«Վարդ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Վարդ''', մարդու կողմից աճեցվող, [[Մասրենի]] ({{lang-lat|Rósa}}) կոչվող [[Վարդազգիներ|վարդազգիներ]]ի դասին պատկանող ներկայացուցիչների տեսակների և տարատեսակների հավաքական անվանում: Վարդերի տարատեսակների մեծ մասը ստացվել է երկարատև [[սելեկցիա]]յի արդյունքում բազմաթիվ կրկնակի [[Խաչասերում|խաչասերումներխաչասերում]]իների և ընտրանքի իրականացման ճանապարհով: Որոշ տարատեսակներ վայրենի վարդազգիների տեսակների ձև են հանդիսանում:

Առաջին անգամ վարդեր սկսել են աճեցնել Հին Հռոմում, չնայած նրան, որ այն ժամանակների այգիների հիմնական նպատակը օգտակար բույսերի աճեցումն էր, սակայն հին հռոմեական գրողների ստեղծագործություններում հանդիպում են վարդերի մոտ 10 տարատեսակների նկարագրություններ: [[Հերոդոտոս]]ը արդեն [[Մ.թ.ա. 5–րդ դար|մ.թ.ա]] V դարում իր «Պատմության» մեջ նկարագրում է [[Մակեդոնիա]]յում գտնվող Միդոս արքայի այգիները և հիշատակում է այնտեղի բամբակյա վարդը: [[Թեոփրաստես]]ը մ.թ.ա [[300]] թվականին նկարագրում է [[Հունաստան]]ի այգիները և նկարագրում է 15, 20 և նույնիսկ 100 թերթիկներ ունեցող վարդերի<ref name="ЖР">{{книга|заглавие=Жизнь растений// Том 5. Часть 2. Цветковые растения |ссылка= |место=М. |ответственный=Под. ред. Тахтаджяна А. Л. |издательство=Просвещение |год=1981 |страницы= |страниц=512}}</ref>:

[[Պոմպեյ]]ի հրաշալի խճանկարի վրա, որը գտնում է [[Նեապոլ]]ի թանգարանում, կարելի է տեսնել նաև [[Մասրենի Դամասկոսի|դամասկոսյան վարդվարդեր]]եր (Rosa×damascena), որոնց հայրենիքը անկասկած արևելքն է, որտեղից էլ նրանք հայտնվել են [[Իտալիա|Հարավային ԻտալիաԻտալիայի]]յի այգիներում: Հռոմեական կայսրության անկման հետ մեկտեղ այգեգործությունը տարածվեց վանքերում: Հենց վանական այգիներն էլ Ալպերից այն կողմ գտնվող այգիների համար նախատիպ ծառայեցին: [[Կառլոս Մեծ]]ը Capitulare de villis կալվածատան կառավարման իր հրահանգում թվարկել է բույսեր, որոնք անհրաժեշտ է աճեցնել և որոնց մեջ կային վարդեր: Կարոլինգների օրոք այգիներում բույսերը առաջին հերթին աճեցվում էին դեղային նպատակներով, չնայած, անկասկած, մեծ ուշադրություն էր դարձվում նրանց գեղեցկության վրա: Ծաղկապսակների և այլ զարդարանքների համար հավաքվում էին միայն դաշտային ծաղիկներ: Եվ միայն վարդերի թփերն էին արժանանում հատուկ ուշադրության և աճեցվում այգիներում: [[Վերածնունդ|ՎերածննդՎերածննդի]]ի դարաշրջանի հռչակավոր իտալացի նկարիչների նկարների վրա կարելի է տեսնել վարդեր, որոնք աճեցվում էին այն ժամանակների իտալական այգիներում, որոնց հայրենիքը հավանականորեն Իտալիան է հանդիսանում<ref name="Кернер">{{книга|автор=Проф. А. Кернер фон-Марилаун.|заглавие=Растения и человек|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1902_rasten_i_chelovek.pdf |ответственный=Пер. с послед. нем. изд, под. ред. Александрова Т. Ф. |место=СПб. |издательство=С.-Петербургская Электропечатня|год=1902|страницы=53—58|страниц=107}}</ref>: [[1309 թվական]]ին Կլիմենտ V պապը իր արքունիքով [[Հռոմ]]ից տեղափոխվեց [[Ավինյոն]], իսկ կաթոլիկ եկեղեցու կենտրոնն այնտեղ էր տեղակայված մինչև [[1377 թվական]]ը: Ինչպես վկայում են պատմաբանները, արդեն այն ժամանակվանից էլ պապական արքունիքի տարածքներում աճեցվում էին վարդեր: XVII դարի սկզբում Էյխշթեդտի եպիսկոպոսի այգում աճում էին վարդի 21 տարատեսակներ, որոնք [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսով]] [[Եվրոպա]] են բերվել արևելքից, ընդգրկելով Դամասկոսը: Միննեզանգների ժամանակներում գոյություն են ունեցել հիասքանչ այգիներ կարմիր և սպիտակ վարդերով<ref name="Кернер">{{книга|автор=Проф. А. Кернер фон-Марилаун.|заглавие=Растения и человек|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1902_rasten_i_chelovek.pdf |ответственный=Пер. с послед. нем. изд, под. ред. Александрова Т. Ф. |место=СПб. |издательство=С.-Петербургская Электропечатня|год=1902|страницы=53—58|страниц=107}}</ref>: XIX դարի վերջից վարդերի սելեկցիա կատարում են աշխարհի գրեթե բոլոր երկրները:

