«Խաչատուր Եսայան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{wikify}}
▲== '''Խաչատուր Եսայան(1909-1977)''' ==
== Կենսագրություն ==
Վաթսունական թվականների բոլոր նկարիչներից թատրոնում ամենից լավ իրեն դրսևորել էԽաչատուր Եսայանը: Առաջին հերթին նա հաստոցային գեղանկարիչ էր և ուներ նուրբ բնանկարայինլիրիկա: Նրա աշխատանքները նոր խոսք էին Հայաստանի բնանկարային գեղանկարչության մեջ, որը նա ինքնուրույն ասեց [[Մարտիրոս Սարյան |Մ. Սարյանից]], [[Գևորգ Բաշինջաղյան |Գ. Բաշինջաղյանից]], [[Փանոս Թերլեմեզյան |Փ. Թերլեմեզյանից]], Ս. Առաքելյանից և այլ հայ նկարիչներից հետո: Հայաստանում ձևավորվել էր բնանկարային գեղանկարչության հաստատուն ավանդույթ: Սակայն Եսայանը ոչ միայն հետևում էր այդ ավանդույթին, այլ նաև իր խոսքն էր ասում: Նրա բնանկարները ինքնուրույն են իրենց լիրիկական ներշնչվածությամբ, գույների նրբությամբ: Նրանց բնորոշ չէ Սարյանի արվեստին հատուկ սինթետիզմը, Բաշինջաղյանի էֆեկտիվությունը, Թերլեմեզյանի էպիքականությունը, Առաքելյանի պատմողականությունը: Եսայանի մոտ դրանք ավելի շուտ բնանկար-տրամադրություններ են, որոնք տալիս են հայրենի բնության նուրբ և խորաթափանց ընկալումը, հայրենի սարերով, դաշտերով և այգիներով հիացումը:
Չնայած Եսայանի համար թատրոնը հիմնական զբաղմունք չի եղել, այնուամենայնիվ նա թատրոնում ներմուծել է իր մեծ ավանդը: Եսայանը աշխատում էր դրամաների, օպերաների, բալետների ձևավորման վրա: Եղել է Երևանում Պետական ադրբեջանական թատրոնի գլխավոր նկարիչը ( 1940-1948 ), դասավանդել է Երևանի գեղանկարչական հաստատության թատերական ֆակուլտետում ( 1941-1949), 1968-ից մինչև 1970 թվականը եղել է Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի թատրոնի գլխավոր նկարիչը: Դեռևս 1938 թվականին Եսայանը Մոսկվայի Փոքր թատրոնում Կ. Յուոնի էսքիզներով դեկորացիաներ է պատրաստել [[Ալեքսանդր Գրիբոյեդով (|Ա. Գրիբոեդովի]] «Խելքից պատուհասը » բեմականացման համար: Սա Եսայանի համար լավ դպրոց էր, որպիսին սկսնակ նկարչի համար միշտ լինում է
ձևավորողի աշխատանքը հմուտ մասնագետի ղեկավարությամբ:
Դրա համար լավ դպրոցներ են եղել նաև պատերազմի տարիներին առաջին ինքնուրույն բեմադրությունները տարբեր թատրոններում, օրինակ ՝ [[Ալեքսանդր Պուշկին |Ա. Պուշկինի]] «Բորիս Գոդունովը », [[Ուիլյամ Շեքսպիր |Ու. ՇԵքսպիրի]] «[[Անտոնիոս և Կլեոպատրա (ողբերգություն)|Անտոնիոս և Կլեոպատրա]]» դրաման, [[Լեո Դելիբ |Լ. Դելիբի]] «Լակմե » օպերան, Վ. Լիվշիցու «Ծուռթաթ եղբայրները » տիկնիկային թատրոնում, Վ. Վալենտինովի «Կրակի քրմուհին » օպերետտան, ինչպես նաև հայկական և ադրբեջանական պիեսներ («Գևորգ Մարզպետունի», Ս. Վուրգունի «Ֆերդախ և Շիրին», Լ. Գուսեյնովի «Նիզամին» և այլն): Ինչպես տեսանք նկարիչը իր առաջին փորձերը արել է թատերական տարբեր ժանրերում և այս բազմազանությունը օգնում էր նրան յուրացնելու թատերական գործը՝ զարգացնելով օրինակներ գտնելու հնարավորությունը, որոնք կհամապատասխանեին ստեղծագործության ոճին և ոգուն: Այս աշխատանքների թվում կային գործեր, որ արժանացան բարձր մշակույթի ուշադրությանը, օրինակ՝ «Գևորգ Մարզպետունի», սակայն դրանք դեռևս ինքնուրույն չէին և չէին կրում Եսայանի ինքնատիպության դրոշմը:
Եսայանի արվեստում շրջաջադարձային եղավ Մ. Սարյանի և Ա. Միրզոյանի հետ համագործակցությունը [[Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն|Ա. Սպենդիարյանի անվան թատրոնում]] [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Ա. Տիգրանյանի]] «[[Դավիթ Բեկ (օպերա)|Դավիթ Բեկ]]» օպերայի ձևավորման ժամանակ (1956): Եսայանի ստեղծագործական ուղին ուսումնասիրող Ռ. Հովհաննիսյանը գրում է.{{Քաղվածք|«Ձևավորուների խիստ մոնումենտալ ձևը՝ իրականացված Եսայանի կողմից, լավագույն ձևով համապատասխանում էր օպերայի պատմական ոգուն: Այն պատմում է հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի, վրաց և ռուս ժողովուրդների հետ բարեկամության մասին»|}}:
