«Մերկուրի (մոլորակ)»–ի խմբագրումների տարբերություն

2008 թվականի [[ԱՄՆ|ամերիկյան]] «[[Մեսենջեր (ԱՄԿ)|Մեսենջեր]]» [[ավտոմատ միջմոլորակային կայան]]ի կողմից արված լուսանկարներում դիտվել է [[հրաբուխ|հրաբխային]] ակտիվության հետքեր։

 

[[Պատկեր:Terrestrial planet size comparisons.jpg|մինի|260px|ձախից|Մոլորակների համեմատական չափերը (ձախից աջ՝ Մերկուրի, [[Վեներա (մոլորակ)|Վեներա]], [[Երկիր]], [[Մարս (մոլորակ)|Մարս]])]]

Մերկուրին շարժվում է Արեգակի շուրջ բավականին ձգված [[էլիպս|էլիպտիկ]] [[ուղեծիր|ուղեծրով]] ([[էքսցենտրիսիտետ]]ը՝ 0,205) միջին 57,91 մլն. կմ (0,387 ա.&nbsp;մ.) հեռավորության վրա։ [[Ապոկենտրոն և պերիկենտրոն|Պերիհելիում]] Մերկուրին գտնվում է 45,9 մլն. կմ հեռավորության վրա Արեգակից (0,3 ա.&nbsp;մ.), իսկ [[Ապոկենտրոն և պերիկենտրոն|ապոհելիում]]՝ 69,7 մլն. կմ (0,46 ա.&nbsp;մ.)։ Պերիհելիում Մերկուրին ավելին քան մեկ և կես անգամ ավելի մոտ է Արեգակին, քան ապոհելիում։ Ուղեծրի թեքումը [[խավարածիր|խավարածրի]] հարթության հանդեպ հավասար է 7°։ Մեկ ամբողջ պտույտ Արեգակի շուրջ Մերկուրին կատարում է 87,97 երկրային օրվա ընթացքում։ Մոլորակի միջին ուղեծրային արագությունը կազմում է 48 կմ/վ։ Մերկուրիի հեռավորությունը [[Երկիր|Երկրից]] տատանվում է 82-ից մինչև 217 միլիոն կմ<ref>{{cite web|url=http://www.websib.ru/noos/metod/astronom/System/Sol_Sistema1/Mercyru.htm|title=Ամեն ինչ Մերկուրիի մասին|accessdate=2011 թ․ հունիսի 9|archiveurl=http://www.webcitation.org/67qLC1KU3|archivedate=2012-05-22}} {{ref-ru}}</ref>։

}}</ref>։

 

Մերկուրիի, ինչպես նաև մյուս մոլորակների, առաջացման հիմնական վարկածն է [[Նեբուլյար հիպոթեզ]]ը.

 

Այժմ գոյություն ունեն մի քանի վարկածներ հսկայական միջուկի գոյության բացատրության համար, որոնցից ամենատարածվածը նշում է, որ Մերկուրիի նախնական կազմության մեջ մետաղների և սիլիկատների հարաբերությունը նման էր ամենատարածված երկնաքարերի՝ [[խոնդրիտ]]ների կազմությանը, որոնց կազմվածքը ընդհանուր առմամբ ընդհանրական է Արեգակնային համակարգի պինդ մարմինների և ներքին մոլորակների համար, իսկ մոլորակի զանգվածը հինավուրց ժամանակներում մոտ 2,25 անգամ ավելի մեծ էր այժմյանից։ Վաղ Արեգակնային համակարգի պատմության մեջ Մերկուրին, հնարավոր է, որ ապրել է [[պլանետեզեմալ]]ի հետ բախում, որը մոտ նրա քաշի 1/6 զանգվածը ուներ ~20 կմ/վ արագության տակ։ Կեղևի և մանտիայի վերին մասի հիմնական մասը քշվել է տիեզերական տարածություն, և ցրվել միջմոլորակային տարածության մեջ։ Իսկ մոլորակի միջուկը, որը կազմված էր ավելի ծանր տարրերից, պահպանվել է<ref name="Collisional stripping of Mercury's mantle">[http://adsabs.harvard.edu/abs/1988Icar...74..516B Մերկուրիի մանտիայի բախման հետևանքով խուզումը], ՍԱՕ/ՆԱՍԱ ԱԴՍ Աստղագիտության սեղմագրերի ծառայություն</ref>։