Ներկայումս գոյություն ունեցող վարդերի տեսակների մեծ բազմազանությունը ձևավորվել է վայրի մասրենու մի քանի սորտերի խաչասերման և սելեկցիոն ընտրության ճանապարհով: Զբոսայգիներում աճեցվող բազմաթիվ բազմաթերթ վարդերի (Роза махровая) տեսակները առաջացել են գալիյան վարդերից (Rosa gallica), որը ստացել է այս անվանումը իր լայն տարածման համար [[Ֆրանսիա]]յում ([[Գալիա]])<ref name="ЖР" />: Այս վարդի մշակույթը և նրա հիման վրա ձևավորված վարդերի տարատեսակները սկիզբ են առնում<nowiki/>[[Բաբելոն|Հնագույն ԲաբելոնԲաբելոնից]]ից և Հնագույն Հռոմից, իսկ XIII դարից նաև Ֆրանսիայից և վարդերի պատմության մեջ կազմել է մի ամբողջ ժամանակաշրջան մինչև XVIII դարը: Գալիյան վարդերի և այլ վարդերի տարատեսակների խաչասերման ճանապարհով ստեղծվել են դամասկոսյան (''Rosa ×centifolia'') և սպիտակ վարդեր: Վարդերի տեսակների խաչասերմման միջոցը հայտնի է եղել Եվրոպայում դեռևս Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանում<ref name="кернер2">{{книга|автор=[[Кернер, Антон|Проф. А. Кернер фон-Марилаун]]. |заглавие=Жизнь растений|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1901_zhizn_rastenij_2.djvu |ответственный=Пер. (с разрешения издателей оригинала) со 2-го вновь перераб. и доп. нем. изд., с библиогр. указ. и ориг. дополнениями А.&nbsp;Генкеля и В.&nbsp;Траншеля, под ред. засл. проф. И.&nbsp;П. Бородина|место=СПб.|издательство=Типо-литография Издательского Т-ва «Просвещение» |год=[1899—1903]|том=II. — История растений}}</ref>:

[[Ռուսաստան]]ում վարդերի աճեցման մասին առաջին հիշատակությունը վերաբերվում է [[XVI դար]]ի սկզբին։ Ենթադրվում է, որ նրանք հայտնվել են Ռուսաստանում Բալկանյան սլավոնական տոհմերի միջոցով։ Զանգվածային տարածում ստացել է [[Եկատերինա II]]-ի օրոք միայն։ XIX դարի վերջին սկսել են վարդեր աճեցնել Ռուսաստանի ամբողջ [[Եվրոպական Ռուսաստան|եվրոպական մասում]]<ref name="Зорина">{{книга