Լավ յուրացնելով բեմական ձևավորման կանոնները՝ Եսայանը մեծածավալ ձևավորումերի սակավ քանակը համադրել է հստակ գծագրված կուլիսների և ֆոնի հետ՝ հասնելով բնորոշ նկարների առավելագույն արտահայտչականության, օրինակ՝ պալատը և հատկապես եկեղեցու դիմացի հարթակը: Նուրբ գեղագիտական ոճով էր արված օպերայի վարագույրը, որի վրա պատկերված էր սուր և վահան՝ ժողովրդա-ազատագրական պայքարի խորհրդանիշը: Բնանկարչի նրա տաղանդը իր արտահայտությունն է գտնում օրինակ «Սոնա» բալետի աշխատանքներում, որը վերաբերում է հիսունական թվականների վերջերի նրա աշխատանքներին, ինչպես նաև «Սոս և Վարդիթեր» օպերայում: Այս վերջին օպերայի էսքիզները կարող են դրվել Եսայանի լավագույն բնանկարիների օրնակների կողքին, որպես համարժեք ստեղծագրծություններ: Վաթսունական թվականներին Եսայանը սիստեմատիկ աշխատում էր թատրոնում և ստեղծել է մի շարք հիանալի աշխատանքներ: Բայց առավել ուժեղ և լավ են ստացվել այն գործերը, ուր նա
հավատարիմ է մնացել իր ստեղծագործական թեմային: Այսպես Ա. Բաբաևի «Արծվաբերդ» և [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան |Ալ. Սպենդիարյանի]] «[[Ալմաստ (օպերա) |Ալմաստ]]» օպերայի էսքիզներում և դեկորներում մենք նորից տեսնում ենք հայ բնության ձևեր՝ հաղորդված տաք գույներվ և պոետիկական: Սպենդիարյանի թատրոնում [[Գաետանո Դոնիցետի|Դոնիցետիի]] «[[Լուչիա դի Լամմերմուր]]» օպերայի բեմադրության համար Եսայանը ստեղծել է խիստ, բայց և ռոմանիկ պոետականությամբ և խորհրդավորությամբ լի մի ձևավորում: Հատկապես սա վերաբերում է այն էսքիզներին, որ պատկերում էին գերեզմանոցի եկեղեցին և ծովի ժայռոտ ափը՝ լուսավորված լուսնի լույսով: Սրանք խիստ գունային համակարգում են ստեղծվել և համահունչ էին օպերայի երաժշտությանը:
Բավական հետաքրքիր են [[Ժորժ Բիզե |Բիզեի]] «[[Կարմեն (օպերա) |Կարմեն]]» և [[Ջակոմո Պուչչինի |Պուչչինի]] «[[Մադամ Բատերֆլայ |Չիո չիո Սան]]» օպերաների էսքիզները, որոնք հետո սակայն չիրագործվեցին: «Կարմենի» էսքիզները գունային են, արևային և վառ: Առաջին արարի էսքիզում սյուժետային պատկերներից բացի կա նաև մի պլակատ՝ ցլամարտիկի պատկերով:
«Չիո չիո սան»-ի դեկորներում Եսայանը փորձել է տալ ճապոնական լաքապատ իրերի իմիտացիա: Օրինակ՝ սև ֆոնի վրա բամբուկից դեղին տնակ է: Հետին ֆոնի վրա ծովն է նավով: Էսքիզը շատ լավն է, բայց այնտեղ կան Եսայանին ոչ բնորոշ գծեր: Վաթսունական թվականների արվեստին բնորոշ նոր շունչը առաջին անգամ Եսայանի մոտ
հայտնաբերվեց [[Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոնը |Սունդուկյանի անվան դրամատիկական թատրոնում]] Կ. Լևի «Լաբիրինթոս» պիեսի▼
ձևավորման ժամանակ: Այստեղ ստեղծվում է միաժամանակյա ձևավորում: Բեմի հայելին բաժանում էր առաջին պլանի տարածությունը չորս մասի: Այս մասերում կատարվում էին խաղարկային էպիզոդներ: Իսկ ֆոն էր ծառայում հետևի պլանի մեծ պաննոն, որը տալիս էր ժամանակակից կապիտալիստական քաղաքի տեսք: Այս լուծումը օրիգինալ էր, բայց չոր: Հատկապես դա վերաբերում է սխեմատիկ արված էսքիզներին, ուր բացակայում էին Եսայանին բնորոշ լիրիկականությունը և զգացմունքայնությունը: Ոչ սովորական էր նաև Սպենդիարյանի անվան թատրոնում նրա ձևավորած «[[Էդիպուս արքա |Էդիպ արքան]]»: Ժամանակի ստեղծագործական որոնումների ոգով արված Եսայանի գրաֆիկական և ճարտարապետական փորձերը այն արդյունքը չտվեցին, ինչ նրա նախորդ շրջանի աշխատանքները: Նկարիչն ասես դավաճանել էր ինքն իրեն: Նա ի ծնե գեղանկարիչ էր և լիրիկ, և այնտեղ, ուր նա հենվում էր իր այս որակների վրա, ստացվում էին բավականին համոզիչ գործեր՝
անգամ եթե դրանք մնում էին արմատացած ավանդույթների շրջանակում
{{DEFAULTSORT:Եսայան, Խաչատուր}}
[[Կատեգորիա:Հայ նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:1909 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1977 մահեր]]
▲հայտնաբերվեց Սունդուկյանի անվան դրամատիկական թատրոնում Կ. Լևի «Լաբիրինթոս» պիեսի
▲անգամ եթե դրանք մնում էին արմատացած ավանդույթների շրջանակում. Նորը որոնելը լավ է, բայց
| |||