 

[[Պատկեր:EN0108821596M Sholem Aleichem crater on Mercury.png|մինի|Մոլորակի մակերևույթը հիշեցնում է [[Լուսին|լուսնինը]] (լուսանկարը «Մեսենջեր» ԱՄԿ-ից)]]

Իր ֆիզիկական հատկություններով Մերկուրին հիշեցնում է [[Լուսին]]ը։ Մոլորակը չունի բնական արբանյակ, սակայն ունի չափազանց նոսր մթնոլորտ։ Մոլորակը ունի խոշոր երկաթյա միջուկ, որը հանդիսանում է [[Մոլորակների մագնիսական դաշտ|մագնիսական դաշտի]] գոյության պատճառը։ Մերկուրիի մագնիսական դաշտը Երկրի դաշտի 0,01 չափին է<ref>{{cite web|url=http://spc.igpp.ucla.edu/personnel/russell/papers/merc_mag|author=Ս. Տ. Ռասել և Ջ. Գ. Լահման։ |title=Մերկուրի. մագնիսական դաշտ և մագնիսոլորտ |accessdate=2007 թ․ մարտի 16|archiveurl=http://www.webcitation.org/67qLF8ccf|archivedate=2012-05-22}}</ref>։ Մերկուրիի միջուկը կազմում է նրա ամբողջ ծավալի 83%-ը<ref>{{cite news|url=http://news.sciencemag.org/sciencenow/2012/03/more-more-iron-for-mercury.html?ref=hp|title=Մերկուրին ունի ավելցուկային երկաթի մասնաբաժին |date=21.03.2012|publisher=Սայենս նաու}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.lenta.ru/news/2012/03/22/mercury/|title=Աստղագետները մեծացրին Մերկուրիի երկաթյա միջուկը |date=22.03.2012|publisher=Lenta.ru}}</ref>։ Ջերմաստիճանը Մերկուրիիի մակերևույթի մոտ տատանվում է 90 - 700&nbsp;[[Կելվին|Կ]] (−180 - +430&nbsp;°C)։ Արեգակին ուղղված կողմը տաքանում է շատ ավելին, քան բևեռային շրջանները և մոլորակի գիշերային կողմը։

Մակերևույթի տարրական կազմության առաջին տվյալները, ստացված «Մեսինջերի» [[ռենտգենոֆլուրոսցենտային սպեկտրոմետր]]ով, ցույց տվեցին, որ այնտեղ կա չափազանց քիչ [[ալյումին]] և [[կալցիում]], ի համեմատություն Լուսնի մայրցամաքային մասերի հետ։ Միևնույն ժամանակ Մերկուրին համեմատաբար աղքատ է տիտանի և երկաթի պարունակությամբ, և հարուստ է մագնեզիումով, այսպիսով մակերևույթի կազմությունը միջանկյալ տեղ է զբաղեցնում երկրային [[բազալտ]]ների և [[ուլտրահիմնական լեռնային ապար]]ների միջև։ Հայտնաբերվել է նաև համեմատաբար մեծ քանակով ծծումբ<ref name="Sc2">{{cite journal|author=Լարի Ռ. Նիթլեր և ընկ.|title=Մերկուրիի մակերևույթի կազմվածքը Messenger-ի ռենտգենային սպեկտրոմետրից|publisher=Սայենս|year=2011|issue=6051|volume=333|pages=1847—1850|doi=10.1126/science.1211567|language=en}}</ref>։

 

{{see also|Մերկուրիի խառնարանների ցանկ}}

[[Պատկեր:Mercure fausses couleurs.jpg|մինի|Մերկուրին արհեստական գույներով։<small>Ներքևում աջից Կոյպեր խառնարանն է ճառագայթերով։ Կապույտ շրջանները ցույց են տալիս տիտանի առկայությունը։ Նարնջագույն շրջանները կազմված են մոլորակի կեղևի հին միներալներից։ Ներքևի ձախ կողմում գտնվող նարնջագույն շրջանը ենթադրվում է, որ լավային հոսքերի արդյունք է։ (լուսանկարը «Մարիներ-10» ԱՄԿ-ից)</small>]]