Թփի ձևը կարող է լինել սկսած ճյուղատարածից մինչև նեղբրգաձև։ Թեյա-հիբրիդային խմբի թփերի բարձրությունը հասնում է՝ 30-ից մինչև 90 [[Սանտիմետր|սմ]], պոլիանտային թփերը՝ 30-40 սմ, իսկ որոշ տարատեսակներ հասնում են մինչև 60 սմ և որոշ դեպքերում նաև 25-35 սմ։

Դաշտային վարդերի ծաղկացողունների երկարությունը տատանվում է 10-ից մինչև 80 սմ<ref name="Головкин" />։ Վարդերի ծաղկացողունները զարմացնում են իրենց բազմազանությամբ։ Նրանց չափերը տատանվում են 1,8-ից մինչև 18 սմ, թերթիկների քանակը կարող է կազմել 5-ից 128, գոյություն ունեն ծաղկացողունի տասնյակ տարբեր ձևեր։ Շատ բազմազան է գունային գամման՝ չկա միայն մաքուր կապույտը։ Ստացվել է կանաչ վարդի տեսակը, բայց այն հետաքրքրություն է հանդիսանում միայն բուսաբանների համար։ Բացի միագույն վարդերից գոյություն ունեն նաև երանգների տարաբնույթ համակցությամբ, ինչպես նաև աճման ժամանակ գույներ փոփոխող վարդեր։

Հողը իր բաղադրությամբ կարող է լինել ցանկացած ձևի, բայց դաշտային խմբերի համար ավելի լավ են՝ պարարտացվածները։ Վարդերը աճեցնում են չեզոք ռեակցիա ունեցող հողերում։ Թթվայնության սամանների որոշումը կապված է հանքացման գործընթացի սաստկության հետ։ Վարդի տեսակների գունավորումը առավել ինտենսիվ է դրսևորվում ալկալիական ռեակցիա պարունակող հողերում։

Լիառատ և շարունակական ծաղկման համար վարդերը պահանջում են մշտական ոռոգում։

Համապատասխան մշակովի բույսերի նոմենկլատուրայի Միջազգային օրենսգրքի, անվանումը հիմնված է հրատարակության առաջնության վրա։ Յուրաքանչյուր տեսակ կարող է ունենալ միայն մեկ հանրաճանաչ անուն։ Տվյալ տեսակի համար առաջարկված մի քանի անվանումներից, ընտրվում է ամենահինը։ Բոլոր մնացածները հոմանիշներ են համարվում։ Տեակների մոռացված և հնացած անվանումների կիրառմանը պետք է խուսափել, նույնիսկ եթե դրանք առավել են լայն տարածված ժամանակակիցներից։

Մինչ տոհմ կամ տեսակ մակարդակին հասնելը, վարդերն անվանում են համապատասխան բուսաբանական նոմենկլատուրայի Միջազգային օրենսգրքի (ԲՆՄՕ)։ Բույսերին, որոնք պատասխանատու են տեսակի կամ խմբի չափանիշներին, տրվում են տեսակային մակդիրներ։ Այդ մակդիրները ավելացվում են բուսաբանական [[Տաքսոն|տաքսոն]]ի անվանմանը և ավարտվում են ընդամենը մեկ փակագծով։ Օրինակ՝ Rosa 'Harlekin'։

Տարբեր լեզուներով տեսակների անվանումների հրատարակչության ժամանակ, որը տարբերվում է սկզբնական հրատարակության լեզվից, թարգմանել մակդիրը պետք չէ։ Կարելի է կիրառել գրադարձություն և տառադարձություն։ Այն դեպքում, եթե ըստ [[Մարքեթինգ|մարքեթինգայինմարքեթինգ]]ային նկատառումների տեսակի մակդիրը թարգմանվել է մեկ այլ լեզվով, մակդիրի թարգմանությունը անհրաժեշտ է զննել ինչպես առևտրական նշանակություն, այլ ոչ թե որպես գիտական անվանում<ref name="actahort" >{{книга