Վիքիպեդիա

«Նշենի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 29.
*դառը` Prunus duclis. amara
*քաղցր` Prunus duclis. duclis։
 
=== Բույսի մորֆոլոգիան ===
Նշենին փոքր ծառ է` 4-8 մ բարձրությամբ եւև 10-40 սմ բնի տրամագծով։
 
Ունի զարգացած, արմատային համակարգ, որի հետեւանքովհետևանքով չորադիմացկուն է։
 
Դիմանում է մինչեւմինչև -25 C ցրտահարություններին։
 
Ծաղկում է վաղ գարնանը` նախքան տերեւներիտերևների բացվելը։
 
Ծաղիկը արտադրում է նեկտար, մեղուն վերցնում է այն եւև ծաղկափոշին, որը հատկապես կարեւորկարևոր է որպես վաղ գարնանային կեր մեղվաընտանիքների համար։
 
Պտղաբերում է 4-5-րդ տարվանից մինչեւմինչև 35-55 տարեկանը, կյանքի տեւողությունըտևողությունը 130-150 տարի է։ Պտուղը կորիզապտուղ է, որը իր սննդային արժեքով մոտ է ընկույզին։
 
Հայաստանի բնության մեջ բնաշխարհիկ է գարնանը խոշոր կարմիր ծաղիկներով 30-40 օր զարդարվող Նաիրյան տեսակը։ Մշակության մեջ տարածված է նշենի սովորականը (Amygdalus communis), որն ունի նաեւնաև հողապաշտպան նշանակություն, ծաղիկները ճերմակ կամ վարդագույն երանգ ունեն։ ▼
 
▲Հայաստանի բնության մեջ բնաշխարհիկ է գարնանը խոշոր կարմիր ծաղիկներով 30-40 օր զարդարվող Նաիրյան տեսակը։ Մշակության մեջ տարածված է նշենի սովորականը (Amygdalus communis), որն ունի նաեւ հողապաշտպան նշանակություն, ծաղիկները ճերմակ կամ վարդագույն երանգ ունեն։
=== Նուշը բժշկության մեջ ===
Արաբ բժիշկները նուշը համարել են բուժիչ բույս։ [[Իբն Մասսու]]նն օգտագործել է տապակած միջուկը աղիների հիվանդությունների, իսկ [[Մանսուր]]ին` ցավոտ միզարձակության դեպքում։ Իբն Սինան նկարագրել է, թե ինչ արդյունքներ կարող է տալ նուշը հազի, ասթմայի, պլեւրիտիպլևրիտի, երիկամների եւև միզապարկի հիվանդությունների դեպքում եւև այդ օրգաններից քարերի հեռացման համար։ Նա «Բժշկական գիտության կանոնները» գրքում բերում է դեղատոմսեր, ուր նուշի սերմը նշվում է որպես ուղեղի աշխատանքը եւև տեսողությունը լավացնող, արտաքին վերքերը բուժող, փափկեցնող միջոց։ Ըստ Ագանթագեղոսի` նուշը կամ բադամը անվանվել է «վայրի կաղին»։
 
Հայաստանում նուշը, նշակաթը, նշաձեթը օգտագործվել է սննդի եւև բժշկության մեջ։ Այդ մասին ընդարձակ տեղեկություններ է թողել Ա. Ամասիացին. «Եթե թաց նուշն ուտեն կճեպի հետ, շատ կօգնի լնդերի ու բերանի խոռոչի հիվանդությունների դեպքում եւև կիջեցնի ջերմությունը։ Թաց նուշը գիրացնում է մարմինը։ Նուշն օգտակար է չոր հազի, արյունաթքության, միզապարկի եւև աղիների հիվանդությունների դեպքում։ Մաքրում է կուրծքը եւև հանգստացնում միզելու ժամանակ առաջացած մրմռոցը։ Շաքարի հետ ուտելու դեպքում առատացնում է սերմնարտադրությունը, ինչպես նաեւնաև օգտակար է թոքերի համար։ Բոված նուշն ուտելն օգտակար է ստամոքսի համար, բայց դանդաղ է մարսվում։ Նշի յուղն օգնում է ականջի ցավի դեպքում, իսկ բնափայտն օժտված է այն բոլոր հատկություններով, ինչ պտուղը։ Նշի վնասակար ներգործությունը չեզոքացնում է շաքարը, ինչպես նաեւնաև` թթու մրգերի օշարակը։ Դառը նուշի լավագույն տեսակը խոշոր եւև յուղոտ է լինում։ Մաշկին քսելու դեպքում կվերացնի պեպենները, կօգնի եղնջատենդի եւև էկզեմայի ապաքինմանը»։ ▼
 
