«Վարդան Շահբազ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 33.
== Կենսագրություն ==
Վարդան Շահբազը (Մինաս Տոնիկյան) ծնվել է [[1864 թվական]]<nowiki/>ին [[Սեբաստիայի նահանգ]]<nowiki/>ի Տիվրիկ գավառի Օթուր գյուղում: Մասնագիտությամբ [[ատաղձագործ]] էր: [[1889 թվական]]<nowiki/>ին ամուսնացել է: [[1890 թվական]]<nowiki/>ին 26 տարեկանում, թողնելով հայրական տունն ու հղի կնոջը, ընտանիքի ապրուստը հոգալու նպատակով անցել է [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]]: Այստեղ էլ անդամագրվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության]]<nowiki/>ը` դառնալով [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|ՀՅԴ]] առաջին գործիչներից մեկը: [[1896 թվական]]<nowiki/>ի [[օգոստոսի 14]]-ին մասնակցել է [[Բանկ Օտոմանի գրավում|Բանկ Օտոմանի գրավման]]<nowiki/>ը, որի ձախողումից հետո 15 մարտական ընկերների հետ միասին ֆրանսիական նավով հարկադրաբար փոխադրվել է [[Մարսել]] և 17 օր խիստ հսկողության տակ արգելափակվել Սան Պիեռի բանտում: Բանտից ազատվելուց հետո մեկնել է [[Արգենտինա]] և կարճ ժամանակ մնացել [[Բուենոս Այրես]]<nowiki/>ում: Այնուհետև անցել է [[Եվրոպա]] ([[Լոնդոն]], [[Վիեննա]], [[Բուլղարիա]]):
[[1897 թվական]]<nowiki/>ին վերադարձել է [[Իրան|Պարսկաստան]]` կարճ ժամանակով իր մասնակցությունը բերելով ՀՅԴ [[Խոյ (քաղաք)|Խոյ]]<nowiki/>ի և [[Սալմաստ]]<nowiki/>ի զինագործարանների աշխատանքներին: 1897 թ. հուլիսին մասնակցել է [[Խանասորի արշավանք]]<nowiki/>ին:
[[1898 թվական]]<nowiki/>ին [[Թբիլիսի|Թիֆլիս]]<nowiki/>ում հեղափոխական գործունեություն ծավալելու համար արգելափակվել է Մետեխի բանտում: Բանտից ազատվելուց հետո` [[1901 թվական]]<nowiki/>ին Վարդգեսի ([[Վարդգես Սերենգյուլյան|Հովհաննես Սերենգուլյան]]) հետ միասին, որպես ՀՅԴ ներկայացուցիչ, գործուղվել է [[Վան]]: [[1902 թվական]]<nowiki/>ին թուրքական իշխանություններին մատնությամբ հաջողվել է ձերբակալել [[Վարդգես Սերենգյուլյան|Վարդգես]]<nowiki/>ին, որից հետո մինչև [[1903 թվական]]<nowiki/>ը Վանի շրջանում [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|ՀՅԴ]] գործիչների միջավայրում ղեկավար դեմքը դարձել է Վարդանը` ընդգրկվելով ՀՅԴ [[Վան]]<nowiki/>ի «Շամ» կենտրոնական կոմիտեի կազմում:
Վարդանը մի շարք ահաբեկչություններ է իրականացրել տեղի մատնիչների և դավաճանների նկատմամբ, որի համար հանիրավի «ղասաբ» (մսագործ) անունն է ստացել: 1902–1908 թթ. Վարդանը համագործակցել է անվանի հեղափոխական գործիչներ Աշոտ Երկաթի ([[Արմենակ Լևոնյան (Աշոտ Երկաթ)|Արմենակ Լևոնյան]]), [[Վանա Իշխան|Իշխան]]<nowiki/>ի (Նիկողայոս Պողոսյան), [[Արամ Մանուկյան (ռազմական, պետական գործիչ)|Արամ Մանուկյան]]<nowiki/>ի (Սարգիս Հովհաննիսյան), [[Ռուբեն Տեր-Մինասյան|Ռուբենի (Մինաս Տեր–Մինասյան]]) հետ: Եղել է ժողովրդին գաղտնի զինելու և ընդհանուր ապստամբության կողմնակից:
1913-1914 թվականներին Վարդան Շահբազը գործել է [[Կայծակ Առաքել]]ի, 1915-1916 թթ.՝ [[Սեբաստացի Մուրադ]]ի հետ ([[Երզնկա]]յում)։ Կովկասյան ռազմաճակատի քայքայումից հետո վերադարձել է Կովկաս։ [[1918 թվական]]<nowiki/>ի մայիսի 24-ից 28-ին մասնակցել է [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ]]<nowiki/>ին։ Այնուհետև [[Անդրանիկ Օզանյան|Զորավար Անդրանիկ]]<nowiki/>ի հետ անցել է [[Իրան|Պարսկաստան]], այնտեղից՝ [[Զանգեզուր]]: 1918 թվականի աշնանը մասնակցել է Նուրի փաշայի դեմ մղած կռիվներին։ Եղել է [[Անդրանիկ Օզանյան|Զորավար Անդրանիկ]]<nowiki/>ի խմբի մատակավարը։ [[1927 թվական]]<nowiki/>ին [[Քրդեր|քուրդ]] ապստամբներին միանալու և նրանց հետ համագործակցելու նպատակով անցել է [[Սիրիա]]: Այնուհետև հաստատվել է [[Քեսաբ]]ում, ապա փոխադրվել է [[Բեյրութ]]:▼
1903 թվականի [[հոկտեմբերի 27]]-ին [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|ՀՅԴ]] [[Վասպուրական]]<nowiki/>ի «Լեռնապար» կենտրոնական կոմիտեի կողմից որպես ՀՅԴ 3-րդ ընդհանուր ժողովի պատգամավոր գործուղվել է [[Բուլղարիա]]: [[1904 թվական]]<nowiki/>ի փետրվար–մարտ ամիսներին մասնակցել է [[Սոֆիա]]<nowiki/>յում կայացած [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|ՀՅԴ]] 3-րդ ընդհանուր ժողովին: Այնուհետև [[Վասպուրական]] զենք ու զինամթերք փոխադրելու համար մեկնել է [[Կովկաս]]:
[[1946 թվական]]<nowiki/>ին շատ սփյուռքահայերի պես Վարդան Շահբազը ևս ցանկացել է հայրենադարձվել [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Հայաստան]]։ Սակայն տեղեկանալով, որ [[Հայաստան]] գալու պայմանը [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]]<nowiki/>ից և ազգային գիտակցությունից հրաժարվելն է, հրաժարվում է այդ մտքից։ Վարդան Շահբազն իր մահկանացուն կնքել է [[1959 թվական]]<nowiki/>ի [[հունիսի 8]]-ին և թաղվել [[Ֆըրն Շըպպեք]]ի Ազգային գերեզմանատանը։▼
[[1904 թվական]]<nowiki/>ի աշնանը [[Խոյ (քաղաք)|Խոյ]]<nowiki/>ից [[Ռուբեն Տեր-Մինասյան|Ռուբեն Տեր–Մինասյան]]<nowiki/>ի և [[Ռուբեն Դերձակյան]]<nowiki/>ի (Փայլակ) հետ անցել է [[Սուրբ Թադևոսի վանք|Թադևոս առաքյալի վանք]]: Այստեղ որոշ ժամանակ մնալուց հետո [[Ռուբեն Տեր-Մինասյան|Ռուբեն Տեր–Մինասյան]]<nowiki/>ի հետ կրկին անցել է Վան:
1904–1908 թվականներին Վարդանի գործունեության հիմնական շրջանը եղել է Վասպուրականի հայկական գյուղերը: Այդ շրջանում Վարդանն ընդգրկվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|ՀՅԴ]] [[Վասպուրական]]<nowiki/>ի Լեռնապար» կենտրոնական կոմիտեի կազմում: [[1908 թվական]]<nowiki/>ի երիտթուրքական հեղաշրջումից հետո նույն թվականի վերջին [[Ռուբեն Տեր-Մինասյան|Ռուբեն Տեր–Մինասյան]]<nowiki/>ի հետ մեկնել է [[Թբիլիսի|Թիֆլիս]], [[Բաթում]], ապա` [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]], [[Սեբաստիա]], [[Սամսուն (քաղաք)|Սամսոն]], հայրենի Տիվրիկ, կատարել կազմակերպչական աշխատանքներ: [[1909 թվական]]<nowiki/>ի [[Ադանայի կոտորած|Կիլիկիայի հայության կոտորածներ]]<nowiki/>ից հետո կրկին լծվել է արևմտահայությանը զինելու և նրան ինքնապաշտպանության նախապատրաստելու գործին, որի շրջանակներում 1909 թ. նախ այցելել է [[Տրապիզոն|Տրապիզոն,]] այնուհետև 19 տարվա ընդմիջումից հետո` իր ծնդավայր Օթուր գյուղ:
