«Իտալիա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ clean up, փոխարինվեց: : → ։ (54), ` → ՝ (3) oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 35.
== Աշխարգագրություն ==
Իտալիայի ափերը քիչ են կտրտված, երկարությունը մոտ 7,5 հզ. կմ
[[Մոնբլան]]), որից հարավ տարածվում է [[Պադանի հարթավայր]]
Իտալիային բնորոշ են հաճախակի և ուժեղ
է Ալպյան գեոսինկլինալային (ծալքավորության)
Օգտակար հանածոներից կան [[քարածուխ]], գորշածուխ, լիգնիտ, թերթաքարեր, [[նավթ]], [[գազ]], [[կապար]], ցինկ, [[երկաթ]], բոքսիտներ, [[սնդիկ]], [[ծծումբ]], [[մարմար]], կերակրի աղ, հանքային և տաք ջրեր (100—120°C)
=== Կլիմա ===
Կլիման տերիտորիայի մեծ մասում մերձարևադարձային է, միջերկրածովյան, [[Պադանի հարթավայր]]ում՝ անցողիկ՝ մերձարևադարձայինից
ջերմաստիճանը իջնում է մինչև 0°
Տեղումների տարեկան քանակն Արևելյան Ալպերում և Ապենինների հյուսիսում, ինչպես նաև լեռների արևմտյան լանջերին ավելի քան 3000 մմ է, արևելյան լանջերին և ներքին շրջաններում՝ 600—800 մմ, կղզիներում՝ 500
=== Ներքին ջրերը ===
Գետային ցանցը խիտ
Իտալիայի լճերի մեծ մասը գտնվում է Լոմբարդական Ալպերում (Դարդա, Կոմո, Լագո-Մաջորե ևն)
=== Բուսականությունն ու կենդանական աշխարհը ===
թփուտները և ենթալպյան ու ալպյան
Կենդանիներից հանդիպում են [[քարայծ]], վայրի կատու, [[կզաքիս]], [[գորշ արջ]], [[նապաստակ]], [[սկյուռ]], մոտ 400 տեսակի թռչուններ, ջրերում՝ տարատեսակ
== Մշակույթը ==
=== Ճարտարապետությունը ===
[[Պատկեր:Pisa Duomo.jpg|մինի|աջից|190 px|Պիզայի թեքվող աշտարակն ու Դուոմոն]]
Հնագույն գեղարվեստական հուշարձանները (ժայռապատկերներ, քարե արձանիկներ, խեցեղեն ևն) պատկանում են [[պալեոլիթ]]ի և [[էնեոլիթ]]ի
Սարդինիա կղզում ստեղծվել է մեգալիթյան կառույցի յուրօրինակ տիպ՝ կեղծ գմբեթածածկ բոլորակ քարե աշտարակ
(այսպես կոչված՝ նուրագի)
մինչև մ. թ. V դ. զարգացել է [[հին Հռոմ]]ի
հետո սկսել է կազմավորվել Իտալիայի միջնադարյան արվեստը՝ հենվելով ուշ անտիկ արվեստի ավանդույթներին, դարերի ընթացքում կրելով [[Բյուզանդիա]]յի մշակույթի և բազմաթիվ բարբարոս ժողովուրդների (գոթեր, լանգոբարդներ, ֆրանկներ ևն) գեղագիտական ճաշակի
IV—VI դդ. [[Հռոմ]]ում և այլ քաղաքներում կառուցվել են շքեղ բազիլիկներ (Սան Զովաննի ին
Լատերանո, Աան Պաոլո Ֆուորի լե Մուռա, Հռոմ), պաշտամունքային կենտրոնակազմ շենքեր (Սան Վիտալե եկեղեցին, Ռավեննա)
կեղեցու խճանկարները, IV դ., Հռոմ), հետզհետե դարձել են ավելի պայմանական և
[[VI դար]], Հռոմի Սանտա-Մարիա Անտիկուայի որմնանկարները, VIII դ.)