▲Հայաստանում նուշը, նշակաթը, նշաձեթը օգտագործվել է սննդի եւ բժշկության մեջ։ Այդ մասին ընդարձակ տեղեկություններ է թողել Ա. Ամասիացին. «Եթե թաց նուշն ուտեն կճեպի հետ, շատ կօգնի լնդերի ու բերանի խոռոչի հիվանդությունների դեպքում եւ կիջեցնի ջերմությունը։ Թաց նուշը գիրացնում է մարմինը։ Նուշն օգտակար է չոր հազի, արյունաթքության, միզապարկի եւ աղիների հիվանդությունների դեպքում։ Մաքրում է կուրծքը եւ հանգստացնում միզելու ժամանակ առաջացած մրմռոցը։ Շաքարի հետ ուտելու դեպքում առատացնում է սերմնարտադրությունը, ինչպես նաեւ օգտակար է թոքերի համար։ Բոված նուշն ուտելն օգտակար է ստամոքսի համար, բայց դանդաղ է մարսվում։ Նշի յուղն օգնում է ականջի ցավի դեպքում, իսկ բնափայտն օժտված է այն բոլոր հատկություններով, ինչ պտուղը։ Նշի վնասակար ներգործությունը չեզոքացնում է շաքարը, ինչպես նաեւ` թթու մրգերի օշարակը։ Դառը նուշի լավագույն տեսակը խոշոր եւ յուղոտ է լինում։ Մաշկին քսելու դեպքում կվերացնի պեպենները, կօգնի եղնջատենդի եւ էկզեմայի ապաքինմանը»։
=== Նշի քիմիական բաղադրությունը ===
Նշի սննդային արժեքը բարձր է`100 գ նշասերմի կալորիականությունը 598 կկալ է, նույն քանակում պարունակվում են [[վիտամին]]ներ B1-0,211 մգ, B2-1,014, B3-3,385, B5-0,469, B6-0,143, B9-50 միկրոգրամ, E-26,22 մգ, [[բիոտին]], [[ֆիլոխինոն]] (K), [[երկաթ]] -3,72 մգ, քլոր-40 մգ, ծծումբ-228 մգ, [[բետա-կարոտին]], [[լիկոպին]]։
 
Պարունակում է 0,5-0,8 տոկոս եթերային յուղեր, 4,7 տոկոս ջուր, 22 տոկոս սպիտակուցներ, 1 տոկոս օսլա, 4 տոկոս շաքարներ, 3 տոկոս բուսախեժ, 6 տոկոս բջջանյութ, 5 տոկոս մոխիր, 45-60 տոկոս ճարպ, որում կան գլիցերիդներ` օլեինի (80 տոկոս), լինոլի (15 տոկոս), կճեպում` լինոլենի եւև միրիստինի։
 
Դառը սերմերը պարունակում են 3,5-4 տոկոս ալկալոիդ ամիգդալին, որի տրոհման ժամանակ առաջանում է [[սինիլաթթու]], 10-15 սերմը կարող է առաջացնել, հատկապես երեխաների մոտ, ծանր թունավորում, շնչառության ընդհատում։ Քաղցր սերմերում ամիգդալինի պարունակությունը քիչ է։
Հետաքրքիր է նուշի համաշխարհային արտադրության դինամիկան. 1985-2009թթ. ընկած ժամանակաշրջանում այն աճել է ճիշտ երկու անգամ, ընդ որում, կեսը արտադրվում է ԱՄՆ-ում։ Այս երկիրը ավելացրել է արտադրանքը երեք անգամ։ Պատճառը կարծես թե կալցիումի յուրացման խնդիրն է։
 
