238/http://www.zenit.org/article-31900?l=english |archivedate=23 June 2011 }}</ref>։ Դրանով թարմացվում էր հին օրենքը՝ հաշվի առնելով 1929 թվականից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունները։ Այդ իրադարձություններից են 1940 Վատիկանի քաղաքացիության տրամադրումը Պապական աթոռի դիվանագիտական ծառայության անդամներին<ref>[http://www.toscanaoggi.it/Vita-Chiesa/STATO-CITTA-DEL-VATICANO-NUOVA-LEGGE-SULLA-CITTADINANZA "Stato Città del Vaticano: Nuova legge sulla cittadinanza" in ''Toscana Oggi'', 3 January 2011]</ref>։ Ստեղծվեց նաև մի նոր ճյուղ՝ Վատիկանի բնակիչներ, այսինքն մարդիկ, ովքեր բնակվում են Վատիկանում, բայց պարտադիր չէ, որ լինեն Վատիկանի քաղաքացիներ<ref name=LawNowAllows/>։
 
2011 թվականի մարտի 1-ին, Վատիկանում ապրող 800 անձանցից 220-ը քաղաքացիներ են։Կան ընդհանուր 572 Վատիկանի քաղաքացիներ, որոնցից 352-ը բնակիչ չեն, հիմնականում դա նունցիաները և դիվանագիտական անձնակազմն է<ref name=LawNowAllows/>։
 
2013 թվականի դրությամբ մոտ 30 կին քաղաքացի կար։
Տող 373 ⟶ 372՝
[[File:Museums in the Vatican City.jpg|thumb|Վատիկանի թանգարաններ․ ցուցադրվում են աշխատանքներ կաթոլիկ եկեղեցու հայտնի հավաքածուներից։]]
 
Վատիկանը աշխարհում հայտնի արվեստի գործերի տունն է։ Սուրբ Պետրոսի տաճարը, որի հետագա ճարտարապետներն են եղել [[Դոնատո Բրամանտե|Բրամանտեն]], [[Միքելանջելո|Միքելանջելոն,]] [[Ջակոմո դելա Պորտա|Ջակոմո դելա Պորտան]]ն, Մադերնոն և [[Լորենցո Բերնինի|Բերնինի]], Վերածննդի ճարտարապետության հռչակավոր կոթող է։ [[Սիքստինյան կապելլա|Սիքստինյան կապելլան]]ն հայտնի է իր որմնանկարներով, որոնք ներառում են [[Պիետրո Պերուջինո|Պերուջինոյի]], [[Դոմենիկո Գիրլանդայո|Դոմենիկո Գիրլանդայոի]]ի և [[Սանդրո Բոտիչելլի|Բոտիչելիի]] աշխատանքները, ինչպես նաև առաստաղը և Միքելանջելոյի Վերջին դատաստանը։ Վատիկանի ինտերիերը ձևավորողներն են [[Ռաֆայել Սանտի|Ռաֆայելը]] և [[Անջելիկո|Ֆրա Անջելիկո]]<nowiki/>ն։
 
Վատիկանի առաքելական գրադարանը և Վատիկանի թանգարանի հավաքածուները ունեն պատմական, գիտական և մշակութային մեծ կարևորություն։ 1984 թվականին Վատիկանը [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից ներառվել է Համաշխարհային ժառանգության արժեքների ցուցակում․ այն միակն է, որը ներառված է ամբողջական պետության տեսքով։ Ավելին, այն միակն է , որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից գրանցվել է որպես թանգարաններ պարունակող կենտրոն «Հատուկ պաշտպանության տակ գտնվող մշակութային ժառանգության միջազգային գրանցամատյանում» 1954 թվականի զինված հակամարտության ժամանակ մշակութային ժառանգության պաշտպանության Հաագայի կոնվենցիայի համաձայն։
Տող 382 ⟶ 381՝
|lines=3
|File:Michelangelo's Pietà Saint Peter's Basilica Vatican City.jpg|Միքելանջելոյի ''[[Pietà (Michelangelo)|Pietà]]''-ն տաճարում, որը Վատիկանի ամենահայտնի արվեստի գործերից մեկն է։
|File:Lightmatter Sistine Chapel ceiling.jpg|Միքելանջելոյի որմնանկարը Սիքստինյան կապելլայի առաստաղին։ առաստաղին<ref>{{cite book|last=König|first=Gabriele Bartz, Eberhard|title=Michelangelo Buonarroti, 1475–1564|year=1998|publisher=Könemann|location=Cologne|isbn=3-8290-0253-X|edition=English}}</ref>։
|File:The Sistine Hall of the Vatican Library (2994335291).jpg|Մանրամասն զարդարված Սիքստինյան սրահը Վատիկանի գրադարանում։
}}
Տող 392 ⟶ 391՝
 