VIII—X դդ. առաջատարը Լոմբարդիայի ճարտարապետությունն
աշտարականման զանգակատան տիպը (այսպես կոչված կամպանիլան, Սանա Ամբրոջո եկեղեցու հվ. աշտարակը, [[Միլան]], IX դ.)
Իտալական ռոմանական ճարտարապետության ընդհանուր բնորոշ հատկանիշներն են հստակ և համաչափ համամասնությունները, հանդիսավոր
Սիցիլիայի կառույցներում յուրահատուկ միահյուսվել են բյուգանդական, արաբական, նորմանդական ճարտարապետական ձևերը (Չեֆալուի, Մոնրեալեի կաթողիկեները)
Բյուգանդական խաչաձև գմբեթավոր եկեղեցու յուրատիպ տարբերակներից է Վենետիկի հնգագմբեթ Սան Մարկո մոնումենտալ կաթողիկեն (IX դ., վերակառուցվել է XI—XV դդ.)
Ռոմանական ժամանակաշրջանում է կազմավորվել Իտալիայի քաղաքների մեծ մասը, ըստ տեղանքի՝ պաշտպանական կառույցներով, քարե տուն-աշտարակներով, ռատուշաներով, կամպանիլաներով, նեղլիկ լուսամուտներով, կղմինդրյա երկլանջ տանիքներով, 3—4-հարկանի խոժոռակերպար
Կառուցվածքներում կիրառվել են քար, աղյուս, ջլաղեղային խաչային թաղեր,
Իտալիան առաջինն է աշխարհում յուրաքանչյուր շնչին բաժին ընկնող տեսարժան վայրերի թվով, գեղեցիկ բնությունը, 300 թանգարաններն, հուշարձանները (աշխարհի բոլոր հուշարձանների 80%-ը), արվեստի գործերը (ողջ մոլորակի արվեստի գործերի 50%-ը)։
Իտալիայի հինավուրց քանդակներն ու ամրոցները մշտապես գրավում են աշխարհի տարբեր անկյուններում բնակվող զբոսասերներին, որոնք միշտ սիրով վերադառնում են այստեղ։ Իտալական արվեստը հայտնի Է բոլորիս նախ և առաջ իբրև գեղեցկության խորհրդանիշ, ինչի լավագույն վկայությունն են «[[Միլոսյան Վեներա]]»-ն, [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ի «[[Ջոկոնդա]]»-ն, [[Բուոնարոտի Միքելանջելո]]յի «Դավիթ»-ը, [[Ռաֆայել Սանտի]]ի որմնանկարները, [[Կոլիզեում]]ը, [[Միլանի Մայր Տաճար]]ը, [[Պիզայի աշտարակ]]ը կամ [[Կրեմոնա]]յում ծնված [[Անտոնիո Ստրադիվարի]]ի ջութակի կախարդական հնչյունները, [[Լա Սկալա]]յի պրիմադոննայի երգը (ի դեպ, Իտալիան համարվում է ոչ միայն երաժշտական նոտաների հայրենիքը, որոնք 1208 թվականին ստեղծել է [[Գուիդո Դ՚ Արեցցո]]ն, այլև օպերային արվեստի [[Ռոսսինի]]ին նվիրված միջոցառումների շարքով)։
Ճարտարապետության առաջին ուղեցույցը գրվել է 1485 թվականին Լեոն Բատիստա Ալբերտիի կողմից և կոչվում Է De re
Առաջին օրենսգիրքը նախագծվել է դրանից համարյա երկու դար առաջ՝ 1295 թվականին, [[Սիենա]]յի քաղաքապետարանի կողմից։
Բավարար հիմքեր կան պնդելու, որ ժամանակակից երկնաքերերի ակունքները գալիս են Տոսկանայի Սան Ջիմինյանո քաղաքի աշտարակներից։ Ավելին, հնուց ի վեր այստեղ արվեստի ուրույն դրսևորում է անգամ սերը, բավական Է հիշել միայն [[Կազանովա]]յին։ Ողջ աշխարհում կանանց ամենահամարձակ ֆանտազիաները մի օր անպայման կապվում են առնական իտալացիների հետ։ Պուլիացի Ռոդոլֆո Վալենտինոն՝ հոլիվուդյան առաջին լեգենդներից մեկը, ասում էր. «Իմ ֆիլմերում որևէ բացառիկ բան չկա։ Իտալիայում ինձ նմանները շատ-շատ են»
