«Սովորական գարի»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սովորական գարի''' ({{lang-lat|Hordéum vulgáre}}), [[գարի]] ցեղի, [[Հացազգիներ|հացազգիներիհացազգիներ]]ի ընտանիքին պատկանող խոտաբույսի տեսակ։ Այն կարևոր գյուղատնտեսական մշակաբույս է, մարդկության պատմության ընթացքում ամենահին [[Մշակաբույս|մշակաբույսերիցմշակաբույս]]երից մեկը (մշակաբույսն սկսել են մշակել 10 հազար տարի առաջ)<ref name="Saltini">{{книга|автор=Saltini A.|заглавие=I semi della civilta: frumento, riso e mais nella storia delle societa umane|ответственный=Prefazione di Luigi Bernabò Brea|место=Bologna|издательство=Avenue Media|год=1996|allpages=182}}</ref>:

Գարու սերմերը լայնորեն կիրառվում են արտադրական, տեխնիկական և սնման նպատակներով, այդ թվում նաև [[Գարեջրագործություն|գարեջրագործության]] մեջ, [[Վարսակ|վարսակիվարսակ]]ի և գարու [[Ձավար|ձավարիձավար]]ի արտադրության մեջ։ Գարին արժեքավոր խտացված կեր է կենդանիների համար, քանի որ պարունակում է [[սպիտակուց]], հարուստ է [[Օսլա|օսլայովօսլա]]։ յով։

Միամյա բույս է 30 սմ երկարությամբ և 2-3 սմ լայնությամբ։ Մշակաբույսերի բարձրությունը կարող է հասնել 90 սմ-ի։ Ցողուններն ուղիղ են, մերկ։ Տերևներն ունեն 30 սմ երկարություն և 10 սմ լայնություն<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/biologiya/YACHMEN_OBIKNOVENNI.html Энциклопедия «Кругосвет». Ячмень обыкновенный].</ref>, հասկիկների յուրաքանչյուրը միածաղիկ է։ Հասկիկները քառանկյուն կամ վեցանկյուն են, մինչև 1,5 սմ լայնությամբ, ճկվող առանցքով։ Հասկիկները խմբավորված են երեքական խմբերով, նրանք բոլորն էլ պտղատու եգն և նստադիր։ Հասկիկային թեփուկները գծային մախաթանման են, երկարացված առանցքի վրա․ առանցքի երկարությունը հաճախ գերազանցում է հասկիկային թեփուկի երկարությունը։ Ստորին ծաղկիկային թեփուկը ձվանշտարաձև է {{sfn|Губанов и др.|2002|с=259|name=Губ}}։ Սովորական գարին ինքնափոշոտվող բույս է, սասկայն խաչաձև փոշոտումը նույնպես բացառված չէ։ Ծաղկում է հունիս հուլիս ամիսներին։ Պտուղը հատիկ է, բերքատվությունը հուլիս օգոստոս ամիսներին է։

Սովորական գարու վայրի ձևն աճում է [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիկայից]]յից մինչև [[Տիբեթ]] ընկած տարածքում։ Մշակովի գարին վայրի ձևով հանդիպում է արոտավայրերի մոտ, հաճախ պատահական հանդիպում է ճանապարհների եզրերին։

Սովորական գարին ամենահին մշակովի բույսերից է։ Ինչպես ցորենը, այն մշակություն է մտցվել նոր քարեդարում [[Մերձավոր Արևելք|Մերձավոր Արևելքում]]ում ավելի քան 10 հազար տարի առաջ<ref name="Saltini" />։ Վայրի գարին տարածված է Հյուսիսային Աֆրիկայից և [[Կրետե]] կղզուց մինչև Տիբեթ<ref name="Zohary">{{книга|автор=Zohary D., Hopf M.|заглавие=Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley|ссылка=http://books.google.com/books?id=C1H6_XWJS_gC&pg=PA59&vq=barley&dq=Domestication+of+Plants+in+the+Old+World:+The+Origin+and+Spread+of+Cultivated+Plants+in+West+Asia,+Europe,+and+the+Nile+Valley&source=gbs_search_r&cad=1_1|издание=3rd ed|год=2000|издательство=Oxford University Press|isbn=0198503571|pages=59—69}}</ref>։

[[Պաղեստին|Պաղեստինում]]ում գարին սննդի մեջ օգտագործել են ավելի քան 17 հազար տարի առաջ։ Հին հրեաները ցանում էին այն աշնան վերջում, հունձքը սկսվում էր ցորենի հունձքից ավելի շուտ՝ նիսանի 16-րդ օրը<ref>{{Աստվածաշունչ/Abbr|2 Цар}} 21:9; {{Աստվածաշունչ/Abbr|4Թգ}} 4:42</ref>։ Հրեաների հարևան ազգերը նույնպես զբաղվում էին գարու մշակությամբ։ Գարու ալյուրը թանկ էր գնահատվում։ Այս ալյուրից ստացված հացը կարծր էր, ծանր, ավելի քիչ սնուցող քան ցորենի ալյուրից պատրաստված հացը, բայց համարվում էր ավելի առողջ սնունդ և սովորական ժողովրդի սննդակարգի մի մասն էր<ref>{{Աստվածաշունչ/Abbr|Ել}} 7:13, {{Աստվածաշունչ/Abbr|2Թգ}} 17:28, {{Աստվածաշունչ/Abbr|Ин}} 6:9—13.</ref>։ Սողոմոն թագավորի կառավարման տարիներին գարու մեծ քանակներ դուրս էին բերում սահմանից դուրս<ref>{{Աստվածաշունչ/Abbr|2Թգ}} 4:26—28</ref>։ Կարիքի ժամանակ գարին շատ թանկ էր վաճառվում<ref>{{Աստվածաշունչ/Abbr|4Թգ}} 7:1</ref><ref>Ячмень // Библейская энциклопедия архимандрита Никифора. — М., 1891—1892.</ref>։

Մշակովի գարու հնագույն օրինակներ են հայտնաբերվել [[Սիրիա|Սիրիայում]]յում և դասվում են հին քարեդարյան մշակույթներից ամենահին մշակույթներից մեկին։ Գարին հայտնաբերվել է նաև հին եգիպտական դամբարաններում և լճային ցցաշեն տների մնացորդներում, որոնք դասվում են քարե և բրոնզե դարերին։ Գարին Եվրոպա է թափանցել [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիայից]]յից մ․թ․ա․ 4-3-րդ հազարամյակներում։ Շատ պատմական հուշարձանների ուսումնասիրմամբ հնարավոր է կարծիք կազմել գարու տարածման մասին։ Մասնավորապես, [[Կորեական թերակղզի|Կորեական թերակղզում]] այն հայտնվել է մ․թ․ա․ 1500-850 թվականներին<ref>{{статья|автор=Crawford G. W., Gyoung-Ah Lee|год=2003|заглавие=Agricultural Origins in the Korean Peninsula|journal=Antiquity|volume=77|номер=295|pages=87—95|issn=0003-598X|ссылка=}}</ref>։ Բացառված չէ, որ գարին տարբեր մշակույթներում անկախ ձևով է հայտնվել։ Միջնադարյան [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական Եվրոպայում]]յում գարին արդեն լայնորեն տարածված էր։ Ամերիկայի երկրներում գարին հայտնվել է համեմատաբար ավելի ուշ՝ 16-18-րդ դարերում եվրոպացիների կատարած այցերի հետևանքով։