2012 թվականին գիտնականները հայտնաբերեցին ևս մի հետաքրքիր հաջորդականություն Մերկուրիի մակերևույթի խառնարանների մեջ։ Նրանց միացնելով իրար կարելի ե ստանալ [[Ուոլթ Դիսնեյ]]ի հանրաճանաչ [[Միկի Մաուս]]ի նկարը<ref>[http://extrafast.ru/6746-na-merkurii-nashli-otpechatok-mikki-mausa.html Մերկուրիի վրա գտել են Միկի Մկնիկի «դրոշմը»]</ref>։

 

[[Պատկեր:Mercury Internal Structure.svg|մինի|<small>1. Կեղևը, հաստությունը - 100 - 300 կմ<br />2. Մանտիա, հաստությունը - 600 կմ<br />3. Միջուկ, շառավիղը - 1800 կմ</small>]]

[[Պատկեր:Rupes Discovery schematic.jpg|մինի|[[Դիսքավերի (Մերկուրի)|Դիսքավերի]] հսկայական սանդղավանդը (350 կմ), բարձրությունը 3 կմ, առաջացել է Մերկուրիի կեղևի վերին շերտերի իրար վրա բարձրանալուց մակերևույթի սառելու ժամանակ կեղևի դեֆորմացիայի հետևանքով։]]

Միջուկը շրջապատված է 500 - 600 կմ հաստությամբ [[սիլիկատ]]ային մանտիայով<ref name="spohn">{{cite journal|author=Սպոհն Տ.; Սոհլ Ֆ.; Վիեզերկովսկի Կ.; Կոնզելման Վ.|title=Մերկուրիի ներքին կառուցվածքը. ինչ մենք գիտենք, և ինչ ենք մենք սպասում BepiColombo-ից|publisher=Մոլորակային և տիեզերական գիտություններ|year=2001|volume=49|issue=14—15|pages=1561—1570|doi=10.1016/S0032-0633(01)00093-9|language=en}}</ref><ref>{{cite book|author = Գալանտ, Ռ. 1986: |title=Նեյշնլ Ջիոգրաֆիկի Տիեզերքի նկարների ատլաս|publisher = Նեյշնլ Ջիոգրաֆիկ Միություն|edition=2-րդ հրատարակություն}}</ref>։ Համաձային «Մարիներ-10»-ից ստացված տվյալների և Երկրից կատարված դիտարկումների մոլորակի կեղևի հաստությունը կազմում է 100 - 300 կմ<ref name="anderson1">{{cite journal|author=Անդերսոն Ջ. Դ. և ընկ.|title=Մերկուրիի ձևն ու ուղղվածությունը ռադիո հետազոտությունների արդյունքում |publisher=Իկարուս|year=1996|issue=2|volume=124|pages=690—697|isbn=|issn=|doi=10.1006/icar.1996.0242|language=en}}</ref>։

 

Ինչպես և Երկրի, Լուսնի և [[Մարս (մոլորակ)|Մարսի]] մոտ, Մերկուրիի երկրաբանական պատմությունը բաժանված է ժամանակաշրջանների։ Դրանք հետևյալն են (ամենահինից դեպի նորը)՝ նախատոլստովյան, տոլստովյան, կալորյան, ուշ կալորյան, մանսուրյան և կոյպերյան։ Մոլորակի բացարձակ տարիքը դեռևս պարզված չէ<ref name="Spudis01"/><ref>{{cite web|url=http://planetologia.elte.hu/merkur-terkep-elte-ttk-kavucs-1.pdf|title=Մերկուրիի քարտեզը (PDF, մեծ նկար)|accessdate=2011 թ․ հունիսի 8|archiveurl=http://www.webcitation.org/67qPsmkbM|archivedate=2012-05-22}}</ref>։

 

</center>

 