[[Պատկեր:Gran Canale, Venezia (5394428985).jpg|մինի|ձախից|190 px|Վենետիկյան ջրանցք]]Բացի այդ, իտալական կինեմատոգրաֆն ու շքեղագույն մեքենաները նույնպես գեղեցկության կրողն են։ [[Վենետիկ]]ի միջազգային առաջին կինոփառատոնը տեղի ունեցավ 1932թ–ին։ Այդ օրվանից ի վեր արդեն անցկացվել է 61 կինոփառատոն։ Ինչ վերաբերում է ավտոմեքենաներին. [[Ֆերրարի]]ն ոչ միայն աշխարհի ամենագեղեցիկ մեքենան է, այլև ամենահաղթականը, ինչի մասին վկայում են [[Ֆորմուլա 1]]-ի բազմաթիվ առաջնությունները։ Դրանով իսկ ապացուցվեց, որ իտալական տեխնոլոգիաներն աշխարհի առաջատարների շարքում են։ Բացի այդ, հենց իտալական ծագում ունի մարդկության պատմության ամենագեղեցիկ մեքենաներից մեկը՝ Lamborghini Miura-ն, որն իր նրբագեղությամբ համեմատվում է Անիտա Էկբերգի հերոսուհու հետ՝ [[Ֆեդերիկո Ֆելինի]]ի «La Dolce Vita» ֆիլմից, որտեղ իր անմահական խաղն է ցուցադրում նաև անմոռանալի [[Մարչելլո Մաստրոյանի]]ն։ Այս շքեղ ավտոմեքենաների շարքին հավելենք նաև իսկական ընտրախավին վայել այլ մոդելներ ևս. Ալֆա Ռոմեո և Լանչիա՝ հզորության, նրբագեղության և ուժի կատարյալ համադրություն։ Իտալիան [[Եվրոպա]]յում մոտոցիկլետ արտադրող առաջին երկիրն է(«Վեսպա» տարատեսակը)։[[Պատկեր:Orvieto-Le Dôme-Façade-.jpg|մինի|180px|աջից|Օրվիետո քաղաքի Մայր Տաճարը]]
Իտալիան աշխարհի ամենաարդյունաբերական երկրներից մեկն է։ Նրան են պատկանում (2006 թվականի դրությամբ)Եվրամիության փոքր ձեռնարկությունների մեկ երրորդից ավելին՝ 34%-ը և միջին ձեռնարկությունների 16%-ը։ 2002 թվականին [[Ինտերնետ]]ային ցանցին միացված իտալական ընկերությունները երկրի բոլոր ընկերությունների համընդհանուր թվի 78 %-ն էին կազմում։ Խիստ զարմացնող է արտադրական համակարգերի ավտոմատացման մակարդակը. Իտալիան զբաղեցնում Է 2-րդ տեղը Եվրոպայում՝ մեքենաների արտադրության ծավալներով և 4-րդը աշխարհում՝ արտադրության մեջ ռոբոտների ներգրավման չափերով, փաստորեն, այս ոլորտի առաջատարների շարքում է։ Միկրոչիպերի հեղինակը Ֆեդերիկո Ֆաջինն է՝ Վիչենցայից։ Մինչ [[GSM]] հեռախոսահամակարգի հիմք հանդիսացող ալգորիթմը հորինել է Անդրեա Վիտերբին (որն այնուհետև աշխատանքի Է անցել [[ՆԱՍԱ]]-ում)։
Պատահական չէ, որ Իտալիան հրաշքների և գյուտերի հայրենիք է համարվում, հայտնագործությունների արտոնագրի մասին առաջին օրենքը թողարկվել է Վենետիկում՝ 1474 թվականին։
Հրաշքների երկիր Իտալիան անչափ մեծ վաստակ ունի մարդկության առաջ՝ իբրև գեղեցիկի «քարոզիչ»
Դեռ հնուց է հայտնի, որ բոլոր ճանապարհները տանում են Հռոմ։ Իսկ դա երևի այն պատճառով, որ «Կյանքը հիասքանչ է» արտահայտությունն առավելագույնս գեղեցիկ է հնչում հենց Իտալիայում և հենց իտալերեն՝ «La vita e’bella».