=== Տրանսպորտ ===
[[File:0 Gare du Vatican.JPG|thumb|Աշխարհի ամենակարճ ազգային երկաթգծային համակարգը:]]Վատիկանն ունի իր տարածքին համապատասխան զարգացած տրանսպորտային ցանց (քաղաքում շատ են հրապարակները և քայլուղիները): պետությունը, որն ունի 1.05 կմ (0.65 մղոն) երկարություն և 0.85 կմ (0.53 մղոն) լայնություն <ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html|title=Holy See – State of the Vatican City|publisher=Vatican Papal Conclave|accessdate=28 November 2007}}</ref>, ունի փոքր տրանսպորտային համակարգ՝ առանց օդանավակայանի և մայրուղիների: Վատիկանի միակ օդով ճանապարհորդելու տարբերակը քաղաքի ուղղաթռակայանն է: Վատիկանը այն քիչ անկախ երկրներից է, որ չունի օդանավակայան, և օգտվում է Հռոմի օդանավակայանների ծառայություններից: Այդ օդանավակայաններն են Լեոնարդո դա Վինչի-Ֆյումիչինո օդանավակայանը, ինչպես նաև Չամպինո օդանավակայանը<ref name="Sinfin"/>:
 
Վատիկանն ունի երկաթուղագիծ, որը հիմնականում օգտագործվում է բեռնափոխադրման համար, որը Իտալիայի երկաթուղագծին միանում է Հռոմի Սուրբ Պետրոսի կայարանում 852 մետր երկարությամբ (932 յարդ) գծով, որի 300 մետրը (330 յարդ) գտնվում է Վատիկանի տարածքում<ref name="Sinfin">{{cite web|url=http://www.sinfin.net/railways/world/vatican/vaticanrail.html#Origini |title=Railways of the World|publisher=Sinfin.net|accessdate=8 August 2006}}</ref>: Ջոն XXIII պապը առաջինն էր, ով շահագործեց երկաթգիծը. Ջոն Պոլ II պապը ավելի հազվադեպ էր այն օգտագործում<ref name="Sinfin"/>:
Տող 403 ⟶ 402՝
Վատիկանը ունի նաև իր առանձին Ինտերնետ դոմենը (TLD), որը գրանցված է ([[.va]]). Լայնաշերտ ծառայությունները լայնորեն ապահովվում են Վատիկանի կողմից: Վատիկանն ունի նաև ռադիոյի Միջազգային հեռահաղորդակցության միության կողմից տրամադրված ալիք, HV-ն, և սա երբեմն օգտագործվում է նաև սիրողական ռադիոօպերատորների կողմից:
 
[[Գուլիելմո Մարկոնի|Գուլիելմո Մարկոնիի]]ի կողմից կազմակերպված Վատիկանի ռադիոն հեռարձակվում է կարճ ալիքներով, միջին ալիքներով, FM հաճախականությամբ և [[Ինտերնետ|Ինտերնետով]]ով<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/radio/index.htm |title=Vatican Radio – Index |publisher=Vatican.va |date=2 September 2005 |accessdate=6 May 2009}}</ref>: Դրա հեռարձակման հիմնական ալեհավաքը տեղակայված է Իտալիայի տարածքում, ինչը գերազանցում է հեռարձակումների շրջակա միջավայրի պաշտպանության թույլատրելի աստիճանը: Այդ պատճառով էլ Վատիկանի ռադիոյին դատարանի առջև կանգնեցրին: Հեռուստատեսային ծառայությունները ապահովվում են մեկ այլ կառույցի՝ Վատիկանի հեռուստատեսային կենտրոնի կողմից<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/television/index.htm |title=Vatican Television Center – Index |publisher=Vatican.va |accessdate=6 May 2009}}</ref>:
 
''L'Osservatore Romano''-ն Պապական աթոռի կիսապաշտոնական բազմալեզու թերթն է: Այն հրատարակվում է մասնավոր ընկերության կողմից հռոմեական կաթոլիկ հովիվների հսկողությամբ, սակայն տրամադրում է պաշտոնական տեղեկատվություն: Այնուամենայնիվ, փաստաթղթերի պաշտոնական տեքստերը հրատարակվում են ''Acta Apostolicae Sedis-ում,'' որը Պապական աթոռի պաշտոնաթերթն է և ունի Վատիկան քաղաք-պետության փաստաթղթերի հավելված:
 