Նուշը տարբեր տվյալներով պարունակում է` 264-386 մգ կալցիում (Ca), 201-268 մգ մագնիում (Mg) 451-484 մգ ֆոսֆոր (P), 705-805 մգ կալիում (K)։ Ըստ համաշխարհային առողջապահության կազմակերպության` կալցիումի օրական պահանջն օրգանիզմի կողմից ընդունված է 400-500 մգ։ Սակայն, ըստ Վ.Ն. Ֆեդինի` Եվրոպայի եւև Հյուսիսային Ամերիկայի բնակիչներին չի բավարարում 900 մգ կալցիումը, որի 70-90 տոկոսը նրանք ստանում են կաթնամթերքի հետ, Իտալիայում` 650-800 մգ, որից 50-70 տոկոսը` կաթնամթերքի միջոցով, Չիլիում ՀԱՀ-ում, Թուրքիայում` 300-350 մգ, որից 10-30 տոկոսը` կաթնամթերքի, մնացածը` հացահատիկի, ընկույզի, ձկնեղենի, եւև այլն։ Ֆեդինը եկել է այն հետեւությանհետևության, որ կալցիումի յուրացումը կախված է մթերքի հատկություններից, հատկապես` K, Mg, P եւև Ca հարաբերություններից, որոնք նուշի մեջ հետեւյալնհետևյալն են` Ca։K=0,38-0,48 (0,5), Ca։Mg=1-1,9 (2), Ca։P=0,55-0,86 (0,66)։
 
Փակագծերում նշված են այն ցուցանիշները, որոնք համարվում են լավագույնը։ Նուշի ցուցանիշները գերազանցում են յուղալի կաթնաշոռը, պնդուկը, գազարը, բազուկը, եւև այլն։ Մի այլ ուսումնասիրությամբ նուշը դասվում է սելեն պարունակող հինգ լավագույն մթերքների շարքին, եթե ավելացնենք, որ նուշը պարունակում է բավարար քանակությամբ վիտամիններ, ապա կարելի է ենթադրել, որ այն դիտվում է որպես քոէնզիմ հատկություն ունեցող նյութ։ Հիշենք պատմական փաստը, երբ 20-րդ դարի 80-ականներից Ճապոնիայի միկադոյի հրամանով բնակչությունը ընդունում է` «Քոէնզիմ -10», որը արտադրվում է ջրիմուռներից եւև համարվում լավագույն հակաօքսիդանտ։▼
 
ԿարեւորԿարևոր հետեւությանհետևության են եկել Կոնեկտիկուտի համալսարանի գիտնականները։ Նրանք ուսումնասիրել են նուշի ազդեցությունը նյութափոխանակության վրա եւև, հիմնվելով մեծածավալ տվյալների վրա, հայտարարել են, որ 1 ամիս շարունակ օրը 25-165 մգ նուշ ուտողների մոտ զգալիորեն նվազել է խոլեստերինի պարունակությունը։ ▼
▲Փակագծերում նշված են այն ցուցանիշները, որոնք համարվում են լավագույնը։ Նուշի ցուցանիշները գերազանցում են յուղալի կաթնաշոռը, պնդուկը, գազարը, բազուկը, եւ այլն։ Մի այլ ուսումնասիրությամբ նուշը դասվում է սելեն պարունակող հինգ լավագույն մթերքների շարքին, եթե ավելացնենք, որ նուշը պարունակում է բավարար քանակությամբ վիտամիններ, ապա կարելի է ենթադրել, որ այն դիտվում է որպես քոէնզիմ հատկություն ունեցող նյութ։ Հիշենք պատմական փաստը, երբ 20-րդ դարի 80-ականներից Ճապոնիայի միկադոյի հրամանով բնակչությունը ընդունում է` «Քոէնզիմ -10», որը արտադրվում է ջրիմուռներից եւ համարվում լավագույն հակաօքսիդանտ։
 
▲Կարեւոր հետեւության են եկել Կոնեկտիկուտի համալսարանի գիտնականները։ Նրանք ուսումնասիրել են նուշի ազդեցությունը նյութափոխանակության վրա եւ, հիմնվելով մեծածավալ տվյալների վրա, հայտարարել են, որ 1 ամիս շարունակ օրը 25-165 մգ նուշ ուտողների մոտ զգալիորեն նվազել է խոլեստերինի պարունակությունը։
=== Բուժական ազդեցությունը ===
[[Պատկեր:Mandorle sgusciate.jpg|մինի]]
* Պլևրիտ. Խառնեք 500-ական գ մեղր և կարագ։ Մանրացրեք և խառնեք 125-ական գ նուշ և եղինջի սերմ։ Միացրեք երկու խառնուրդները, պատրաստեք փոքր հաբեր, պահեք դրանք սառնարանում։ Դրեք լեզվի տակ 1-2 հաբ` մինչեւմինչև հալչի։ Կրկնեք օրը 3-4 անգամ։
*
* Ականջի ցավ և աղմուկ. Կաթեցրեք 2-3 կաթիլ գոլ յուղ, օրը 2 անգամ։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Նշենի» էջից