Տող 112.
Ի դեպ, հայտնի [[շամպայն]]ը հայտնագործվել Է իտալացի բենեդիկտյան միաբան Ֆրանչեսկո Սկակիի կողմից, որն էլ 1335 թ–ին գրի առավ գազով գինու բաղադրատոմսը։
Իտալական խոհանոցը հիրավի հանճարեղ է. պատահական չէ, որ տասնհինգերորդ դարում դեռևս անհայտ [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ն Ֆլորենցիայում Վերոկիոյի քանդակագործության դպրոցն ավարտելուց հետո աշխատեց «Tre lumache» (Երեք խխունջ) ռեստորանում նախ որպես մատուցող, ապա՝ խոհարար։ Իտալական «պաստան», պանիրները, ապուխտը, պաղպաղակը, սուրճը և նույնիսկ պիցցան, որն առաջինն է մտաբերվում իտալական խոհանոցի մասին խոսելիս, իրականում ոչ այլ ինչ են, քան ընդամենը համտեսներ։
Ըստ ամերիկյան Journal of Medecine-ի՝ իտալական խոհանոցին նախապատվություն տվողների մոտ 33%-ով նվազում է մահացությունը, 24%-ով՝ ուռուցքների գոյացության վտանգը։ Իտալական խոհանոցը (slow food), սակայն, ոչ միայն առողջարար է, այլև համեղ, նախընտրելի և բազմազան նաև այն պատճառով, որ ըստ խոհանոցի գիտակների՝ համակցված է մի շարք մարսողական խմիչքներով (grappa, sambuca) և, իհարկե, հայտնի իտալական գինիներով ու spumante–ով։ Իտալիայի գյուղատնտեսության անկյունաքարը, անկասկած, խաղողագինեգործությունն է, որի արտադրանքի արտահանման երկրների ցուցակը գլխավորում են [[Գերմանիա]]ն, [[Ֆրանսիա]]ն, [[ԱՄՆ]]-ն և [[Կանադա]]ն և որի վաճառքի ծավալը, տարեցտարի ավելանալով, կազմում է 8,5 միլիարդ եվրո։ Ոչ բոլորը գիտեն, որ ալկոհոլն առաջին անգամ թորվել Է 1000 թ–ին Սալերնոյի՝ Նեապոլին հարող հիասքանչ այս քաղաքի Բժշկական Ինստիտուտում։ Արդյունքում, այսպիսի խոհանոցը դրդում է ոչ միայն համտեսների, այլև լուրջ գիտական աշխատությունների, ինչպես, օրինակ, Ֆրենսիս Էնթոնիի Low-Carb Italian Cooking-ը
=== Իտալիան՝ զբոսաշրջիկների ուխտատեղի ===
Տող 127.
Հենց այստեղ՝ [[Մխիթարյան միաբանություն]]ում էր, որ 1512 թվականին աբբահայր [[Հակոբ Մեղապարտ]]ի շնորհիվ լույս տեսավ հայերեն առաջին տպագիր գիրքը, և այստեղ է, որ երեք դար շարունակ պահվում են արվեստի եզակի նմուշներ՝ եգիպտական սարկոֆագներից մինչև [[Այվազովսկի Հովհաննես|Այվազովսկու]] կտավները։
[[Սուրբ Ղազար կղզի|Սուրբ Ղազար կղզու]] մասին Պալացեսկին գրում է. «Արևելքից եկած մի կղզի, որ հանգրվանել է այստեղ՝ զմայլված Վենետիկի գեղեցկությամբ»
==Արտաքին հղումներ==
| |||