[[Պատկեր:Mercury Magnetic Field NASA.jpg|մինի|Մերկուրիի մագնիսական դաշտի հարաբերական լարվածությունը ցույց տվող գրաֆիկ]]

[[Պատկեր:Merc fig2sm.jpg|մինի|Մերկուրիի հյուսիսային բևեռի ռադիոլոկացիոն պատկերը]]

Պոչի մասին նոր տեղեկություններ են ստացվել «[[Մեսենջեր]]» ԱՄԿ-ի երկրորդ և երրորդ անցումների ժամանակ մոլորակի մոտով [[2009]] թվականի նոյեմբերի առաջին կեսին<ref>{{cite web|url=http://science.nasa.gov/headlines/y2009/03nov_hiddenterritory.htm|title=Մերկուրիի վրայի թաքնված մասերը բացահայտվել են|archiveurl=http://www.webcitation.org/67qPyLJ0y|archivedate=2012-05-22}}</ref>։ Այս տվյալների հիման վրա [[ՆԱՍԱ]]-ի աշխատակիցները կարողացան առաջարկել այս երևույթի մոդելը<ref>{{cite web|url=http://messenger.jhuapl.edu/news_room/presscon_multi6.html|title=Մեսենջերի մուլտիմեդիա էջ|accessdate=2011 թ․ հունիսի 10|archiveurl=http://www.webcitation.org/67qPyrq08|archivedate=2012-05-22}}</ref>։

 

 

Մերկուրիի [[տեսանելի աստղային մեծություն]]ը տատանվում է −1,9<ref name="nasa"/> - 5,5, սակայն նրան հեշտ չէ նկատել, նրա փոքր անկյունային հեռավորության պատճառով [[Արեգակ]]ից (առավելագույնը 28,3°)<ref name="gect">{{cite web|url=http://www.gect.ru/astronomy/mercury.html|title=Տեղեկություններ Մերկուրիի մասին|accessdate=2011 թ․ հունիսի 7|work=Gect.ru. Երկրաբանական տեղեկատվական ծրագիր|archiveurl=http://www.webcitation.org/67qL8mpgZ|archivedate=2012-05-22}}</ref>։ Բարձր լայնություններում մոլորակը հնարավոր չէ դիտել գիշերային երկնքում. Մերկուրին տեսանելի է դառնում շատ կարճ ժամանակի ընթացքում վերջալույսի ժամանակ<ref name="znsila">{{cite web|url=http://znaniya-sila.narod.ru/solarsis/mercury/mercury_01.htm|title=Մերկուրի, առանձնահատկությունները և դիտարկումները|accessdate=2011 թ․ հունիսի 7||archiveurl=http://www.webcitation.org/67qPzGuT7|archivedate=2012-05-22}}</ref>։ Մոլորակի դիտարկման համար ամենահարմար ժամանակն է առավոտյան կամ երեկոյան մթնշաղը, նրա [[էլոնգացիա (աստղագիտություն)|էլոնգացիա]] (Մերկուրիի Արեգակից առավելագույն հեռացման ժամանակը, որը տեղի է ունենում մի քանի անգամ տարվա ընթացքում)։

 

Ռուսաստանը նախատեսում է իրականացնել առաջին առաքելությունը վայրէջքով մոլորակի մակերևույթին, այն կոչվում է «[[Մերկուրի-Պ]]»։ Ծրագրի իրականացումը նախատեսվում էր 2019 թվականին, սակայն այն զգալիորեն հետաձգվել է։

 

Մերկուրիի մակերևույթի երկրաբանական օբյեկտների անվանման կարգը հաստատվել է [[Միջազգային աստղագիտական միություն|Միջազգային աստղագիտական միության]] XV Գլխավոր վեհաժողովի ժամանակ [[1973]] թվականին<ref name="Jazev" />՝

[[Պատկեր:Hun Kal crater on Mercury.jpg|մինի|250px|[[Խուն Կալ (խառնարան)|Խուն Կալ]] փոքր խառնարանը (ցույց է տրված սլաքով), որը ծառայում է որպես Մերկուրիի միջօրեականների հաշվարկի սկիզբ։ Լուսանկարը՝ «[[Մարինե-10]]» ԱՄԿ-ից։]]