[[1914 թվական]]<nowiki/>ին, երբ սկսվել է [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ը և [[Օսմանյան կայսրություն]]<nowiki/>ում բնակվող արևմտահայության տեղահանությունն ու ջարդը, Վարդան Շահբազը մի խմբով, որի կազմում էր նաև իր քույրը, բարձրացել է Տիվրիկի լեռները և թուրքական զորքերի դեմ հանդուգն ու հաղթական կռիվներ մղելով` անցել է [[Երզնկա]]:
1915–1916 թթ. [[Երզնկա]]<nowiki/>յում համագործակցել է [[Սեբաստացի Մուրադ]]<nowiki/>ի (Մուրադ Խրիմյան) և [[Կայծակ Առաքել]]<nowiki/>ի (Տիգրան Աբաջյան) հետ, մասնակցել «մեկ հայը մեկ ոսկի» ցեղասպանությունից մազապուրծ հայ որբերի հավաքագրման աշխատանքներին: Այնուհետև հայ կամավորական գնդերի կազմում մասնակցել է թուրքական զորքերի դեմ մղվող կռիվներին` գտնվելով [[Սեբաստացի Մուրադ]]<nowiki/>ի և [[Արշակ Ներսիսյան (Սեպուհ)|Սեպուհ]]<nowiki/>ի (Արշակ Ներսիսյան) զորամասերի կազմում:
▲
Այնուհետև կրկին անցել է [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]], սակայն, երբ [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալ]]<nowiki/>ի գլխավորած թուրքական զորքերը գրավել են Կ. Պոլիսը, Վարդան Շահբազը անցել է [[Բուլղարիա]], որտեղ ծավալել է կազմակերպչական եռանդուն աշխատանք: [[1927 թվական]]<nowiki/>ին քուրդ ապստամբներին միանալու և նրանց հետ համագործակցելու նպատակով անցել է [[Սիրիա|Սիրիա:]] Քրդական շարժման պարտությունից հետո հաստատվել է [[Քեսաբ]]<nowiki/>ում, ապա փոխադրվել է [[Բեյրութ|Բեյրութ]]` դարձյալ լծվելով կուսակցական կազմակերպչական աշխատանքի:
▲[[1946 թվական]]<nowiki/>ին շատ սփյուռքահայերի պես Վարդան Շահբազը ևս ցանկացել է հայրենադարձվել [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Հայաստան]]
== Երկեր ==
Տող 50 ⟶ 63՝
== Գրականություն ==
*[[Ռուբէն Տէր Մինասեան|Ռուբէն]] «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», Ա. հատ., [[Լոս Անջելես|Լոս Անճելըս]], 1951, 444 էջ, 2-րդ հրտ., [[Պէյրութ]], 1975, 3-րդ հրտ., [[Թեհրան]], 1982, 401 էջ, 4-րդ հրտ., Պէյրութ, 1983, 5-րդ հրտ., [[Երեւան]], 1990, 402 էջ, 6-րդ հրտ., Պէյրութ, 2005:
* [[Միսաք Թորլաքյան|Միսաք Թոռլաքեան]] «Օրերուս հետ», [[Պէյրութ]], 2001, էջ 431-432:▼
*Ռուբէն «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», Բ. հատ., Լոս Անճելըս, 1951, 424 էջ, 2-րդ հրտ., Պէյրութ, 1976, 3-րդ հրտ., Թեհրան, 1982, 326 էջ, 4-րդ հրտ., Պէյրութ, 1983, 5-րդ հրտ., Երեւան, 1990, 328 էջ, 6-րդ հրտ., Պէյրութ, 2005:
* Աւօ «Վարդան Շահպազ (Մինաս Տօնիկեան)», «Յեղափոխական ալպոմ», հատ. 2, [[Հալէպ]], 1958, էջ 358–382:▼
*
*
{{ՀՀ}}
| |||