Վատիկանի ռադիոն, Վատիկանի հեռուստատեսային կենտրոնը և L'Osservatore Romano-ն ոչ թե Վատիկանի այլ Պապական աթոռի մարմիններ են, և որպես այդպիսին հանդիպում են հայրապետական տարեգրքի ցուցակներում՝ Պապական աթոռի հետ կապված ինստիտուտներ բաժնում, որը գտնվում է Պապական աթոռի արտասահմանում գտնվող դիվանագիտական ծառայության և Վատիկանում հավատարմագրված դիվանագիտական կորպուսներին վերաբերող բաժիններից առաջ, և որից հետո գալիս է Վատիկան քաղաք-պետության բաժինը:
Տող 418 ⟶ 417՝
Հանցագործությունը Վատիկանում հիմնականում դրսևորվում է պայուսակների հափշտակմամբ, գրպանահատությամբ և խանութների թալանով<ref name="crime rate">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/2639777.stm|title=Vatican crime rate 'soars'|publisher=BBC|accessdate=28 November 2007 | date=8 January 2003}}</ref> ։ Գրպանահատները հիմնականում գողություն են անում Սուրբ Պետրոսի հրապարակի այն հատվածում, որտեղ զբոսնում են տուրիստները<ref>[http://www.romereports.com/palio/vatican-surpasses-all-nations-in-pickpockets-english-3545.html#.UPt_Wc0hclk "Vatican surpasses all nations... in pickpockets?"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121115144215/http://www.romereports.com/palio/Vatican-surpasses-all-nations-in-pickpockets-english-3545.html |date=15 November 2012 }}. Rome Reports, 14 February 2011.</ref>։ Եթե գողությունը կատարվում է Սուրբ Պետրոսի հրապարակում, հանցագործները ձերբակալվում և դատապարտվում են Իտալիայի օրենքներով, քանի որ այդ հատվածում պարեկություն են իրականացնում իտալացի ոստիկանները<ref>Glatz, Carol (19 December 2013) [http://www.catholicnews.com/services/englishnews/2013/man-seriously-injured-after-setting-self-on-fire-in-st-peter-s-square.cfm "Man seriously injured after setting self on fire in St. Peter's Square"]. ''Catholic News Service''</ref>։
 
Լաթերանի պայմանագրի 22-րդ հոդվածով<ref name="treaty1">{{cite web|title=INTER SANCTAM SEDEM ET ITALIAE REGNUM CONVENTIONES* INITAE DIE 11 FEBRUARII 1929|language=Italian|url=http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|publisher=Vatican.va|accessdate=12 July 2013}}</ref>, Իտալիան Պապական աթոռի պահանջով կարող է պատժել Վատիկանում հանցանք գործած անձանց և հենց ինքն էլ հանդես է գալիս այդ անձի դեմ մեղադրանքի առաջադրմամբ, եթե այդ մարդը ապաստան է գտել Իտալիայի տարածքում։ Եթե անձի կատարած գործողությունը և՛ Վատիկանում, և՛ Իտալիայում համարվում է հանցագործություն, և այն կատարվել է Իտալիայում, ապա Վատիկանում կամ պայմանագրով անձեռմխելի համարվող տարածքներում ապաստան գտնելու դեպքում նրանց արտահանձնում են Իտալիայի իշխանություններին<ref name="treaty1"/><ref>{{cite web |last=Shea |first=Alison |title=Researching the Law of the Vatican City State |url=http://www.nyulawglobal.org/globalex/vatican1.htm |work=Hauser Global Law School Program |publisher=[[New York University School of Law]] |date=2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131017130729/https://www.nyulawglobal.org/globalex/Vatican1.htm |archivedate=17 October 2013 |df=dmy-all }}</ref>։
 
Վատիկանը չունի բանտեր․ այստեղ կան միայն նախնական կալանքի համար նախատեսված վայրեր<ref>[http://www.slate.com/articles/news_and_politics/explainer/2012/05/paolo_gabriele_case_how_does_the_vatican_deal_with_criminals_.html How Does Vatican City Deal With Criminals?] ''[[Slate (magazine)|Slate]]''. 30 May 2012. Retrieved 18 April 2013.</ref>։ Վատիկանում հանցանք գործած անձինք պատիժը կրում են Իտալիայի բանտերում, իսկ այդ ծախսերը իր վրա է վերցնում Վատիկանը<ref>"[http://www.spiegel.de/international/0,1518,460967,00.html Is the Vatican a Rogue State?]" ''[[Spiegel Online]]''. 19 January 2007. Retrieved 25 August 2010.</ref>։
Տող 436 ⟶ 435՝
{{Միապետություններ}}
{{Պապական խորհրդանիշեր և ծիսակարգեր}}
<references group="Ն" />▼
 
[[Կատեգորիա:Վատիկան]]
[[Կատեգորիա:Քաղաք-պետություններ]]
Տող 441 ⟶ 442՝
[[Կատեգորիա:Սրբազան քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Համաշխարհային ժառանգություն Իտալիայում]]
▲<references group="Ն" />
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Վատիկան» էջից